In de parochiekerk van Damme
1462-1478

Kerkrekeningen uit de 15^e eeuw zijn tamelijk zeldzaam. Van de O.L. Vrouwketk te Damme zijn drie rekeningen bewaard in het Rijksarchief te Brugge (Brugse Vrije. Reg. nr. 15829). Zij lopen over de jaren 1462, 1474 en 1478 en bevatten enkele gegevens die ons nader inlichten over het parochieleven, het meubilair en de bedienaars van de kerk.

I. De Kerkdiensten

In de kerk waren tien jaargetijden gefundeerd, o.m. ‘tjaerghetide van grave Lodewyc’ (van Male).

Onder de stichtingen waarvoor missen te celebreren waren, vinden we: St.-Antoniusdienst, die niet ten laste van de kerkfabriek viel, maar die betaald werd met de inkomsten van de konfrerie; de dienst van de H. Geest en van St.-Paulus, met twee missen in de week, en de dienst van St.-Pieter met één wekelijkse mis.

Ieder jaar werden de klokluiders betaald om te luiden op 32 kerkelijke feestdagen, en daarenboven nog op de Gulden Mis (‘van O Sapientia te ludene’) - 17 december -, op Kerstmis en voor de processie van het H. Sakrament. In de nacht van Kerstmis werden de klokken geluid, en aan de klokluiders werd daarom turf geleverd om zich te verwarmen boven op de toren. Dit luiden op Kerstnacht duurde waarschijnlijk lang, aangezien op de andere winteravonden, als er moest geluid worden, ook voor de ‘poze’ op Allerzielen, slechts roeten kaarsen geleverd werden voor de verlichting, zonder dat er iets voorzien was voor verwarming. Ieder zaterdag werd het ‘Salve’ geluid.

Het aantal missen en kommuniën was niet zeer groot, aangezien er in 1478 slechts ‘1000 brodekens omme messe te doene ende nog 3000 ander cleen broot’ voor de kommunie van de gelovigen gekocht werden.

Op Palmzondag werd de palm geleverd door de ‘prater’ of toeziener van het klooster van Spermalie te Sijsele.

Op Witte Donderdag was er voetwassing, en werden de aanwezigen bedeeld met krakelingen: 1200 in 1462 en in 1474; 400 dubbele en 1000 enkele in 1478. Daarbij werd ook wijn aangeboden. In 1478 werden aan de kerk acht stoop of 16 liter wijn geschonken door parochianen (in margine van de rekening staat geschreven: ‘God zy hulieder loon’); vier stoop worden aangekocht ter ‘comunicatiën’, om te geven aan de personen die te Pasen kommuniceerden.

De grafmakers kregen een betaling voor het paaslam, dat waarschijnlijk in de dienst van Paasavond in de kerk werd gewijd.

Op Pasen werd aan de kapelaan een toelage uitbetaald om aan de tafel, die aan de Paaskaars hing, ‘den carnacioene te vermakene’, d.w.z. het jaartal te veranderen, omdat toen (en tot in 1582) het jaarcijfer veranderde, niet op 1 januari, maar op Paasavond.

Voor Sinksen werd ieder jaar een duif aangekocht, die gedurende de hoogmis in de kerk werd losgelaten, alsook ouwelen die aan de gelovigen werden uitgedeeld.

De H. Sakramentsprocessie werd gehouden op H. Sakramentsdag zelf. Voor de processie had men een draagbaar tabernakel of H. Sakramentshuisje, dat neergezet werd iedermaal de zegen met het Allerheiligste gegeven werd en dat dienst deed als rustaltaar. In de processie werd ook een ‘gapaerd’ of draak medegedragen.

In 1462 en 1474 waren er ieder jaar 52 uitvaarten of begrafenissen, en in 1478 slechts 13.

Ieder rekening bevat een uitgave om de kerk te strooien, waarschijnlijk te Kerstdag, om de voeten van de gelovigen warm te houden. Daartoe werden in 1462 vijftig bonden gleis of stro aangekocht. In 1474 werd de kerk ook, op acht niet nader bepaalde feestdagen, met gras bestrooid: ‘van 8 feesten de kercke te garsenen’.

De vlag werd tweemaal per jaar op de toren gehesen, waarschijnlijk op de kermisdag en op H. Sakramentsdag.

