Mengelmaren

Uit de papieren van Deken Debo

Het volgende gelegenheidslied werd aan Debo opgedragen bij zijn aanstelling als pastoor-deken van Poperinge in 1884. Ik vond het stuk tussen oude papieren van Debo die mij in 1936, ter gelegenheid van de onthulling der gedenkplaat in zijn geboortedorp Beveren aan Leie, werden overhandigd. Auteur en toondichter zijn niet vermeld. Het blad draagt ook geen datum, doch de vijfde regel van het refrein geeft bescheid: Debo was in 1884 de opvolger van de overleden pastoor-deken Huys.

Uit brieven van Debo noteerde ik nog het volgende.

Aan zijn ouders en zusters schrijft hij 7 juni 1849: ‘De cholera is tegenwoordig gedaan maar zal herbeginnen, water drinken is zeer goed, men geneest ze hier al met ijs in te geven’.

Aan dezelfde deelt hij in een nieuwjaarbrief van 1861 mede dat hij ook schrijft in ‘De Katholieke Zondag’ en, wat de ‘woorden’ aangaat, dat zij komen van alle kanten en ‘ik verhoop dat gij ook uwen ijver niet laat verkoelen. Is er iemand die 't kwalijk vindt, daar zijn er honderden tegen die 't goedkeuren’. Daaruit blijkt dat zijn familie te Beveren mede zantte en sprokkelde naar woorden en wendingen voor zijn Westvlaams Idioticon.

Toen zijn ouders in een brief hem ‘allerknodigst’ genoemd hadden, vroeg hij waar zij dat woord gevonden hadden.

In 1852 (15 juli) schrijft hij dat hij een verzeke gemaakt heeft op Sylvie, zijn vroegtijdig overleden zusje; het luidt:

Het is dit jaar, op St.-Michielsdag, 130 jaar geleden dat Lenaart Lodewijk Debo te Beveren geboren werd en gekerstend in:

Dat typische Leiekerksken is in de lucht gevlogen in het begin van de oorlog in 1940.

L. Defraeye.

Mariaverering in de Sint-Andriesabdij

De abdijkerk van Sint-Andries had reeds in de 13^e eeuw een kapel met een altaar toegewijd aan O.L. Vrouw. Doorheen wisselvalligheden en herstellingen bleef een O.L. Vrouwkapel behouden tot aan de ondergang van de abdij in 1796.

De mariale devotie heeft nog meer herinneringen in de geschiedenis van de abdij nagelaten o.m. de literaire tussenkomst van abt Boudewijn Vilain ca. 1515 naar aanleiding van de verering der Zeven Smarten van Maria; het (nu verloren) altaarstuk, geschilderd omstreeks 1530 en voorstellend de Madonna tussen Sint Andries en Sint Jan Baptist met, als donateur, de abt Jan Asset in geknielde houding; het marmeren altaar in 1779 door de beeldhouwer Pieter Pepers versierd met een prachtige pieta (tegenwoordig in de O.L. Vrouwkerk te Brugge); de confrerie Stella Maris in 1656 in de oude abdijkerk door de abt van den Zype opgericht ter ere van O.L. Vrouw van Affligem.

En de monniken van de nieuwe abdij zijn de traditie van Sint-Andries getrouw gebleven: in beeld en in verering is Maria aanwezig in kerk en klooster, en grote gedenkdagen verrijken de stichting met waardige monumenta mariana, waaronder ook de geleerde en aantrekkelijke studie moet gerekend worden die het onderwerp van deze Mengelmare uitmaakt.

Dom Nicolas Huyghebaert, Stella Maris. Notes sur la dévotion mariale à l'abbaye de Saint-André. Eigen beheer van de Sint-Andriesabdij, 1955. 52 blz. met 7 buitentekstplaten.

De Gazette van Moline. 1907-1940

De ‘Gazette van Moline’ was zes jaar ouder dan de ‘Gazette van Detroit’ waarmede ze in 1940 versmolten werd.

Moline Ill. (zie hiervoor blz. 200 vlg.) was, samen met Detroit, het voornaamste centrum van Vlaamse inwijking in de States vóór 1914. Het vlaamse weekblad van Moline werd gesticht door pastoor Jan-Baptist Ceulemans van Hever-bij-Mechelen, bijgestaan door een stel flinke mannen van Deinze en omstreken o.m. door de onvermoeibare Jozef van Lancker. Meer dan dertig jaar is de ‘Gazette van Moline’ de ware huisvriend van de Vlamingen in Amerika geweest. En ze heeft een waardig en bezield geschiedschrijver gevonden in G.P. Baert die de lotgevallen van de eerste Vlaamse ‘Gazette’ van Amerika heeft ingelast in een ruime studie van de Vlaanderse ‘Uitwijking naar Amerika vijftig jaar geleden’ (Deinze 1956; 72 blz. met talrijke platen; overdruk uit Bijdragen tot de geschiedenis der stad Deinze en van het Land aan Leie en Schelde, XXII, 1955).

