Biekorf. Jaargang 73

[p. 293]

Toponymica uit de Kuststreek
Meunikerede

Het wordt tijd dat ook de naam van het oude, thans verdwenen Zwinstadie Meunikerede of liever Meunikeree aan de beurt komt in onze toponymische tuintjes.

Er is over die naam al heel wat te doen geweest. Twee verschillende verklaringen werden vooropgesteld door de auteurs die over die naam hebben geschreven.

Eerste verklaring: Meunikerede is de hyperkorrekte schrijfwijze van Meunikeree, dat moet worden ontleed als Meuniker-ee, d.w.z. ee. waterloop van de monniken.

Tweede verklaring: Meunikerede moet worden ontleed als meuniken-rede: rede (ligplaats voor schepen) van de monniken.

Welnu die twee verklaringen zijn m.i. onjuist. Geen van beide houdt steek.

De eerste verklaring is taalkundig en zakelijk onmogelijk. Taalkundig, omdat we met die bindings-r geen weg weten. Dat is in geen geval een genitiefuitgang, want de genitief meervoud van meunik is en was meuniken (Germ, munikan). zo dat de ee van de meuniken niet anders kan zijn dan de meunikenee. Bovendien is een ee (hyperkorrekt ede) een natuurlijke krinkelende waterloop in de kuststreek en elders, niet oorspronkelijk een gegraven waterloop, alhoewel na de inpoldering als afwateringssloot e.d. gebruikt. Welnu de oude Meunikeree, waaraan het stadje zijn naam dankte, was ongetwijfeld een gegraven waterloop (mocht ik hierbij ongelijk hebben, dan blijft het taalkundig argument onaantastbaar). Maar, zal je zeggen, en de naam Lissewegeree? Die bevat toch ook een bindings-r die geen genitiefuitgang is! Inderdaad, maar die r heeft hier een geheel andere funktie (zie verder).

Tegen de tweede verklaring moet worden ingebracht dat de naam oorspronkelijk die van een waterloop is: Munecarede in een oorkonde van 1219⁽¹⁾. Tegen de ontleding meuniken-rede is taalkundig niets in te brengen, maar die verklaring is blijkbaar zakelijk onjuist.

We moeten dus elders gaan zoeken en dat elders is niet

(1) Zie R. De Keyser. Rond de Poldertorens, 14e jg. (1972), nr. 2 blz. 36 e.v.

[p. 294]

moeilijk om vinden. Er bestaat een oud toponymisch element ree met de betekenis van vaargeul, behorend tot de stam van rijden (reed, gereden), meestal een gegraven vaarweg of een verbrede en rechtgetrokken natuurlijke waterloop. Dit toponymisch element wordt besproken door Schönfeld in zijn onvolprezen werk ‘Nederlandse Waternamen’⁽²⁾. Het mag niet worden verward met het bovengenoemde rede (aanlegplaats), dat tot een gehele andere stam behoort, nl. tot de stam van gereed maken, bereiden. Een ander gelijkluidend woord is ree, greppel of scheidingssloot tussen twee akkers, dat in talrijke plaatsnamen voorkomt, maar voor Meunikeree niet in aanmerking komt. Meunikenree betekent volgens mij dus meuniken-ree = vaargeul van de monniken. Men vindt dit ree terug in de oude naam Lissewegeree van de Lisseweegse Watergang. Deze naam, reeds in 1219 vermeld, wordt door Gysseling op zeer vernuftige wijze verklaard als ‘waterloop van de bewoners van Lissewege’: Lisseweger-ee, waarin de bindings-r ontstaan is uit het Germaans warja = bewoners⁽³⁾. Deze verklaring is taalkundig volkomen korrekt, maar onaanvaardbaar om zakelijke redenen. Een ee is immers een natuurlijke waterloop. Welnu de Lisseweegse Watergang is een gegraven waterloop, een kunstmatige vaarweg, volgens mij een ree.

Geheel op dezelfde wijze gebouwd als Munikarede is de plaatsnaam Munkewerve (Aardenburg): Moncwerua in 1174. Een werf is een kunstmatige heuvel in de kuststreek. Munkewerve is dus een door monniken opgeworpen wal⁽⁴⁾.

J. De Langhe.

(2) J.M. Schönfeld. Nederlandse Waternamen. Brussel, 1955.

(3) M. Gysseling. Toponymisch Woordenboek. DI. II, blz. 624.

(4) M. Gysseling. Op. cit., blz. 724.