Biekorf. Jaargang 79

[p. 154]

Schrijfmateriaal in de eeuw van Erasmus

In de Dialogues de Jan Loys Vives, traduits de Latin en François, een avondvullende bezigheid voor de 16e-eeuwse Benjamin Iamin (uitg. Parijs, voor Gabriel Buon^(*), 1576), komt de opsomming voor van een vijftal types papier, met de klassieke naam charta aangeduid.

Vanaf de ps.-Hieronymus immers was de charta een charta pergamena geworden, in de rolrekeningen van St.-Donaas perkemenum (1306), pergamenum (1376), pergamentum (1354), percamentum (1381), met als plechtige variante francenum (1440), fronchine in de Brugse stadsrekening 1302 (fol. 58v), geleverd door Robekine, den perkamentre.

In de 16e eeuw is de benaming fransijn (franchijn) en de aanmaker fransijnscrepere (Philips de Houplines, 1549; een variante dan van parkementscrepere, 1527, Franc, van Doorne). Het Brugse Livre des Mestiers, I, 34, praat over fransijn en perkement, 1370, en bepaalt fransijn; van scaepsvellen gemaakt, I, 18. - Het perkement. parkemin, geleverd door Ysabiaus van Roeselare bleek een vel te zijn dat flueerde, zodat men het diende te ponsen, esponsier.

Wat nu perkament en papier betreft, vanaf 1376-1381 bleek dat vaste verkopers aanwezig waren in de panden van St.-Donaas, duidelijk via import mogelijk gemaakt gezien papier: papurum (1376), papirum (of-us) (1383) in Vlaanderen slechts vanaf 1528 (tot 1562) te Gent, tussen 1555 en 1577 te Kortrijk, resp. via de papiermolens van P. de Keysere en Anth. van Ghemmert werd aangemaakt.

Charta, metonymisch officieel stuk, document, zou die betekenis evengoed overdragen op papier: te papiere gaan, stede-papieren, papier als gerechtelijke brief, register, enz., zoals ook magna charta een dubbele onderstreping van de inhoud inhield en -houdt.

In zijn bovengemelde dialoogoefeningen noemt Vives (fol. 47):

1.	de charta libraria, ampla, densa, dura: hard duurzaam ruw drukpapier;
2.	de charta augustana, imperialis, hieratica, papier hieratique, gebruikt voor plechtige prestaties, o.m. liturgische handschriften;
3.	de charta epistularis, tenuis, firma, ingevoerd uit Italië, het vlotte briefpapier, papier à escrire lettres missives;
4.	de charta vulgaris, aangemaakt in Frankrijk, te koop à 8 den. per singulus codex, voor een hand (25 bl.) papier;
5.	de charta emporetica, bibula, vloeipapier, inpakpapier, door studenten nog gebruikt onder de hand bij het schrijven; normaal werd dit gebruikt voor verpakking van mercerieën; gewoonlijk gaf de verkoper een tweetal dergelijke bladen cadeau bij aankoop van een hand gewoon papier.

Vives raadt verder studenten af de inkt met zand of kalkgruis (van de muur geschraapt) te sneldrogen, gezien dit de duurzaamheid van de inkt mindert; hij heeft overigens op de fol. 46 ook een beschrijving van de manier waarop de pennen (ganse-, swane-) kunnen worden gesneden en gereinigd.

A. Dewitte

(*) Nota, - Deze druk bevat op de fol. 153 een uitleidingsbrief, van Aeg. de Housteville van het Montaigu-college, de dato 28 febr. 1554 n.s. Het ex libris: Bibliothèque de Mr. Fs. Pre. du Pont de Romémont.