Biekorf. Jaargang 67

[p. 77]

Drukker F. van Hese in het gedrang
Een geval van Averechtse repressie
Brugge 1790

Op 9 december 1790 kwamen voor het eerst na maandenlange afwezigheid Oostenrijkse soldaten in de stad⁽¹⁾. De Brabantse omwenteling behoorde nu voor de Bruggelingen tot het verleden. Maar de politieke twisten tussen de keizersgezinden (royalisten), traditionalisten (Statisten) en democraten (Vonckisten) zouden daarom niet onmiddellijk worden bijgelegd. Integendeel! Trouwens drukker en boek-verkoper François van Hese uit Den Bril bij het Groot Vleeshuis zou dit aan den lijve ondervinden⁽²⁾.

Tijdens de buitengewone vergadering van de schepenen van 16 december 1790 laat in de avond (om 21.30 uur), werd een aanklacht tegen de drukker ingediend. Hij zou een lasterend en opruiend pamfletje Liedeken van de Vlaemsche Helden hebben uitgegeven en dit onder de gekende antipatriotten (keizersgezinden) hebben verspreid⁽³⁾. Om die situatie te kunnen begrijpen moeten we even teruggrijpen.

De familie Van Hese behoorde tot de meest gekende royalisten van de stad⁽⁴⁾. Zij waren dus tegen de revolutionairen en de gekende Jean van Hese, de broer van de drukker, zou dit in een aantal publikaties doen blijken⁽⁵⁾. Eigenlijk was het heel normaal dat ze hun opluchting toonden over

(1) Enkele gegevens over drukker en boekverkoper F. van Hese vindt men in A. Visart de Bocarmé, Recherches sur les imprimeurs brugeois, Brugge, 1928, pp. 62-63.

(2) P. Verhaegen, Journal d'événements divers et remarquables de Robert Coppieters (1767-1797), Brugge 1907, p. 179.

(3) Register crimineel der stad Brugge, behelsende de wettelycke Informatien door het officie crimineel ghenomen, beginnende met de maend Januarij 1790 ende eyndigende ultima december 1790, Cahier 13 f^o 11 (bewaard in Rijksarchief Brugge, Fonds Brugge nr 725); er is ook een exemplaar van het Liedeken bijgevoegd.

(4) P.F.D. Vervisch: Wonderbaer en rugtbaer leven van den ex-pater Auxilius van Moorslede alias Pieter-Francis-Dominiq Vervisch. Tweede boek-deel behelzende de zeldzaemste gevallen als wereldlijken Priester, Liefkenshoek, Jozeph Leopold Francis Vijghe, in den Hoed van Vrijheijd, regt over den geketende leeuw (1790-1791?), p. 244: ‘Van Hese, boekdrukker voor d'eere van zijn K. Majesteit’. (exemplaar bibliotheek UG, nr. G 1826).

(5) Y. van den Berghe, De Brugse publicist Jean van Hese, Biekorf 1965, p. 73-78.

[p. 78]

het feit dat de revolutie voorbij was. Dat het Liedeken volgens de mode van de tijd en zeker van de revolutie nogal spottend opgesteld werd, is ook aan te nemen. Het Liedeken persifleerde de Gentse en Brugse voormannen van de omwenteling en eindigde zeer royalistisch op Lang leve Leopoldus Groot. Waarom namen de schepenen er dan aanstoot aan?

De schepenkamer van december 1790 was eigenlijk niets meer dan een echt anachronisme. Immers de revolutionaire schepenen die op 11 december 1789 door de ambachten werden aangesteld, zetelden nog steeds⁽⁶⁾. Ondanks het feit dat reeds Oostenrijkse troepen in de stad waren, hadden dus nog steeds vijanden van Van Hese de macht in handen. En zij die tijdens de omwenteling nooit waren opgetreden tegen de tientallen schimpschriften die men te Brugge had verspreid, oordeelden het nu noodzakelijk te moeten tussenkomen. Ze werden immers in het schimpdicht goed over de hekel gehaald terwijl de pamfletten van de Brabantse omwenteling in hun voordeel uitvielen.