II. Het Kerkpersoneel

Met Pasen werd aan de bedienaars van de kerk wijn uitgedeeld. Ontvingen ieder één stoop: de twee pastoors, de kapelaan, de orgelist, de drie kosters samen, de drie kerkmeesters ieder, de ontvanger van de kerkfabriek, de beiaardier, de grafmakers samen, en de wasvrouw. Ontvingen slechts een vierendeel wijn: de orgelblazer en de roedrager.

Buiten de twee pastoors en de kapelaan waren de orgelist en de hoofdkoster priesters, zoals dit ook het geval was in de andere kerken. De koster was belast met het houden van de school, waarvan het gebouw door de kerkfabriek onderhouden werd.

De koster werd bijgestaan door twee ‘costerkins’, waarschijnlijk kandidaten-priesters, die 's nachts in de kerk sliepen om deze te bewaken.

Jaarlijks werden aan het personeel van de kerk dertien paar handschoenen uitgedeeld, die op de grote kerkelijke plechtigheden gedragen werden.

De grafmakers kregen ieder jaar een zekere som betaald voor hun Verzworen Maandag (de maandag na Driekoningen). Nu en dan werden op het kerkhof zerken verwijderd van begraafplaatsen die niet aangekocht waren, zoals dit nu ook gebeurt. In 1474 worden de grafmakers betaald ‘van de zerken op tkerckhof te vergaederene’.

III. Het Kerkmeubilair

De kerkgewaden werden ieder jaar ‘verlucht’ en genaaid, de kerkvaten werden hersteld. In 1474 betreft een uitgave ‘de zeueren boucken te vermakene ande sloten, die te verguldene ende 7 oneen zeiver der aen ghedaen, metgaders ande ketenen van de wieroockenvaten ende de zelve vaten te verziedene ende scone te makene’.

De gewijde vaten werden bewaard in de ‘keilctscaprade’, die voorzien was van een slot.

Voor de voetwasssing op Witte Donderdag werd in 1474 een nieuwe ‘ketele’ aangekocht. De geestelijken beschikten over een ‘vierwaghen’, een ijzeren komfoor op vier wielen, waarin ‘buscoolen’ gebrand werden, en dat kon gevoerd worden bij het altaar waar mis gelezen werd. In 1474 werd voor 10 sch. een nieuwe vuurwagen aangekocht bij een slotmaker, die de oude overnam.

De kerk bezat twee klokken: ‘Sente Barbele’ en de klok ‘diem(en)heit de Vryese’.

In 1474 werd een overeenkomst gesloten met ‘meester Maerc de orghelmakere’ om een nieuw orgel te bouwen voor 40 pond groten. Vóór het doksaal hingen witte gordijnen, waarvoor in 1474 linten en ‘fringen’ aangekocht werden.

De orgelist ‘meester Wulfaert Scapere’ was een priester. In 1474 schonk hij aan de kerk een reeks boeken, die hij waarschijnlijk zelf afgeschreven had, maar zonder de hoofdletters van ieder zin in te vullen. Deze letters werden gewoonlijk gerubriceerd. Dit werk werd opgedragen aan ‘meester Jacob Barbiers wijf van 1250 letteren te makene in de boucken die heer Wulfaert der kereken ghegheven heift, te 6 groten thondert’.

De andere boeken van de kerk werden gewoonlijk geschreven en ingebonden door de broeders van het hospitaal of door de zusters van Nazareth te Damme. In 1462 waren het ‘de versboucken der kinderen, een vigilie bouexkine, ende zouter (psalterium) ande zuudzide van den chore’, die moesten ingebonden worden. In 1474 spreken de uitgaven ‘van twee boucken te scrivene, te bindene ende in ander boucken te stellene’, en ‘tofficie van Onsere Vrauwe te scrivene in twee sexternen metter stoffacie van eenen andere brevier, die heer Wulfaert der kereken ghegheven heeft te stofferene, van eenen bouxkine daer men de kinderen mede kersten doet, ende van eenen anderen daer men mede de lieden olijt’. En in 1478 werd het klooster van Nazareth betaald ‘van dat zy ghebonden hebben twee groote boucken ende twee souters ende een cleen bouxkin: Nieu Testament’.

Wij vinden ook nog dat er stoelen stonden in het koor, die door een timmerman vermaakt werden, en dat op de doopvont een ijzeren pin was aangebracht om er de kaars op te stellen.

Jos. De Smet