Logo DBNL
Biekorf. Jaargang 44 (1938)

Biekorf. Jaargang 44

(1938)– [tijdschrift] Biekorf–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


illustratie

Geboortegrond.

 
‘And, therefore, if a man write little
 
he had need have a great memory’.
 
Francis Bacon.

'K BEN geboren aan de waschkuipe op een tweeden

Sinxendag in een kleine stad aan de Leie.

'k Heb er schoone en gelukkige dagen gesleten, en niets 'n is bij machte de daden en gebeurtenissen van mijn jongde uit mijn geheugen te wisschen.

Wat ik weet uit die dagen, weet ik goed en 'n vergete 't nooit.

Daarom vertel ik zoo geerne van mijn geboorteplek.

Niet omdat ik terug wil naar den ouden tijd, naar 't spinnewiel, den brooddeel aan den arme en de reste, maar omdat de beelden uit dien vervlogen tijd zoo almachtig rijke en zoo wortelvaste in mij geprent staan.

 

Wij verhuisden uit een nauwe straat en kwamen aan d'oude veste wonen op 't grondgebied van een landelijk dorp.

Aan den overkant lag de stad.

De vensters van den achtergevel keken op den ‘Gierigaard’ en op zolder zagen we, door 't dakvenster, den toren van Kruishoutem.

De stad leefde van de zijdeweverij.

Ze was in de laatste zes honderd jaar getijdelijk platgebrand, verwoest of geplunderd, 't zij door de Bruggelingen, 't zij door de Gentenaars, die bij elken oorloge er zochten te nestelen om ze als eerste schanse te doen dienen.

't Ommeland lag in de zandvlugge buiten de Leieboorden, waar 'n steenbakker den grond te diepe uitstak en d'Oostmeerschen deed onder water komen.

Daar woonden vijf duizend menschen in 't jaar 30 en evenvele honderd jaar nadien.+

'k Vond in de boeken dat er altijd 'n dozijne mannen woonden die den boventoon zongen, waarvan een paar geld verdienden met lijnwaad te doen weven, twee rijke vetleggers die beesten loopen hadden in de Brielmeerschen, 'n katoendrukker, 'n stijfselmaker en 'n toeveel brandewijnstokers. 'k Mag zeggen vele, want in sommige jaren waren er vijftien.

Na den tijd van Napoleon leefden de menschen er stille en d'oude neringe gerocht in 't dak.

't Land had ruste vandoen en de menschen ook.

De stad 'n kon niet uitbreiden in de breedte omdat de menschen niet 'n konden bouwen in de zompelinge.

 

De mechaniek van d'ander eeuwe bracht de reddinge; - 'k wille zeggen 't geld.

D'armoe was zóó groot geweest in den tijd van d'eerdappelplage, dat de menschen er tachtig jaar nadien nog builen van preekten.

't Zandkonvooi - de trein die den grond ophoogde voor d'eerste spoorbaan van Gent naar Kortrijk - gaf eenige mannen werk. De Waleschachten aten nog haring en d'helpers uit de streke vochten om de vellen en de graten. D'andere sukkelaars mochten de vaart van Schipdonk helpen delven.

Z'hield en de kave rechte met nen frank daags, over dat 't ging.

Om de miserie te keere te gaan, werd er een zijdefabriek opgericht en de lijnwaadwevers leerden zijde weven. Ze verdienden allichte goed hun brood, maar enkele jaren nadien, reneweerde de baas. 't Zijdeweven slabakte, maar 't hernam, en daar kwam ook een fabriek van gareelen in moerevel en eene van kinderwagentjes.

't Wierd volop weelde. De zijdewevers 'n begonnen+

maar den Woensdag te werken. De gareelfabriek geriefde al d'hoeken van 't land, en in de kinderwagentjes ging 't zoo goed dat er een, de maand voor zijnen trouw, 'n bedde maakte en uit 't werkhuis sleepte zonder dat 't de baas 'n wist. Ja, bij den Kluis. Den Maandag mieken ze schavelingen om te toonen dat er gewrocht was van 's nuchtens vroeg, maar de reste van den dag gingen zalle vijf voet om stoopen bier naar de ‘Schietspoele’.

Duren is 'n schoone stad en blijven duren is nog schooner.

Daar kwamen andere die beter op de zaken letten. De bakker, de snuifmarktjan. de petroolvoerder en de slachter lieten hun jongens leeren en de zoons zetten fabrieken.

Als 'n ambachtsman in Oudenaarde tien duizend frank te gare had, hing hij 'n bel aan de deure en begon te rentenieren. Als z'in mijn stad tien duizend frank thoope kregen, wast om 'n fabriek te bouwen.