Men weet dat de ‘Gazette van Detroit’, onder het beheer van Charles Corteville van Rumbeke, nog heden bloeit en algemeen

verspreid is in de talrijke nederzettingen van de Verenigde Staten en in Canada. De nabijheid van Canada, waar de Vlaamse inwijking na 1914 voortduurde, heeft de opgang en het behoud van het weekblad van Detroit in de hand gewerkt.

Vlaamse Volkskunst

Bij de heropening van het Folklore-Museum in de prachtige zalen van de herstelde oude gildehuizen te Antwerpen (7 april 1956) was één afdeling klaar met een mooie geïllustreerde Catalogus, namelijk Vlaamse Volkskunst (56 blz.; 12 buitentekstplaten). Zeer lezenswaard is de Inleiding waarin de conservator F. Smekens de lotgevallen schetst van dit museum dat, samen met het groeiende Bokrijk, een synthesis van het Vlaamse volksleven zal vormen. Bokrijk heeft reeds veel van onze lezers aangetrokken. Ook Antwerpen weze aanbevolen, een bezoek in de Gildenkamerstraat zal een openbaring zijn.

Dr K.C. Peeters, die de ziel van deze herinrichting geweest is, publiceerde ter gelegenheid van de heropening een lezing Over Volkskunst waarin het onderwerp fundamenteel behandeld wordt: de bepaling van volkskunst in het kader van de kunst-theorieën; de plaats door de volkskunde ingenomen in het raam van de wetenschappelijke beoefening der volkskunde; ten slotte de verbondenheid en de wisselwerking van kunst en volkskunde. - Verschenen als Verhandeling 446 (jaargang 50, n^r 3) van Kath. Vl. Hogeschooluitbreiding. Standaard-Boekhandel, 1956. 40 blz.; prijs: 25 F.

Klokputten te Eernegem

De wijding van de nieuwe klokken in september 1955 was voor R. Vandenbussche de gelegenheid om een ‘Geschiedenis van Eernegem’ in te zetten met een eerste deeltje: De Klokken van Eernegem (32 blz.; geïllustreerd; prijs: 30 F). Een hoofdstuk uit de parochiegeschiedenis dat op verdienstelijke wijze behandeld wordt en een belofte is van navolgende goede hoofdstukken.

Op blz. 16 vermeldt de auteur de twee volgende kloksagen.

Ten tijde van de Franse Revolutie hebben parochianen van Eernegem de klokken uit de toren gehaald en in de grond geborgen. Vandaar de naam van de wijk Klokputten, gelegen 1 km ten oosten van de kerk. Tot vóór 1914 waren aldaar drie ondiepe putten waarin vlas werd geroot. De naam Klokputten vindt men terug vanaf 1846.

Een andere legende verhaalt dat op deze plaats drie ‘verzonken kerken’ hebben gestaan. De putten waarin ze verzonken zijn, hebben de vorm van klokken aangenomen. En die daar met Kerstnacht voorbijkwam hoorde de klokken luiden in de verzonken torens.

Meester Hans als gildebroeder te Brugge

Hans Memling was lid van de Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Sneeuw. Deze gilde, gevestigd in de O.L. Vrouwkerk te Brugge, was in 1468 reeds in volle bloei; de gildebroeders behoorden tot de hogere sociale stand: adel, geestelijkheid en welgestelde burgerij. ‘Meester Hans’ verschijnt met zijn lidgeld in de rekeningen van de broederschap in de jaren 1473-1474; zielmissen voor Meester Hans zijn ingeschreven in de rekening over 1493-1494. Memling staat er telkens als meester aangegeven, hetgeen wijst op het hoge aanzien dat hij te Brugge moet genoten hebben. - Volgens A. Schouteet, Nieuwe teksten betreffende Hans Memling, in Belgisch Tijdschrift voor Oudheidkunde en Kunstgeschiedenis XXIV, 1955, blz. 81-84.

a.v.

Getijmolens te Brugge?

In het ‘Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap’, deel LXXIII, n^o 2 1956, verscheen pp. 162-167 een artikel van de hand van dhr A. Tutein Nolthenius over Getij- en Watermolens in Vlaanderen.

In 't bijzonder worden Antwerpen, Rupelmonde, Dendermonde, Gent en Brugge behandeld. In 1954 verscheen in hetzelfde tijdschrift, pp. 186-199, een artikel over de getijmolens in Nederland.