De eerste schepen Th. van Vijve, die de schepenkamer voorzat, ging in zijn vervolging tegen Van Hese oordeelkundig te werk. De schepenkamer stuurde er eerst een zekere Michiels, een blekersknecht, op uit om in den Bril een pamfletje te gaan halen. Na heelwat geaarzel omdat de koper niet als royalist bekend was, overhandigde mevrouw Van Hese hem dan toch tegen 10 oorden een exemplaar. éénmaal dit bewijs in handen konden de schepenen optreden! Ch. van Overloope, burgemeester van de Courpse moest 's nachts 16 dec. 1790 een huiszoeking bij Van Hese verrichten en de pamfletten aanslaan. Dit gebeurde dan, en tot hun grote ontgoocheling vonden de ijverige speurders geen spoor van andere opruiende geschriften⁽⁷⁾.

Op 18 december moet Van Hese voor zijn rechters ver-schijnen. Z.M. plakkaten verbieden dergelijke beledigende schimpschriften, voeren zij zonder te specifiëren aan en zonder zich af te vragen of de decreten van de keizer de opstandigheid ook soms niet verbieden. Drukker Van Hese

(6) P. Ledoulx, Alle de wetten der stad Brugghe sedert het jaer 1251, mede het gedenckweerdigste dat er op ijder jaer is voorgevallen, deel II, f^o 143 (= stadsbibliotheek Brugge, H445); Resolutie Bouck van de Municipaliteijt der stadt Brugge, 8 maart 1788 tot 19 juli 1791, actum 11 december 1790 (Stadsarchief Brugge).

(7) Register crimineel der stad Brugge..., geciteerde bron, cahier 14, f^o 12.

[p. 79]

tracht zich uit de slag te trekken door te beweren dat hijzelf de pamfletten niet heeft gedrukt maar slechts voor 2 schellingen 400 exemplaren heeft gekocht. En logisch verder redenerend toont hij dan een aantal schimpschriften die de voorgaande maanden te Brugge werden verspreid en waarvan de auteurs niet werden gestraft. Maar het mag niet baten. Schout Peelaert de Westhove, die in het schotschrift schout bij nacht werd genoemd, eist en verkrijgt de straf: de drukker zal binnen de acht dagen 200 gulden moeten betalen⁽⁸⁾.

Maar dit is niet het einde van het lijden van F. Van Hese. Op 30 december wordt de drukker-boekverkoper nogmaals op het matje geroepen. Bezwarende documenten zijn bij hem ontdekt! Eigenlijk zijn het prenten, karikaturen op de revolutionairen en vooral op de geestelijkheid. Terug verklaart Van Hese dat hij noch de drukker noch de ontwerper van de gewraakte karikaturen is. Ze zijn afkomstig van de graveerder Michol van Brussel die ze naar hem heeft opgezonden. Wél bekent hij de prenten te hebben verkocht tegen 5 stuivers het stuk. De schepenen achtten dit verweer niet voldoende en om zich over zijn slecht gedrag wat te bezinnen zal de drukker 300 gulden als boete moeten betalen⁽⁹⁾. Dit maakt reeds 500 gulden in minder dan 14 dagen tijd. Een zeer aanzienlijke som...

Van Hese was echter wijs genoeg niet te betalen en te wachten totdat de storm zou gaan luwen. Reeds op 15 januari 1791 komt een brief van graaf Mercy d'Argenteau, de vertegenwoordiger van de kroon te Brussel, die het bevel geeft Van Hese niet langer te vervolgen. Erg tegen hun overtuiging moeten de schepenen dit bevel opvolgen en ontslaan ze Van Hese van alle vervolgingen⁽¹⁰⁾. Het rijk van de patriotische schepenen zou overigens niet zo lang meer duren. Immers op 27 januari 1791 werden ze afgezet en door de oude royalistische Wet van 1788 vervangen⁽¹¹⁾. Nu konden Van Hese en de overige Brugse royalisten pas echt gerust zijn.

Yvan VAN DEN BERGHE.

aspirant N.F.W.O.

(8) Ibidem, cahier 14, f^o 7.

(9) Ibidem, cahier 14, f^o 26-27 (4 karikaturen zijn als bewijsstuk bij gevoegd).

(10) Ibidem, cahier 14, f^o 28.

(11) Resolutie Bouck van de Municipaliteit..., geciteerde bron, actum 27 januari 1791.