De nieuwe nijveraars wierden vroeg van den dilte geschud en werkten dat 't buischte.

Ze betaald en leege daghuren, hielden winkel en verkochten ten dieren danse; deden de muren kalken op kosten van de wevers en deden elkeen petrool meebrengen om 't getouwe te luchten in den Winter. Dat was 'n voorrecht, want anders was 't met d'oude weverslamp' om doene. 'k Zie ze nog optrekken met de potflessche in den arm of met de kanne in d'hand.

Ze letten zoo goed op hun zaken - 'k spreke van de bazen - dat ze 't een huis na 't andere kochten, d'een hofstee na d'andere, voor ieder dochter 'n villa aan zee en iederen zoon in 'n auto lieten bollen. En als er geen land meer in te palmen 'n lag, begonnen ze hofsteên te koopen langs de kanten van Groede en Nieuwvliet in 't Land van Cadzand.

Ze waren overal aan of omtrent als 't geld deed. Ze kochten 'n boekenrek in palissander maar daar

'n kwamen geen boeken in te rechte, tenzij trein- en staalboeken.

En voorts van de reste; - priesterroepingen waren er letter of geene, boekdulle menschen nog min, hoogeschoolgeleerden geene, buizen in de fransche schole - eendelijk vele.

Ze. waren kwaad op de geleerden, maar stonden vol bewondering voor 'n kunstenaar.

Lijk of ik zei, lag 't stadje langs de Leie en daar was 'n Leieschilder die binst den oorloge nog grof schilderde en sichtendien lange roem draagt als fijnschilder; - hij staat immers in Verscheure's woordenboek met een beschrijf van z'n leven.

 

De Leie begon met 't afgaan van 't jaar te dompen.

Bij 't werkvolk was 't al verloren den moor gepoetst en de rijke burgers kloegen putten in d'eerde dat de zilveren lepels zwart uitsloegen van 't rootwater.

Armoe was er weinig in mijn jongde. Als w'uit de muziekschole stapten, zaten er hoogstens ieder weke, op 'n gestelden dag, 'n halve dozijne wijvekens op den Armenbank in 't stadhuis. Mannevolk 'n heb ik er nooit gezien.

Dat is nu ook gedaan. Ze 'n moeten hun niet meer komen toonen. Steunverleening 'n is geen gunste meer maar 'n recht.

De weezenschole is lang afgeschaft.

De boeren hebben 'n radio en de werkmenschen zijn gesyndikeerd.

Den Zondag worden de zinnen gescherpt - lijk elders zeker - met de pinte, de pijpe, de bolle, de sjiek', de kaarte en drie cinemas.

Vroeger 'n gerochten de dompelaars maar met ruize naar Hoogstraten. D'echte schooiers moesten naar Nevele gaan loreeren om te kunnen binnen geraken. Ze wierden daar ingerekend en vaste gezet tot ze 'n waggon vol hadden. 'k Heb er nog dere mee als ik op die bende peinze.

Daar 'n bestond nog geen klasseverschil in den

ommegang. Ook geen groot beslag of fransche complimenten die weinig zeggen en niets 'n. beteekenen.

In d'herberge was 't al vriend en hondejong te gâre. D'arme menschen noemden d'heeren met den voorname en wezen in 't voorbijgaan met den wijsvinger naar de kleppe van de mutse. Als twee heeren in 't gemoet kwamen, gebruikten ze 't meervoud en zeiden ‘bonzoers’.

‘Geete’ de landlooper werd aangesproken met nen djenten: ‘Dag, Gustaaf’, maar dat deden ze om hem te kontevlooien.

Men kende eenieders gedoe en eenieders familie. Eerbied voor de rijken 'n bestond er niet. D'afkomste was gekend en d'oude rijken woonden in Brussel.

Ieder werkte dag in dag uit en kwam aan zijn ate. 't Groot solaas was 't muziek en 't tooneel. Er waren twee muzieken: een fanfare en een harmonie, die de muziekschole in 't leven riepen en twee begaafde jongens aan 'n post hielpen.

Er was 'n teekenschole die veel goede stielmannen kweekte, maar 'n weefschole 'n was er niet. De menschen weefden thuis en de beste wevers schoten in de zwaarste zijde breede schroo'n met gouden letters ‘Revillon et Bivort à Lyon’. Ja maar ja.

De wever die 'n tijdje lang schoon zwaar werk gekregen had, in dobbele breedte, wierd het afgetweefeld als zijn jongens te lange naar schole gingen. Hij wierd op lichten satijn gezet in enkele breedte en daarmee doef. Dat bracht de bezinning' en de jongens begonnen ook te weven.

 

'k Ben uit mijn geboortestad vijftien jaar weg geweest.

