Biekorf. Jaargang 42

[p. 259]

Het oudste Vlaamsche zendelingshuis.
De cella van Torhout.

Torhout behoort bij de zeldzame Vlaamsche plaatsnamen waarvan het bestaan tot in de zevende eeuw kan thuis gewezen worden. De vita Bavonis die in de negende eeuw opgesteld werd, doch op oudere bronnen steunt, verhaalt hoe de h. Bavo op zijn sterfbed den wensch uitdrukte een laatste maal een zekeren Domlinus te zien, die hem sedert lange jaren een trouwe vriend was.

Deze Domlinus, een priester, verbleef op dit oogenblik, zegt de Vita, in het monasterium van Torhout. Tusschen Gent, waar de h. Bavo in zijne monnikscel ziek te bed lag, en het monasterium van Torhout was de afstand zeer groot; de weg liep toen tertijd, verhaalt de Vita Bavonis, door een uitgestrekte eenzaamheid vol dichtbegroeide bosschen, en ofschoon Domlinus onbekend was met den weg dien hij moest volgen, toch doortrok hij met wonderbare spoed de uitgestrekte eenzaamheid in bijna rechte lijn, dank zij, beweert altijd de Vita, aan een engel Gods die hem op reis vergezelde.

Over het monasterium van Torhout zelf geeft dit verhaal geen verdere bizonderheden: een latere en daarom minder betrouwbare bron zegt van Domlinus, dat hij priester was van de kerk van Torhout. Monasterium en kerk hebben in die eerste tijden van de kerstening van Vlaanderen ongeveer gelijke beteekenis gehad, in dien zin dat elke aanzienlijke kerk monasterium genoemd werd.

Uiterst zeldzaam zijn de aanzienlijke kerken omstreeks het midden van de zevende eeuw in Vlaanderen geweest. Eigenlijke parochiale instellingen waren het niet: opgevat als voorposten midden een nog heidensch gebied, moesten ze het kristen geloof helpen uitstralen over de pagani, de bewoners van de omliggende streek. Vanaf het begin van de kerstening van Vlaanderen schijnt

[p. 260]

Torhout een dusdanige uitstralingshaard geweest te zijn, een centrum van kerkelijk leven.

Ook uit hetgeen we in de volgende eeuwen over Torhout vernemen, schijnt het zeker dat die plaats haar oorspronkelijk karakter bewaard en normaal voort ontwikkeld heeft.

Indien er allerhande bezwaren bestaan tegen het vereenzelvigen van Torhout met het Therealdo luco, dat in 770 vermeld wordt, als de plaats waar Sigeradus vertoeft, wanneer hij aan den abt van S. Bertijn laat weten dat hij het bezit van diens abdij te Roksem verkocht heeft, toch schijnt het onbetwistbaar wat ons uit de negende eeuw verhaald wordt.

Men weet dat de h. Anskarius, van uit de beroemde abdij Corbie naar Noord-Duitschland is vertrokken om aldaar de heidenen te bekeeren, en er de grondvesten heeft gelegd van het aartsbisdom Hamburg. De h. Anskarius werd in zijn zendelingswerk niet alleen aangemoedigd maar metterdaad gesteund door Lodewijk de Vrome, zoowel omdat het de bekeering van heidenen betrof, als ook en vooral omdat deze vorst de hoop koesterde, de opkomende strooptochten van de Noormannen te kunnen bestrijden, door die Noormannen zelf tot het kristen geloof te bekeeren. Met het doel aan de zendelingskerk van het Noorden een stoffelijken steun te verstrekken, schonk Lodewijk de Vrome haar de inkomsten van de S. Hermesabdij te Ronse. op 15 Mei 834 echter werd die eerste schikking gewijzigd. Lodewijk de Vrome richtte het aartsbisdom Hamburg op, stelde Anskarius aan het hoofd van dit nieuwe bisdom, ontnam hem de abdij van Ronse, doch schonk hem in de plaats daarvan, de cella van Torhout.

Het is waarschijnlijk dat de vervanging van de abdij van Ronse door de cella van Torhout niet nadeelig voor het nieuw-opgericht aartsbisdom kan geweest zijn, en men zou daarom moeten aanvaarden dat de inkomsten

[p. 261]

van de cella van Torhout ten minste deze van de abdij van Ronse evenaarden. De abdij van Ronse nu, vertegenwoordigde een aanzienlijk bezit, zooals wij uit latere bronnen kunnen uitmaken.

Adam van Bremen, de elfde-eeuwsche geschiedschrijver van Noord-Duitschland, beweert dat de h. Anskarius met voorliefde de cella van Torhout kwam bezoeken. Die laattijdige getuigenis moet wellicht voor rekening van den annalist blijven, want na de dood van Lodewijk de Vrome in 840 ontnam zijn opvolger Karel de Kale de cella van Torhout aan den h. Anskarius, om haar aan Reginarius te schenken. Die Reginarius is vermoedelijk dezelfde die men met waarschijnlijkheid als den toenmaligen graaf van den pagus mempiscus beschouwd heeft.

Uit de vita Anskarii vernemen we dat Reginarius reeds op het oogenblik dat deze Vita opgesteld werd, bij den koning in ongenade gevallen was. Ook uit andere bronnen is dit bekend. Reginarius moet omstreeks 875 van zijn bezittingen beroofd zijn geworden, en daar de graaf van Vlaanderen, kort na 875, een deel van de bezittingen van Reginarius in handen heeft, is het waarschijnlijk dat ook Torhout aan den graaf van Vlaanderen toegekend werd.

Het overgaan van de cella van Torhout uit het bezit van Reginarius in dit van den graaf van Vlaanderen zou in alle geval op natuurlijke wijze uitleggen, wat in 1053 gebeurde.

Want toen Karel de Kale de cella van Torhout aan Anskarius ontnam, heeft deze laatste, noch hebben zijn opvolgers op den zetel van Hamburg die berooving als wettig erkend. Het is niet onmogelijk dat Anskarius het slachtoffer werd van de toenmalige politiek. Zijn bisdom behoorde inderdaad onder het rijk van Lodewijk den Duitscher, terwijl Torhout in het rijk van Karel den Kale gelegen was. Daar beide broeders, na den dood van hun vader, Lodewijk de Vrome, tegen elkander oorlog voerden, kan Karel de Kale de cella van Torhout verbeurd verklaard hebben als bezit van een bisdom

[p. 262]

dat onder zijn vijand, Lodewijk den Duitscher, behoorde. Wat die veronderstelling waarschijnlijk maakt, is de houding van Lodewijk den Duitscher tegenover Anskarius. Blijkbaar zocht de duitsche vorst Anskarius voor het verlies van Torhout te vergoeden, wat mede bevestigt dat de cella van Torhout rijk aan inkomsten moest zijn. Eerst zocht Lodewijk de Duitscher aan Anskarius een monasterium in Duitschland te verleenen, doch daar dit den vorst onmogelijk bleek, werkte hij jaren om het opengevallen bisdom Bremen aan Anskarius te geven, wat dan eindelijk gelukte.

Niettegenstaande die vergoeding, schijnt Anskarius noch schijnen zijn opvolgers te Hamburg-Bremen de verbeurdverklaring van Torhout als wettig te hebben willen erkennen. Door de politieke omstandigheden verhinderd om hun goed recht door Karel den Kale erkend te zien, bleef de aanspraak van het aartsbisdom Hamburg op de cella van Torhout eeuwen hangen, tot dat in 1053 de aartsbisschop-legaat Adalbertus voorgoed afstand deed van de rechten die sedert eeuwen vruchtel oos staande gehouden waren. Die afstand van rechten gebeurde ten voordeele van graaf Boudewijn V, die de cella van Torhout in werkelijk bezit had, waarschijnlijk omdat zijn voorvader in de negende eeuw haar uit het bezit van Reginarius ontvangen had.

