Biekorf. Jaargang 54

[p. 218]

Een altaarsteen uit de twaalfde eeuw te Snellegem

Op 30 Juni l.l. werd een romaanse altaarsteen opgedolven en naar de parochiekerk van Snellegem overgebracht. Het altaarblad lag vóór de achterdeur van een hofstede in het Veld van Sint-Andries, eigendom van weled. Heer André Otto de Mentock en verpacht aan Léon Knockaert.

Na een vluchtig onderzoek van de steen was ik tot de overtuiging gekomen dat daar een zeer oude en zeldzame ‘mensa altaris’ lag; de vier wijdingskruisjes en het sepulcrum of ‘graf’ waarin de relieken vroeger bewaard werden, waren nog zeer goed zichtbaar. Het sepulcrum was echter ledig, de relieken waren eruit weggenomen.

Aan welke kerk had deze altaarsteen toebehoord? Inlichtingen ingewonnen bij de familie Devolder, die vroeger de genoemde hofstede in pacht hield, brachten de zekerheid dat hij uit de kerk van Snellegem kwam. Een oude inwoonster van Sint-Andries die op de hofstede gewoond had. Amelie Devolder, wist nog te vertellen dat die altaarsteen in 1890 of rond dit jaar, met veel afbraak, weggevoerd was geweest uit de kerk of uit het kerkhof van de parochie. Dit klopt met de feiten: rond 1890 werd een groot deel van de romaanse kerk van Snellegem gesloopt en werden vele grafstenen uit het kerkhof weggevoerd om aldaar de nieuwe kerk te bouwen.

De ‘mensa altaris’ die hier gevonden werd is uit blauw arduinsteen en is 2.03 m lang, 1.17 m breed en 17 cm dik. Het is een zeer zwaar stuk en weegt volgens schatting meer dan 1000 kg Het altaar moet vroeger op het uiteinde van het koor tegen de muur gestaan hebben de achterzijde van het altaarblad is ruw en onbewerkt. Het koor was binnen de muur 5 m breed zodat er van weerszijden van het altaar nog ruimte genoeg was. De twee zijkanten en de voorzijde van het altaarblad lopen eerst 5,5 cm recht naar

[p. 219]

beneden en dan 13 cm in een scherpe schuine richting naar het midden toe.

Op het altaarblad zelf zijn vier wijdingskruisjes aangebracht: twee rechts en twee links. Ze staan echter niet in de vier hoeken van het altaarblad: twee staan in de voorste rechter- en linkerhoek, de andere twee liggen op 35 cm juist boven deze hoekkruisjes en nagenoeg halverwege het blad. De hoekkruisjes zelf staan op 17 cm van de rand van de steen.

Altaren met ingetrapte wijdingskruisen zijn tot in de 12^e eeuw zeer zeldzaam in vergelijking met het aantal dergenen waarin men ze niet terugvindt. Toch staat het vast dat reeds vanaf de zesde eeuw in enkele afzonderlijke gevallen altaren met ingehouwen wijdingskruisen voorzien werden. Het aantal dezer kruisen was gewoonlijk vier of vijf. Waar er slechts vier waren, werden deze aan de vier hoeken aangebracht, het vijfde, in voorkomend geval, in het midden van het blad. Afwijkingen van deze algemene regel zijn, wat het aantal kruisen betreft, zeer zeldzaam. Afwijkingen voor wat de plaats der kruisen aangaat, zijn geen uitzondering. Wanneer een retabel op het altaar stond of zou geplaatst worden, werden de vier of vijf kruisjes meer naar voren gebracht, ook zelfs wanneer geen retabel voorzien was. De plaats, de vorm en het aantal van de wijdingskruisen zijn voor de datering van het altaar zelf van geringe waarde, zij kunnen immers bij een nieuwe wijding van het altaar aangebracht zijn. (J. Braun, Der christliche Altar, München 1924, blz. 294, 298).

Op 16 April 1644 werden in de kerk van Snellegem twee altaren geconsacreerd: ‘altare majus sub invocatione S. Quintini, altare laterale in cornu epistolae: S. Catharinae.’ Pastoor Judocus De Witte († 7 April) 1660 liet de romaanse kerk ombouwen en vergroten; het koor werd toen verdiept en een vijftal meter verder vooruit gebracht. Bij deze onderneming werd het romaanse altaar verwijderd, vermits de muur waartegen het stond afgebroken werd. Een nieuw hoogaltaar kwam het romaanse altaar vervangen; dit altaar was

[p. 220]

vervaardigd uit rood marmer en verdween toen de kerk in 1890 afgebroken werd. De oude parochianen hebben dit laatste altaar gekend en een stuk van het retabel werd voor enkele jaren teruggevonden onder de plankenvloer van de sacristie die in het middenschip van de oude kerk gebouwd werd.

Het hoogaltaar van 1644 werd geconsacreerd ter ere van de H. Quintinus: blijkbaar werden de relieken, die in het romaanse altaar staken, er uit weggenomen en in het nieuwe altaar neergelegd.

En wat gewerd er van het romaanse altaar? Aan de voorkant links van het altaarblad is er een tamelijk diepe regelmatige inkerving: het is duidelijk dat het met lood aan iets anders gelast werd om in de nieuwe kerk van 1644 gebruikt te worden. Zo bleef het daar 250 jaar liggen en ontsnapte het aan de vernieling.

De romaanse kerk werd, volgens Broeder Firmin, omstreeks het midden der 12^e eeuw gebouwd. Het teruggevonden altaarblad is vermoedelijk uit omstreeks dezelfde tijd.

J. Noterdaeme