'k En hebbe wel niet getjoold maar 'k heb 't altemets in vieze gaten moeten gieten - vele de broek gelapt en 't garen toegedregen - en toen ik weerekwam trok ik aardige gespen.

'k Bekeek al de parochianen door 'n anderen bril, en vond ze allemaal brave lijk godskinders; sommige te brave - in schijn.

'k En vinde geen woorden om te zeggen hoe fijntig

de boeren waren als ze vergaard zaten den Zondag achternoene bij Baaske D'Hulst: - en de pronte jonge dochters dan, die daar kwamen snaren of vader wel in de vespers zat.

 

Elk joeg er naar 'n beetje geld. D'een om te ponken, d andere om te blijven wat ze waren; 't meeste part om 'n eigen huisje te zetten en 't minste part om gedoenten te koopen in 't groot.

Als vijf duizend menschen op 800 hectaren grond wonen en jagen naar geld, 'n kan 't niet missen dat de mechaniek opkomt, dijt en bloeit.

De schilderachtige stielman verdwijnt. De naamlooze sjouwer breekt bane. De machine brengt den mechanieken arbeid met al zijn leelijkheid, ze kweekt de toekomstige doppers en bezorgt geheel het drama van de huidige beschaving. Alzoo komt weerom de miserie te voorschijne lijk 'n slecht begraven spook.

Een halve dozijn uitblinkers hielden stand.

Twee die diepe dachten en 't niet verre 'n konden brengen; - 'n paar die schilderden en schiepen; - en een dien 't al meesloeg waaraan hij zijn handen stak: boer, huurhouder, boekbinder, drukker, antieker, verzekeringsagent en altijd 't verkeerde zei van wat hij peinsde en zoodoende 't roer van de stad in handen nam.

Ja dadde.

 

Hiermee zou 'k er kunnen 'n kom-af van, maken maar de rechtveerdigheid en ook de waarheid zijn er mee gediend dat ik 'n woordje reppe van mijn vader die mij zoovele verteld heeft en die dat zoo wel kon.

Hij ging den Zondag met ons wandelen 't veld in of den kouter op, binst dat moeder 'n drulje deed, en hij trok d'aandacht op alles wat 't zien weerd was. Hij was voor ons 't levende woordenboek dat opengesmeten wierd t'elken keere wij bot stonden bij 'n nieuwigheid of 'n aardigheid.

Hij 'n zei nooit ‘misschien’, ‘waarschijnlijk’ of

‘allichte’, maar stond ons altijd seffens te woorde. Als w'hem vroegen waarom de wereld rond was, zeid'hij ‘omdat z'in d'hoeken niet 'n zoûn...’.

Voor ons wist hij alles en kon hij alles, en wij leerden van hem duizend haaien en draaien die we van zijn handen afkeken en stolen met onz' oogen.

Hij vertelde ons uit zijnen soldatentijd en kon van honderd jaar verre vertellen: van uit den tijd van Napoleon, toen zijn grootvader Pierke Van de Wiele in Rusland vocht en hoe Pierke's ooren en den top van zijnen neuze afvrozen bij de Berezina, en hoe 't later sjampetter wierd in Petegem.

‘Kijkt’ - zeid'hij - ‘naar dienen rosten wintelwaai. Ziet hem in- en uitewaarts schieten al snokkend en al plompend? Dat is de specht’.

‘Hurkt’ - zeid hij - ‘hoort je die koornlawerke de lucht ingaan; - 'k en kenne maar dien vogel die zingt al vliegend’.

‘Kijkt’ - zeid'hij - d'oude Leie is hier en ze loopt alginder 'n ure van de werke weg maar komt weere 'n boogscheute van waar we staan’.

‘Hurkt’ - zeid'hij - ‘hoort je 't, jongens, wie daar zingt? 't Is de slag van de walevinke. Wat zit dat hier zoo vroeg op 't jaar te doen? D'andere 'n komen maar af met Petegem-kermisse’.

Vader is nog in leven. 'k Zegge vader - hij was te streng om hem te laten gezeggen ‘papa’ - want 't was of hij 't meende als hij zei ‘k zou ze kunnen den nekke krooken als z'afkomen met hulderen papa’. Maar hij 'n deed het niet, de brave vent. Hij 'n krookte geen ander' nekken dan die van zijn vette keuns en ging te werke met den waschstok en 'n begost maar te kelen, te vliemen en te vlaân als 't keun gedaan had met linken en keeroogen, bij den laatsten doodsnik.

't Is van zulk 'n vader dat ik mijn geboortestad zoo wel leerde kennen; - 't is daarom dat ik den geboortegrond zoo geerne zie en de beminde parochianen die er wonen zoo goed sta!

G.P. Baert.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs