Biekorf. Jaargang 73

[p. 147]

Wervikse taalperikelen onder het Franse bewind 1694-1696

Het oud Stadsarchief te Wervik heeft een procesbundel nr 563 waarin het gaat tussen Filips van Elslande, die het opnam voor zijn onlangs overleden zoon Emanuel, in zijn leven ontvanger van de zettingen, tegen de Wwe Jan de Cuijpere, voormalig burgemeester van de stad, en nopens belasting op een hofstede van 14 bunders 12 honderd en 16 roen niet betaald door de gebruiker die de aangeslagene was zoals gebruikelijk, maar voor welke pachter de eigenaar verantwoordelijk bleef en niettemin weigerde te voldoen.

Het proces loopt in de jaren 1694-96 vóór Burgemeester en Schepenen van Wervik. De stad leefde alsdan onder het Frans bewind van Lodewijk XIV sedert 1668 en de invloed was merkbaar. Ongeveer alle stukken van de procesbundels uit die tijd zijn in het Frans gesteld. In sommige gevallen, als ze dachten daar baat bij te vinden, wierpen sommigen zich op de taalkwestie om er een of ander juridisch voordeel uit te halen, alhoewel ze feitelijk zelf niet veel Frans verstonden of konden.

De stukken uitgaande van het stadsbestuur en voor de bevolking bestemd waren nog Vlaams, anders zouden de Wervikanen er blijkbaar maar weinig aan gehad hebben. Zo ook waren de pointing- en zettingrollen nog in het Vlaams gesteld, evenals de aanmaningen tot betaling van de verschuldigde belasting en de beslagleggingen die moesten worden gedaan om te trachten de niet betaalde bedragen te innen.

Betwiste zetting

Zo had de ontvanger, Emanuel van Elslande fs Filips, aan de baljuw een mandaat overgegeven om beslag te leggen op de oogst van sommige stukken land toebehorende aan de Weduwe en erfgenamen van wijlen de Burgemeester Jan de Cuyppere, tot verhaal van een bedrag van 282 £ 16s pars verschuldigde achterstallige zetting. De baljuwssergeant had de beslaglegging uitgevoerd en het mandaat geapostilleerd als volgt:

‘Ensuite et en conformité du mandat cy-dessus, je Pierre Desbonnet, sergeant a l'office de bailly de ceste ville de Wervicq,... ay saisys de plaintys, primes une partie de bled croissant sur un fief nommez en thiois Brootbacker, et le touback et orge croissant sur une piece de terre en grandeur de huict cens..., present les Srs Jean Wemeau, bourgemestre et Mathieu Pardoen, eschevin de la ville de Wervicq ce 29 juillet 1694’.

Slechts een deel van het procesbundel, namelijk dit van de aanlegger van Elslande, is aanwezig, zodat we niet zien hoe de zaak afgelopen is, maar het is blijkbaar dat de verweerders weinig goeds verwachtende waren van de uitslag en alle middelen wilden te baat nemen om de zaak uit te stellen, ook het taalgebruik aan het betwisten gingen, want uit een ‘quadruplicque’ (het argument werd dus maar laat te berde gebracht) dd. 17 juli 1696, van Filips van Elslande, de vader van de overleden aanlegger, lezen we:

[p. 148]

‘... jl n'y pas d'édit, qui défend de coucher en flamand les mandats au recouvrement des tailles attendu que ces sortes de mandats ne se depeschent point par forme de procédure ou pour en jntroduire des procès, mais seulement pour donner a connoitre a ceux a qui on fait des sommations, ce, dont ils sont redevables. Ainsy jl n'y a rien de plus juste, que les dits mandats et aussi les sommations se fassent en flamand, afin que le peuple scache sa redevance, sans estre obligé a se faire explicquer ce que contiennent les billets des dittes sommations. Jl y a d'autant plus de raison pour en user de la manière, parce que les livres des tailles se dressent en flamand.’

Tot daar de uitlatingen die we terugvonden en die aantonen dat waar aan de eene kant de administratieve geplogenheden in het Vlaams bleven afgehandeld, de rechtspleging in het Frans moest geschieden.

Rond de tabakstiende

Een ander van de Wervikse taalperikelen uit die tijd blijkt uit een proces te Wervik, eveneens vóór Burgemeester en Schepenen, tussen Grisole Marecau en Jean Baptiste Castelain, als pachters van de pastorale tabakstienden, met hen gevoegd heer en Mr Pierre van Eecke, alsdan pastoor te Wervik, contra Jorge Flament, die tabak geplant had in een omheinde tuin en op die omheining wilde steunen om zijn weigering tot betaling van de tiende te staven. Hier zijn, samen met enkele losse stukken, de bijeen gebonden dossiers aanwezig van elk der beide partijen, aanleggers en verweerder.

In dit procesbundel is o.m. het afschrift te vinden van een dd. 24 december 1678 door de Raad van Vlaanderen gegeven sententie inzake een proces gevoerd door het Sint-Pieterskapittel, te Rijsel, de grote tiendeheffer te Wervik, tegen Burgemeester en schepenen van deze stad, het opnemende ‘pour et au nom de leur communauté’ sententie waarbij beslist werd dat de te Wervik geplante tabak tiende verschuldigd was. Zoals gewoonlijk geeft de sententie van de Raad, alvorens tot de uitspraak te komen, een uiteenzetting van het onderwerp van de betwisting evenals van de standpunten door beide partijen ingenomen.

Nopens het taalgebruik vinden we er het volgende: ‘les deffendeurs (dit zijn dan Burgemeester en Schepenen van Wervik) ont dict par duplicque de soustenir que les demandeurs instrueroient la cause en langue flamande si qu'ilz seroient obligez par le 36e art. de l'instruction de ceste cour faicte par le duc de Bourgogne comme Comte de Flandres le xvije d'aoust 1409 couchant au premier livre des placcarts f^o xxxvij. Et sans priudice de ce...’ (f^o 8^ro van het aanwezige afschrift van de sententie).

Dit was het stellen van een standpunt, maar dan toch zonder veel overtuiging. En we zien dan ook de leggers daar onmiddellijk op antwoorden:

‘... passant le surplus de la replicque des deffendeurs, et le rejectant par dénégation, frivolité et impertinence (“frivolité et impertinence” zijn, met nog enkele andere, de gebruikelijke aangewende formulering wanneer men, te dien tijde, niet goed wist op welke manier een bewijsgrond te beantwoorden) concluoient et persistoient comme auttrefois les demandeurs servants y allencontre par admission du commis. Tri-

[p. 149]

plicque ont ditz par jcelle n'estre obligé d'jnstruire cette cause en langue flamande attendu que depuis naguerres auroit este publie au consistoire de la Court certaine ordonnance de ce qu'au regard de ceux de Lille on auroit a procéder en langue wallonne comme aussy par sentence de la mesme court donnée sur le rapport du conseil Claissone le dix huictiesme de decembre xvjc soixante deux auroit este ordonné en la cause de Jean Baptiste van Male, escuier, Seignr de Bautersem, et consors, demandeurs, d'une part, et Messire Gilles de Vendeville et consors, d'autre en quoy les demandeurs se disoient tant plus fondez veu que les deffendeurs scavoient aussy bien le walon que le flamand et que par ainsy jlz n'avoient aucun interest comme bien seroient les demandeurs ne scachans le flamand, venant ainsy au principal ils disoient...’ (f^o 11^ro & ^vo).

Dit deed waarschijnlijk de deur dicht. De Wervikse Magistraat, waarvan we menen, zoals hiervoren gezegd, dat ze hun taalargument met maar weinig overtuiging hadden aangevoerd, betoonde zich inschikkelijk: ‘les deffendeurs ont dits par escript de quadruplicque qu'encores bien ils poulroient soustenir qu'ilz n'estoient obligez dinstruire la cause en la langue franchoise en conformité de l'instruction de ceste com, puis qu'icelle ne pouvoit estre altéré que par sa majesté ou son gouverneur de ce paijs, neantmoins pour en ce complaire les demandeurs ils avoient couché laditte quadruplique en laditte langue,...’

Zo was de toestand in de tweede helft van de 17e eeuw, onder Frans bewind. Aan de ene kant, tegen het hoger volksbelang in, het innemen, vanwege ingezetenen onder elkaar, van standpunten in het vooruitzicht van een minimaal juridisch voordeel, en, aan de andere kant, 'n lakse inschikkelijkheid ten toon gespreid door de Stadsmagistraat. Hoever ze het in de omstandigheden van die tijd hadden kunnen schoppen bij een vastberadener houding blijft 'n vraag. Het waren derhalve houdingen die we ook nu nog zien innemen.

Vestigen we nog de aandacht er op dat, waar de Rijselnaars nog steeds spreken over de ‘langue wallonne’, deze van Wervik reeds doen zeggen ‘langue franchoise’.

J. Roelandt.