Biekorf. Jaargang 79

[p. 361]

Liturgie bij de zegening van een vissersvaartuig

Wanneer een nieuw vissersvaartuig te water gelaten wordt, breekt men een fles op de voorsteven. Men zou dit de profane doop kunnen noemen. Daarnaast bestaat nog het dopen of de zegening van de vissersboot door de parochiepriester. Wij geven hierbij een beknopt overzicht van de liturgie van deze zegening, zoals die nu nog plaats vindt te Zeebrugge⁽¹⁾ om daarna een vergelijking te maken met de oudere vormen van dit gebruik.

Na verwelkoming bidt de priester om de Geest van God voor de reder, de schipper de bemanning, de peter en de meter van het vaartuig. Daarna leest hij een gedeelte voor uit het evangelie dat handelt over de vissers of de zee, bijv. het bedaren van de storm. Daarna roept de priester op tot gebed voor alle vissers opdat zij zouden gespaard blijven van rampen. Het eigenlijke zegeningsgebed sluit met een gezamenlijk Onze Vader. Vervolgens gaat men over tot het inslaan van de paasnagels, afkomstig van de paaskaars van dat jaar. In de bodem van het vaartuig worden vier gaten geboord waarin de paasnagels gestopt worden, om nadien met een plug dichtgeslagen te worden. Deze handelingen worden verricht op de volgende plaatsen: aan de voorsteven door de stuurman, aan de achtersteven door de reder, aan bakboord door de meter en aan stuurboord door de peter. Na deze ceremonie volgt nog de opdracht van vaartuig en bemanning aan Maria, Ster der Zee. Tenslotte wenst de priester een goede vaart, een rijke vangst en een behouden thuiskomst. Onder het luiden van de scheepsklok en het loeien van de scheepssirene verlaat het schip de haven en kiest voor het eerst zee.

De vissersbootwijding werd in 1978 uitgebeeld op de tentoonstelling ‘Zeebrugge Vissersdorp’⁽²⁾. Deze hedendaagse versie van de benedictio novae navis sluit zeer nauw aan bij de traditie uit de 19de eeuw⁽³⁾. Alfried Harou vermeldt o.a. het gebruik om een weinig was van de paaskaars in sommige gaatjes te stoppen die daarna gesloten werden⁽⁴⁾. Dit afweermiddel is zeer bekend.

In Vlaanderen bestond de gewoonte om een zgn. heiligdommeke onder de huisdrempel te leggen. Het betrof hier meestal een stukje gewijde was, een deeltje van een Agnus Dei of een nagel van de paaskaars⁽⁵⁾. Vissers die op bedevaart gingen naar O.L. Vrouw van Lombardsijde keerden naar huis terug met een gewijdje dat soms tegen de mast van het schip werd genageld. Het betrof hier een zakje met wat gewijde paasnagel⁽⁶⁾.

(1) Te Zeebrugge wordt bedoeld de Parochie Sint-Donaas met E.H. L. Schoenmakers als pastoor.

(2) W.P. Dezutter en M. Goetinck, Zeebrugge Vissersdorp. Tentoonstellingscatalogus, Zeebrugge, 1978, blz. 22.

(3) Ernest de Spot, Vlaamsche Zeevisschers, Kortrijk, 1942, blz. 161-162; A. Van Hageland, De Magische Zee, Leuven, 1961, blz. 164-165.

(4) Alfried Harou, Bijdrage tot de Folklore der Vlaamsche Zeekust Ons Volksleven, jg. 12, 1900, blz. 89-90.

(5) Pr. Janssens, Heiligdommekes onder de huisdrempel, Volkskunde 1954, blz. 37-38; W. Giraldo, Betovering en onttovering rondom de drempel, Volkskunde, 1957, blz. 57-76.

(6) A. van Hageland, op. cit., blz. 198 en Biekorf, XX, 1914, blz. 288

[p. 362]

De zegening van het individuele vissersvaartuig mag men niet verwarren met de zeewijding of jaarlijkse collectieve zegening van de vissersvloot. Deze plechtigheid vindt jaarlijks plaats, meestal in de maanden juli-augustus, en dit in alle plaatsen van de kuststrook. In bijlage geven wij de lijst van de zeewijdingen aan de Belgische kust met opgave van de data. Zeewijding is een zeer oud gebruik. Het wordt reeds vermeld te Oostende in 1448, te Nieuwpoort in 1489. Zoals in de 15de eeuw is het ook nu nog steeds een godsdienstige plechtigheid met gelijktijdig het nodige volksvermaak, dat nog nooit de wrevel van de watergeesten heeft opgewekt.

W.P. Dezutter

Bijlage
Kalender van de Zeewijdingen aan de Belgische kust

Blankenberge	-	de laatste zondag van juni
Bredene	-	de laatste zondag van juni
Den Haan-Klemskerke	-	2 juli
De Panne	-	15 augustus
Heist-Duinbergen	-	15 augustus
Koksijde	-	de derde zondag van juli
Mariakerke	-	15 augustus
Middelkerke	-	de eerste zondag van augustus
Nieuwpoort	-	tweede Pinksteren
Oostduinkerke	-	de tweede zondag van augustus
Oostende	-	de zondag na 29 juli
Wenduine	-	tweede Pinksteren
Westende	-	de derde zondag van juli
Zeebrugge	-	de derde zondag van augustus