Wat er ook van weze, het verbeurdverklaren van de cella van Torhout en hare toekenning aan Reginarius schijnt wel het einde van het grondbezit van die cella geweest te zijn. In 834 bezat de cella van Torhout naar alle waarschijnlijkheid een grondbezit dat gelijk kon gesteld worden met dit van de S. Hermeskerk te Ronse, en vrij belangrijk was. In de latere eeuwen is geen spoor van dit bezit meer te ontwaren. Het natuurlijkst is te aanvaarden dat Reginar us de goederen van de cella van Torhout bij zijn eigen goederen heeft gevoegd en dat de graven van Vlaanderen, wanneer zij in het bezit van Reginarius zijn opgevolgd, die toeëigening hebben bestendigd.

Do or die onteigening heeft de cella van Torhout haar

[p. 263]

eersterang-beteekenis verloren; het latere Sint-Pieterskapittel te Torhout, indien het de voortzetting is van de aloude cella, zal nooit van meer dan ondergeschikt belang in het graafschap zijn.

***

Het toppunt van bloei schijnt de oude cella van Torhout bereikt te hebben onder het bestuur van Anskarius, tusschen de jaren 834 en 840-845, een zeer korte tijdspanne weliswaar, maar daarom niet minder merkwaardig.

Toen de aartsbisschop van Hamburg de cella van Torhout in bezit kreeg, heeft hij haar zonder dralen doelmatig voor zijn zendelingswerk ingericht. Wellicht heeft hij zich herinnerd hoe hij zelf in zijn jeugd niet alleen den tegenstand van zijn medebroeders te Corbie tegen zijn zendelingsroeping had moeten overwinnen, maar bovendien hoe moeilijk het hem geweest was en nog was om medewerkers voor zijn uitgestrekt missiegebied in het Noorden aan te werven. Hij schijnt dan ook geen oogenblik te hebben verloren om de cella van Torhout tot een echt seminarie voor zendelingen te omvormen.

Evenals de h. Amandus, twee eeuwen vroeger, jonge slaven in Vlaanderen had vrijgekocht om ze tot hulpkrachten van zijn missiewerk op te leiden, evenzoo kocht de h. Anskarius jonge Denen en Slavonen vrij om ze naar zijn seminarie van Torhout ter opleiding te sturen.

Doch niet alleen jonge Denen en Slavonen genoten te Torhout hun opleiding. De vita Rimberti verhaalt hoe de h. Anskarius, toen hij reeds aartsbisschop van Hamburg was, een bezoek aan zijn seminarie bracht en er een leerling opmerkte, die door zijn ernst en zijn godsvrucht boven al de overige uitblonk. Daar de aartsbisschop slechts korte dagen te Torhout zou verblijven, werd onmiddellijk een bode naar de ouders van dien leerling gestuurd, en nadat de aartsbisschop de toestemming der ouders had verkregen, heeft hij den leerling de tonsura toebediend. Die leerling was niemand anders

[p. 264]

dan Rimbertus, den medewerker en opvolger van Anskarius als aartsbisschop van Hamburg.

Uit de omstandigheid dat de ouders van Rimbertus naar Torhout werden geroepen, terwijl de aartsbisschop slechts korte dagen daar verbleef, schijnt het buiten twijfel te staan dat Rimbertus een Vlaming was.

Aan Torhout komt aldus de eer toe, de eerste inrichting te hebben geherbergd, die in Vlaanderen den weg heeft gewezen dien zoovele Vlamingen in latere eeuwen zullen volgen, met die stoere en onvermoeibare werkkracht die aan den h. Franciscus Xaverius den bewonderenden kreet ‘Da mihi Flamingos’ zal uitlokken, en die heden nog onuitputtelijke scharen Vlamingen over de beide wereldhalfronden uitstuurt.

Eg. I. Strubbe.