Voor Brugge acht Schr. het mogelijk dat de watermolens aanvankelijk getijmolens waren die, na de aanslibbing van het Zwin, vermoedelijk alleen nog met ebstroom werkten.

Een wat uitvoeriger publicatie wordt voor dit jaar nog in het Technisch Wetenschappelijk Tijdschrift (Antwerpen) door Schr. in het vooruitzicht gesteld.

c.d.v.

Een Engelse ‘slaghorologie’ op de toren van Pervijze in 1785

Fr. Willibrordus Caestryck, norbertijn van de St Niklaasabdij van Veurne, werd pastoor van Pervijze en Sinte-Katharinakapelle benoemd in 1782. In 1785 wordt op zijn verzoek, door de toenmalige hoofdman van de parochie van Pervijze, Jan-Baptist Moenaert, ‘eene oude wel gerenomeerde Engelse slaghorologie (gekocht), eertijdts gestaen enae gedient hebbende op den thoren van de Eerw. paters Chartreusen tot Nieupoort’. Die Kartuize werd gesticht in 1414 te Shene, in Engeland. Met de reformatie, ten tijde van Hendrik VIII, vluchtten de kartuizers naar de Nederlanden, en vestigden zich eerst te Sinte-Kruis, bij Brugge, waar een Kartuizersklooster bestond. Naderhand bouwden ze een klein klooster te Brugge zelf, in de Clarastraat. Dit klooster moesten ze, op bevel van de nieuwgezinde Brugse magistraat, verlaten. Ze namen de

wijk in 1578 naar Mechelen. Vandaar ten slotte verhuisden ze in 1626 naar Nieuwpoort. Dit klooster werd door Jozef II afgeschaft in 1783. En de volgende jaren werden de gebouwen met heel de inboedel verkocht. Blijkens de rekeningen van de parochie Pervijze, werd het oude torenuurwerk van de Engelse Kartuizers te Nieuwpoort door de hoofdman Moenaert aangekocht.

Nauwkeurig wordt het doel van deze aankoop omschreven. Het was ‘ten effecte van de zelve (“slaghorologie”) alsnu in ordre te stellen in den thoren der kercke deser prochie, tot utiliteyt ende faculteyt van de gemeenten deser prochie ende de gonne van S^te Catherine cappelle, soo tot observeeren de goddelycke diensten deser twee prochien, als t'luyden de kloeken van advertentie s'morgens s'noens ende s'avondts als alle andere noodtsakelykheden’.

Daar die ‘slaghorologie’ vooral nuttig was voor de ‘prochie’ Pervijze, werd geen beroep gedaan op de schepenbank van Berkel, die de andere parochie, die van Sinte-Katharinakapelle, bestuurde. De hoofdman van Pervijze betaalde voor dit uurwerk de som van 136 pond.

De andere onkosten gedaan om het uurwerk te plaatsen, worden ook vermeld. Zo werd aan E.F. Verplancke 39 pond en 4 schellen betaald ‘over het vergulden ende herstellen van het cadran’, aan Carolus Beghein 66 pond ‘over het herstellen... ende in ordre ter plaetse te doen gaen een jaer lanck gedeurende’, aan Pieter Goemaere ‘metsenaere’, 28 ponden 16 schellen, ‘over t'helpen maken de stellingen, t'maken eene plaetse in den meur van den thoren tot stellen van het cadran’, aan den timmerman Pieter Weerbrouck ‘over het maken van de kasse van tselve horologie, t'verwen van t'cadran of plaete, t'booren een gat in den thooren met verscheyde leveringe als oock t'helpen maken de stellingen’, dit alles voor 30 pond.

Hoofdman Moenaert stelt vast, dat beide laatste ambachtslieden niet voldaan waren over die som, ook dat er nog veel te betalen viel voor dit werk. De restende schulden zal hij trachten te vereffenen door vrijwillige giften van de ‘borgerie’ en van de inwoners van de heerlijkheid van Berkel.

In de rekening van 1786-1787 wordt aan de ‘knape deser prochie’ Pieter Caes 16 pond betaald voor het opwinden en verzorgen van de ‘kerckhorologie’.

Gedurende de volgende jaren wordt regelmatig beroep gedaan op François Hardy, ‘horologeur’ te Diksmuide, om het uurwerk in orde te houden en de breuken te herstellen.

Mogelijks was het nog die oude ‘slaghorologie’ uit de Kartuizerstoren van Nieuwpoort, die in 1914 het uur aan de Pervijzenaren aantoonde, en die in 1915 met de toren stukgeslagen werd.

- Staatsarchief Brugge, Veurne, Oud Archief, bundel 1865.

j.d.c.