Biekorf. Jaargang 59

[p. 118]

Toponymica uit de kuststreek
(vervolg van blz. 59)

Heenvoorde en Stapelvoorde. Wij hebben hier reeds meermaals geschreven over de Heenvoorde (thans Eevoorde, Eivoorde), een der vier gegraven waterlopen, die Brugge met de kreken in de overstromingsvlakte van Eiensluis en Groot-Reigarsvliet verbonden: de Lisseweegse Watergang met de Holevliet, de Heenvoorde met het krekenstelsel van de Noorden Zuidwatergang, Rontsaartader met de Zuidwatergang en het Oude Zwin met de Reigersvliet. Wij hebben eveneens aangetoond dat de naam Heenvoorde afgeleid is van de oude plantnaam heen, die in tal van toponiemen voorkomt en riet of bies (hier wellicht zeebies) betekent. Dus Heenvoorde = oorspronkelijk een voorde, wad, waadbare plaats op een plek waar veel riet of zeebies groeide, meer bepaald een door aanslibbing opgehoogde en dus waadbare plaats in de schorre.

Met zekerheid zullen wij wel nooit te weet komen waar deze voorde, waarvan de naam later op de watergang is overgegaan, precies gelegen was. Wellicht ter plaatse waar de watergang in de natuurlijke kreken liep, dus op het punt waar het 70^ste, 74^ste en 75^ste begin van Groot-Reigarsvliet bijeenkomen. Daar loopt de Heenvoorde onder de Heistse heerweg, dit is de oude weg van Dudzele naar Ramskapelle en Heist. Deze plaats ligt niet ver van de oeroude hofstede Kathem (vaak ook Gathem en zelfs Gothem geschreven) in het 72^ste begin van Groot-Reigarsvliet. Deze hoevenaam bevat het toponymisch element kat (verwant met kade), dat hier ‘aarden opworp’ (Lindemans) moet betekenen.

Ongeveer 1,5 km ten zuiden van de vermoedelijke oorspronkelijke Heenvoorde vinden we een andere voorde: Stapelvoorde (thans meestal verkeerdelijk Stabelvoorde), een oude hofstede en wijk bij de Heenvoorde (watergang). Dit Stapelvoorde wordt reeds in de 13^de eeuw vermeld: ter stede die men het stapelvorde (Cart. Dun. 1284); locus qui dicitur stapelvorde (Chart. O.L. Vr. Brugge, 1271), enz. (zie De Flou). We komen later, na een grondiger onderzoek, op het probleem Stapelvoorde terug. De ontwikkeling moet de volgende geweest zijn: oorspronkelijk een waadbare plaats door de schorren; vervolgens, na het graven van de Heenvoorde, een brug over deze waterloop; later ging de naam over op de hofstede en de wijk. Ter vergelijking: Zwankendamme (hiervoor blz. 57).

Stapelvoorde is ook de plaats waar de heerweg van Dudzele naar Westkapelle, die een eindje langs de Heenvoorde loopt, plots deze waterloop verlaat (niet de huidige steenweg die de hoek afsnijdt; zie kaarten).

[p. 119]

De naam Stapelvoorde is afgeleid van stapel, waarvan de betekenis hier niet geheel duidelijk is. Een stapel is een opgetaste hoop, een verkoopplaats van waren. Was dit Stapelvoorde een stapelplaats voor koopwaren aan de Heenvoorde? Zeer waarschijnlijk niet. Wij zijn van oordeel dat de oplossing van dit probleem in een andere richting dient gezocht te worden.

De Heenvoorde moet een belangrijke rol gespeeld hebben bij het vervoer van turf, dat uitgeveend werd in de wijde veenmoerassen die zich in de middeleeuwen tussen Dudzele, Lissewege, Ramskapelle en Heist uitstrekten. Deze uitgeveende terreinen zijn thans grotendeels door lage weiden ingenomen⁽¹⁾. Wij vermoeden dat Stapelvoorde wel iets te maken heeft met de turfwinning: een voorde (latere brug) waar de turf gestapeld werd om dan verder per boot of per wagen vervoerd te worden. Per boot Bruggewaarts, per wagen langs de heerwegen naar de naburige hofsteden en dorpen.

Laten we terloops nog opmerken dat de vier belangrijke bovenvermelde waterlopen, welke dienden voor de ontwatering en de scheepvaart, door kleinere waterlopen met elkaar verbonden waren: de Dudzeelse Watergang, gegraven tussen de Lisseweegse Watergang en de Heenvoorde; de Gotevliet tussen de Heenvoorde en de Ronselare (huidige naam voor Rontsaartader) e.a.

Haarzele. Oude hofstede en heerlijkheid te Dudzele, leen van de Burg van Brugge, in het 15^de begin van Groot-Reigarsvliet. Gaande van Dudzele naar Zelzate-brug ziet men deze hofstede aan de rechterhand liggen, een 700 m van de brug verwijderd. In mijn kinderjaren heb ik deze hofstede door 't volk nog Erzeele horen noemen (nu nog?). Het is uit de oudste schrijfwijze niet helemaal duidelijk of we Aarzele of Haarzele moeten schrijven. O.i. is de tweede schrijfwijze echter de waarschijnlijkste. Het eerste element van deze naam is geen persoonsnaam. Wat betekent haar? Betreffende dit element schrijft Schönfeld⁽²⁾: ‘Haar heeft vermoedelijk oorspronkelijk betekend: hoger gelegen stuk hei, kleine verhevenheid...’. Volgens Gysseling⁽³⁾ is haar een zandige heuvelrug. Haarzele zou dan betekenen: hoeve op dat hoger gelegen land. Deze verklaring is echter, wegens de lokale omstandigheden, nauwelijks aanvaardbaar. Of had het woord haar, dat elders zandige hoogte betekende, hier de betekenis van opgeworpen hoogte? Het probleem blijft dus voorlopig onopgelost.

Jozef De Langhe.

(1) Zie bodemkundige kaart: blad Heist 11 W, opgenomen door J.B. Ameryckx.

(2) M. Schönfeld: Veldnamen in Nederland, 1950, blz. 50.

(3) M. Gysseling, Meded. Ver. Naamk. Leuven, 1954, blz. 101.