Biekorf. Jaargang 74

[p. 159]

Ajuin en knoflook
Kruidenremedies uit de zeventiende eeuw

Bij de toenemende belangstelling voor natuurgeneeskruiden en het gebruik van plantaardige geneesmiddelen is het interessant te weten dat in de 17de eeuw deze beide keukenkruiden veelvuldig werden gebruikt, maar vooral als genezend en zeifs als geneeskrachtig bekend stonden⁽¹⁾.

‘Ui’ en ‘look’ kennen nu nog een gastronomische glorie. Ze hebben de grote eigenschap sommige gerechten specifiek te aromatiseren.

Onze moderne kruidenboeken en recente werken over volkse geneeskruiden⁽²⁾ wijzen tereoht op de verborgen deugden van deze verwante tuinkruiden of groenten⁽³⁾.

Knoflook, gekend om zijn typische doordringende geur en niet minder sterke smaak, werd lang miskend omwille van de minder aangename geur die hij aan de adem bedeelt. Het wordt nu nog aanzien als preventieve remedie tegen longaandoeningen en griep; in onze streken als regelaar van de bloeddruk (bloeddrukverlagend middel) en ook als kalmerend middel voor maagkwalen.

Voor ajuin is ons vandaag nog het gebruik van rauwe uien, ajuinloof, gebakken uien, ajuinsap, uiensiroop, compressen van gebakken uien, compressen met rauwe uien en uien als haarmiddel (tegen haaruitval), bekend.

Merkwaardig is het feit dat onze voorouders zoveel belang hechtten aan het tijdstip van het planter en oogsten van beide gewassen. Dit had schijnbaar een invloed op de sterkte van de toegeschreven geneeskracht.

Voor Gentenaars is de volksspreuk nog levend: ‘voor goed te zijn moet ‘adjuun klappen’, d.i. goede ajuin moet droog zijn, de buitenste pellen of schellen moeten ritselen.

(1) R.U.G. - Handschriftenkabinet, nr. 389. - Zie ook onze mededeling in Biekorf 1973, 46-49.

(2) Zie bv.: - L. Vandenbussche, rustend apotheker, met medewerking van Dr. P. Braeckman, apotheker, hoogleraar aan de Universiteit te Gent. Gebruik van Farmaceutische en Volkse Geneeskruiden. Menen, 1972. - A. Dinand Boek der Geneeskruiden, bewerkt naar ‘Taschen buch der Heilkrauter’ door Rinke Tolman. Laren N H - z.d.

(3) Ajuin, Ui · Allium Cepa (L). - Knofloik: Allium Sativum (L.). Beide Lelieachtigen.

[p. 160]

Tekst naar zeventiende-eeuws handschrift

Aiuijn

Wilt in Januarij, februarij, en in de maert gesaijt sijn, in goede wel gheeffende aerde, en in den April moet men die ordentlijck verplanten.
Aiuijn wast beter ghesayt in het afgaen van de maen contrary andere kruyden die liever wassen, in het groijen van de maen ghesaijt.
Medecijn
Aiuijn is krachtiger in 't afgaen, dan in 't wassen van de maen.
- Sap van aiuijn in de neus opghehaelt suyvert de hersenen, en treckt veel taye slijm uyt het hooft.
- Sap in de ooren ghedaen verdrijft het suysen en singhen der ooren.
- Sap met asijn in de neus gedaen stilt het bloeden uijt den neus.?
- Sap van aiuijn doet het haer wassen en suijvert de ooren die vloijen van etter en materie.
- t' Sap van Aiuijn met asijn vermenght verteert de spenen.
- Aiuijn maeckt appetijt; weeckt den harde buijckt.
- Aiuijn met sout op de wratten geleijt treckt die met de wortel uijt.
- Aiuijn des morgens met sout en broot gegeten is een boeren Thiriac⁽⁴⁾, en is goet voor de quade lucht.
- Aiuijn ghebraden en gegeten is goet voor de benouwde borst, t'lost fluijmen, t' suijvert de maghe, en het stilt de maeghspijn, t' verwe(e)ckt den buijck, en drijft d' urijn, en verweckt venuslust.
- Aiuijn ghebraden en opgheleyt is heel goet voor de verbrantheijt.
- Aiuijn in stucken ghesneden en eenen nacht in water gheweeckt, en ghedroncken drijft af de buijck wormen van de kinders.
- De buijtenste schel ghebrant, of onder de heete asschen ghebraden, en met een weynich olij van roosen in d'oor ghedruijpt stilt de verouderde hooftpijn.
- t' Pit uijt den Aiuijn ghedaen en wederom ghevult met Thiriac of mitridaet⁽⁵⁾ en Citroensap, dan t' gat weder toe ghestopt en

(4) Thiriac, theriac: ‘Dezen naam geeft men aan verscheiden mengsels, die tegen het vergif zijn, en kwaadaardige ziekten. In de Theriak komen verscheidene middelen (voor)....’. Volgens het ‘Huishoudelijk Woordboek’ van Chomel, Leiden 1743, zie Biekorf 1971, 171), deel II, blz. 1111-1112.

(5) Mitridaet: ‘is een tegengift, als een slikbrokje, bestaande uit een zekere hoeveelheid van zevenenveertig Drogerijen, zonder de Wijn of Honig te rekenen. Zij draagt haren naam naar haren uitvinder Methridates, Koning van Pontus en Bithynien, door Pompejus overwonnen.... Zij is zeer goed voor koude ziekten der Hersenen, voor alle Ingewanden, en zelf de Geledingen, gelijk ook voor de Pest, vergiften en beten van vergiftige beesten, waar in ze ondertussen wijkt voor Theriac...’ Chomel, a.w. I, blz. 601.

[p. 161]

onder de heete asschen ghebraden, dit sap dan uijtgeperst en de genen te drincken ghegeven die de pest aenkomt en in t' bedde wel waerm toe ghedeckt en daer op ghesweet. Indien hij daer op sweeten kan, dese remedie tegen de pest en heeft haer 's gelijcke niet.

Knofloock

De knofloock is een treffelijcke medecijn en Thiriac, sij wil met de nieuw(e) maen gheplant sijn van kleijne klijsters⁽⁶⁾, en om groot te worden moet mense, in het eerste opkomen de puncten boven afbreken, of met voeten treden, dan gaet het sap in de bolle(n).
Knofloock is goet en droogh in den 3. graet; de roose boom heeft groote vreught aen den loock, daerom plant men se wel bij een.
Loock en sal niet sterck van reuck sijn, alsmense plant in t' afgaen van de maen, en alsmense optreckt in 'tlaetste quartier van de maen met de nieuwe maen ghesayt, of de klijsters in most⁽⁷⁾ geweeckt, dan wertse goet van smaak.
Medecijn
Loock met versche butter de kinderen te eten gegeven of een pleijster van loock op den navel gheleijt doot de wormen in den buijck.
Loock nuchter gegeten is so goet als thiriac.
Loock sout en asijn als een salf doot luijsen en neten.
Loock gegeten verweert alle quade sucht in t'lijf.
Loock in brandewijn gheleijt, en ghedronken stilt de pijn in de darmen en lenden.
Loock met centaurea⁽⁸⁾ in wijn ghesoden, gedroncken, is goet voor de watersuchten.
Loock in asijn ghesoden en in de mont ghehouden, geen beter remedie voor de tantpijn, die van koude is ontstaen.
Loock met Coriander⁽⁹⁾ in wijn gesoden en ghedroncken is goet voor pijn in de lenden, en voor die met pijn haer water maken.
Die van t'graveel gequelt sijn, en haer water niet wel en konnen maken vinden groote baet door t'gebruijck van de knofloock.
De asschen van knofloock in quade open gheswellen ghestroijt geneest.
Geen fenijnige dieren en beschadighen de gene die knofloock ghebruijcken.
Knofloock in het begin van de meijmant met meijboter⁽¹⁰⁾ gegeten alle morghen, dit seijtmen sal den mensch t'gheheele jaer door bij goede dispositie, en ghesontheijt onderhouden.

(6) Klijsters . bijbol of bolknop.

(7) Most: sap gewonnen bij het persen van vruchten, inz. druivensap dat nog niet (geheel) gegist is.

(8) Centaurea . waarschijnlijk duizendguldenkruid. Ook Dodoens prees de geneeskrachtige eigenschappen van dit kruid.

(9) Coriander Coriandrum sativum (L). - L. Vandenbussche. ‘Onze Volkstaal voor Kruiden en Artsenijen’, Menen, 1955, blz. 219.

(10) Meijboter wordt als dé beste boter van het jaar aanzien.

[p. 162]

Wijnruit⁽¹¹⁾ of peterselie of een boon op de loock, gegeten verdrijft den steercken adem van den loock.
Loock in de fruijtboomen gehangen verdrijft de musschen en vogels. Veel, of ghedeurigh loock gegeten maackt hooft pijn en onsuijver bloet.
Loock en is niet goet voor d'ooghen.
Loock bint men op S. Jan t' kruijt aan malkander, anders verliestse haer inde aerde.
En op S. Laurensdagh treckt mense uyt de aerde.
Knofloock gekockt en gegeten maeckt een klare stem.
t' stilt de hoest, en ruijmt de borst.
t' verwe(e)ckt den buijck.
t' drijft taije maghen slijme.
t' stilt pijn in de leden
t' verweckt de slaep.
t' verweckt de couragie.
t' stilt pijn in de darmen, en colijck.
t' drijft d'urijn steen, en maentstonden.
t' verdrijft de geel-, en watersucht.
t' verwaermt de verkoude mage.
t' doordringht de koude taije vochtigheijt.
t' opent de verstoppinghen.
t' verdrijft winden, wormen en fenijn.
t' is goet en gesont in spijs, en medecijn,
Loock en is niet goet voor de spene, noch voor de bevruchte, noch sogende vrouwen.
t' Sap met asijn in cathoen nat stilt tantpijn.
Loock in boomolij ghesoden en in de oren ghedrupt, stilt ooren pijn.

G. Vlieghe-Steps

(11) Wijnruit: Ruta graveolens (L). - L. Vandenbussche, a.w., blz. 497