Biekorf. Jaargang 65

[p. 72]

Van moreel tot mareel

De Bruggelingen hebben onlangs het verheugend nieuws vernomen van de oprichting van een grote petroleumraffinaderij in Zeebrugge, naar een projekt van Dr. A. Mareel. Deze Mareel blijkt een afstammeling te zijn van een Bruggeling, nl. Willem Moreel, die van 1478 tot 1483 burgemeester van Brugge was. Als schenker staat deze geportretteerd op het linker zijpaneel van het retabel van St.-Christophorus, geschilderd door Hans Memlinc. De wijziging van de naam, Moreel tot Mareel, zou volgens dr. Mareel zelf in de loop van de achttiende eeuw gebeurd zijn. Hij verklaart deze wijziging echter door ‘een fout in de registers van de burgerlijke stand te Brugge’⁽¹⁾. Vaak hoort men naamontwikkelingen verklaren als ‘het werk... van een of andere bediende uit deze tijd, voor wie het er niet zo nauw op aankwam hoe de naam feitelijk geschreven werd’⁽²⁾. We willen hier aantonen dat Mareel niet door een vergissing van een klerk ontstaan is, maar eenvoudig een fonetisch te verklaren variant is. Laat ik eerst even de verklaring van de familienaam Moreel geven.

Frans Morel, vernederlandst tot Middelnederlands Moreel, was de naam van een zwart paard⁽³⁾. Het paard van Robert d'Artois in de Guldensporenslag droeg de naam Morel. In een Kortrijkse stadsrekening van 1395 huurt Jan Moriel ‘eenen paertstallekine twelke behoort an tscepene huus’; misschien kreeg hij zijn bijnaam naar zijn (zwart?) paard.

Nog in de 16de eeuw zag men in die naam de betekenis ‘zwart, moor’. Een Jan Morel (tweede helft 16de eeuw) wordt ontpoorterd in Rijsel en wordt na zijn huwelijk met Antoinette de Muelnare van Kortrijk (in 1572) poorter van Kortrijk. Hij wordt in de Kortrijkse bronnen vermeld als ‘Jan Morel alias de Moor’⁽⁴⁾.

Deze naam komt voor als voornaam; b.v. in Kortrijk: 1418 Moreel vander Wedaghe⁽⁵⁾; in Gullegem: 1382 onder Moreele van Halewine. Vgl. Morelius⁽⁶⁾; Genevieve, fame feu Moriau d'Aquens; Moreau de la petite voute d'Au-

(1) Brugsch Handelsblad, 1964, jg. LIX, 14 maart, nr. 11, blz. 1.

(2) Willem Moreel, beroemde Bruggeling uit de middeleeuwen. Ibidem.

(3) Verwijs - Verdam, Mnl. Wdb., IV, 1933. - Godefroy, Dict. de l'anc. langue française, V, 406-7.

(4) Vriendelijk meegedeeld door de hr. J. Berteele.

(5) F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400, Tongeren, 1958, blz. 217.

(6) A.C.F. Koch. - M. Gysseling, Diplomata Belgica, blz. 48.

[p. 73]

quanz⁽⁷⁾. Dauzat⁽⁸⁾ noemt Morel de la Bruyère als adellijke naam. Ik vermoed daarom dat de voornaam als literatuurnaam ingang gevonden heeft. Langlois⁽⁹⁾ noemt trouwens Morriaus ‘fils de Desramé’.

Moreel is dus duidelijk een Romaanse naam. We weten dat in het Frans het aksent achteraan ligt, terwijl het Nederlands meestal het Germaans aanvangsaksent bewaard heeft; door dat aksent werd -el gerekt tot -eel. Door het wegvallen van het aksent verdofte de klinker in de eerste sillabe langzaam tot doffe e. Het plat Kortrijks b.v. biedt talrijke voorbeelden van dergelijke verdoffing, b.v. kezeiren ‘kazerne’, seldaten ‘soldaten’, kedul ‘kadul’ (gestampte aardappelen met karnemelk en gebruinde boter), perfetser ‘professor’, medel ‘model’, petjil ‘pateel’, sesissen ‘saucissen’, petat ‘patat’, mesiene ‘machine’. Nu zijn woorden met een doffe klinker in de eerste lettergreep in het Nederlands klanksysteem ongewoon. Het Nederlands, met zijn aanvangsaksent, eist een heldere klinker in het begin van het woord. Zo komt het dat men onbewust in deze onbetoonde en verdofte aanvangssillabe een volle klinker voor de sjwa restitueert. Men noemt zo een klinker hyperkorrekt (Frans: fausse régression): de spreker weet dat een doffe klinker op die plaats ongewoon is en niet oorspronkelijk kan zijn, hij wil die nu verbeteren door hem te vervangen door een volle klinker, maar een verkeerde. Zo worden allerlei dialektvormen met ongewone klinker verklaard: arloge ‘horloge’, Machiel ‘Michiel’, maziek ‘muziek’, bagine ‘begijn’, baloven ‘beloven’; Leuvens: saldoten ‘soldaten’, kloniek ‘kliniek’. Soete⁽¹⁰⁾ noteerde in het Kortrijks zelfs sarope ‘siroop’ en darekteur ‘direkteur’. Dit verschijnsel komt natuurlijk ook voor in familienamen. In Kortrijk: 1427 Jehan Gragore = Jan Grigore⁽¹¹⁾, welke naam uit Gregorius te verklaren is. In Machelen: 1385 Lauwers Morant = 1398 Lauwers Marant. Morant is een literatuurnaam.

Zo mogen we rustig Mareel, als een hyperkorrekte vorm van Mereel, verdoffing van Moreel verklaren.

F. debrabandere

(7) K. Michaelsson, Le livre de la taille de Paris. L'an de (grâce 1313, Göteborg, 1951, p. 157. - K. Michaelsson, Les noms d'origine dans le röle de taille parisien de 1313. Göteborgs Högskolas Arsskrift LVI (1950), p. 359.

(8) A. Dauzat, Dictionnaire étymologique des noms de familie et prénoms de France, Paris, 1951, p. 72.

(9) E. Langlois, Table des noms propres de toute nature compris dans les chansons de geste, Paris, 1904, p. 471.

(10) J. Soete, Eenige zoeklichtstralen op het Kortrijksch dialect. Zonneweelde 1928, 2de jg., blz. 8.

(11) Kortr. Psnn (5), blz. 56.