Biekorf. Jaargang 63

[p. 134]

De familienamen Vlieghe en De Vliegher

In Biekorf stelde G.V.S. op p. 128 de vraag, of de familienaam Vlieghe niet kon verklaard worden uit een muntnaam. De muntnaam Vliege is echter zeer weinig bekend; noch het Mnl. Wdb., noch Kiliaan⁽¹⁾ vermeldt een muntnaam Vlieg. De enige mij bekende vindplaats ‘een zelveren vlyeghe’ (1562), werd vermeld door E.N. in Biekorf, 1962, p. 22⁽²⁾. Kiliaan (blz. 755) kent vlieghe alleen in de betekenis ‘Musca. Germ. fliegh; Sax. flege; Ang. flye’. Het Mnl. Wdb. IX, 614-5 kent het woord bovendien in een overdrachtelijke betekenis: ‘Vliege als zinnebeeld a) van een persoon. Onnut of schadelijk wezen of mensch. b) van ene zaak, schadelijke zaak of ding’. De betekenis a) past goed als verklaring van een persoonsnaam; er wordt trouwens een tekst bij geciteerd uit het ‘Leven van Sint-Franciscus’ van Jacob van Maerlant (vs. 2489): ‘waest ooc datti yemene zach ongestadich, ledich entie plach tetene dat een ander wan, dien hieti broeder vliege dan, om datti geen goet ne dede ende hi tgoet besmette mede ende hi onwaert ende leet met eiken goeden mensche heet’. Vlieghe is trouwens niet de enige insektnaam onder de familienamen, vgl. De Bie en Miere⁽³⁾; ook in het Frans bestaat de familienaam Mouche⁽⁴⁾. Bach⁽⁵⁾ I, 294 vermeldt ook Hummel, Flaig, Hurnaus (Hornis ‘horzel’), Muck (Mücke ‘mug’), Glime (gloeiworm), Quadflieg, Maiworm (meikever). Over het algemeen wijzen zulke bijnamen op eigenschappen die ook aan het insekt eigen zijn.

Een muntnaam is echter wel vliegher. Kiliaan (blz. 756) verklaart de naam van deze munt als volgt: ‘aquilae sive angeli volantis effigie’. De naam komt dus van de ‘vliegende arend of engel’, die erop afgebeeld staat. Volgens Mnl. Wdb. IX, 620-621 was het een gouden munt met de waarde van vier stuivers; daar wordt ook vergeleken met de Franse munt angelot, zo genoemd naar de engel. Godefroy⁽⁶⁾ ver-

(1) E. Verwijs en J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek, 's-Gravenhage, 1885-1929. - C. Kilianus, Etymologicon Teutonicae linguae, Utrecht, 1777.

(2) E.N., Veertien leenverplichtingen aan het hof van Staden, in Biekorf, 1962, jg. LXIII, p. 21-22. - Het citaat werd overgenomen uit: L. Gilliodts-Van Severen, Coutume de la Salle et Chatellenie d'Y pres, Brussel, 1911, I. Wij vragen ons echter af of er in de archiefbron geen afkortingsteken aan het einde van het woord vlyeghe stond, zodat het woord vlyeghere zou dienen gelezen te worden? Een vlieger is een bekende muntnaam (zie beneden).

(3) Vgl. 1427 Jaquemaert Myere; zie F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400, Tongeren, 1958, blz. 134.

(4) Zie R. Boyenval - R. Berger - P. Bougard, Répertoire des noms de familie du Pas-de-Calais, Arras, 1962, p. 70.

(5) A. Bach, Deutsche Namenkunde. Die deutschen Personennamen, Heidelberg, 1952, II din.

(6) F. Godefroy Dictionnaire de l'ancienne langue française, Paris, 1889-1902, VIII, p. 122.

[p. 135]

klaart angelot als ‘ancienne monnaie française et anglaise portant l'image de l'archange saint Michel’; volgens Huguet⁽⁷⁾ ‘monnaie d'or anglaise, très répandue en France surtout au temps de Charles VI et de Charles VII’.

Muntnamen komen inderdaad vaak als familienaam voor; vgl. Penninck, Hallinc, Hellinck, Schellinck, Mite, Parisis, Tournois⁽⁸⁾; Eng. Halfpenny. Bach I, 298 vermeldt als toenamen: Hundertmark, Nünzigmark, Virczigmark, Dörtichmark, Viifmark, Halbemark, Hundertgulden, Zwenphennig, Sevenpenning, Clinchart, Heller, Schilling, Penning, Fumfgrosche. Angelot kan echter ook als patroniem verklaard worden, vgl. Angelet⁽⁹⁾. De fn. de Vliegher⁽¹⁰⁾ verklaren we echter liever niet als muntnaam, omdat in de ons bekende, als toenaam gebruikte muntnamen geen lidwoord voorkomt (zie boven, onze Ndl. voorbeelden). Het is evenwel niet uitgesloten dat in een enkel geval, het lidwoord er achteraf werd aan toegevoegd, omdat men vlieger door het -er-suffix als een nomen agentis beschouwde⁽¹¹⁾. Dit gebeurde b.v. ook met namen als Coene, Zeger, Soete, die oorspronkelijk voornamen zijn maar achteraf als adjektieven werden beschouwd, zodat ze een lidwoord kregen [De Coene, de Zegher, de Zoete⁽¹²⁾]. Dobbel is inderdaad ook een muntnaam, maar wegens het lidwoord verkies ik de betekenis ‘dubbelhartig, vals’; vgl. 1391 ghegheven Gheeraerd Dobblen; 1425 Jan de Dobble⁽¹³⁾. In beide gevallen wijst de verbogen vorm op een adjektief; hetzelfde geldt voor de Nobele.

Vlieger is verder ook ‘de naam van een vrouwen- en mannenkleedingstuk, wijde mantel’ (Mnl. Wdb.). (Zie ook Kiliaan: ‘Palla: vestis muliebris antrorsum divisa, et alarum instar replicata: stola: recinium’). Namen van kledingstukken als toenamen zijn niet ongewoon, vgl. Hoet, Sti-

(7) E. Huguet, Dictionnaire de la langue francaise du seizième siècle, Paris, 1925-..., I, p. 213.

(8) Vgl. 1191 rengerus hallinc (Varsenare); zie O. Leys, De bijen beroepsnamen van Germaanse oorsprong in de Westvlaamse oorkonden tot 1225. Med. Ver. Naamk., 1958, jg. XXXIV, blz. 147. - 1423 Jan Miten (Dat.); 1403 Feinsin Tournoeys; zie Kortr. Psnn. (3), resp. blz. 134 en 198.

(9) Vgl. de korresponderende vormen: Guyot-Guyet, Jacot-Jacquet, Pierrot-Pierret, Collot-Collet.

(10) Vgl. 1398 Gheeraerd de Vlieghere, Willekin de Vlieghere, Mathisekin de Vlieghere, Callekin Svlieg hers (Bavikhove, Buitenpoorterslijst van Kortrijk f^o 95 v^o, Rijksarchief Brussel, Rekenkamer 44.553).

(11) Vliegen ‘1) Vliegen 2) zich snel bewegen 3) vluchten 4) met jachtvogels jagen, op vogels jagen’ (Mnl. Wdb. IX, 615-617); vlieghen ende iaeghen ‘aucupari et venari, venari ayes et feras’ (Kiliaan, blz. 755).

(12) Zie onze bijdrage: De familienaam Soete. De Leiegouw, 1961, jg. III, blz. 11-14.

(13) Zie Kortr. Psnn. (3), blz. 38.

[p. 136]

vael⁽¹⁴⁾, Capeel⁽¹⁵⁾, Corthose, Hardehose⁽¹⁶⁾, Couse; Bach I, 295 meldt: Mouwe, Nachthube (slaapmuts), Lederhose, Schuck (schoen), Stiefel, Handschuh. Maar ook deze namen komen bij ons zonder lidwoord voor.

De aannemelijkste verklaring voor de Vliegher - precies om dat lidwoord - lijkt me nochtans de betekenis ‘Vogeljager, hij die met jachtvogels jaagt’ [Mnl. Wdb. IX, 620-621; zie ook voetnoot (11)]. Kiliaan (blz. 756) geeft als synoniem vogheler. Ook analoge familienamen als de Voghelare⁽¹⁷⁾ en de Valkenare⁽¹⁸⁾, Fra. Fauconnier⁽¹⁹⁾ steunen deze verklaring.

F. Debrabandere

(14) 1398 Pieter Stivael (Gullegem; Poorterslijst Kortr. f^o 41 v^o); 1398 Hannequin de Mont dit Stivael (Menen; ibid. f^o 32). - Stivael, uit Fr. estival ‘stevel, laars’, vgl. Duits Stiefel.

(15) 1398 Goesin Capeel (Zulte; Poorterslijst f^o 104 v^o). - Capeel is franc chapeau.

(16) 1396 lijs Hardehose (Stadsrekening Kortrijk f^o 17 v^o, Rijksarchief Brussel, Rekenkamer nr. 33.150). Zijn beroep is kasseilegger; is er een verband tussen zijn beroep en zijn bijnaam?

(17) 1328 Danin Ie Voghelare; 1340 Jhan de Voghelare. Zie W. Beele, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen uit het Ieperse in de XIIIe en XIVe eeuw, lie.-verh. Leuven, 1959.

(18) 1398 weduwe Jacobs Svalkenaers... Lodewic de Valkenare (Buitenpoorterslijst f^o 110, Desselgem).

(19) 1398 Loys le Fauconnier hault apointeur... de la chastellerie de Courtray (= Lodewic de Valkenare of Valkenere) (Buitenpoorterslijst f^o 125 v^o).