Biekorf. Jaargang 13

[p. 379]

Wat men zegt over 1302
Fr. Funck-Brentano's werkinge
(Vervolg van bladz. 351)

't IS kwalijk voor F.-Br. aldus alles te verdraaien en te verkeeren, alsook schijnredenen insteê van ware redenen te stellen om tot zijn doel te komen. Want 't en is niet alleen in de opvattinge zijns werks dat hij eenzijdig was: ook was hij het in de opvoeringe ervan.

Hier volgt deze zijne wijze om zijn gedachten op te voeren.

Talrijke vraagstukken zijn na zijn werk nog te onderzoeken overgebleven, als dit van de tale en van de vaderlandsliefde..... onzer voorouders. Een dergelijk vraagstuk is nog dit van Filippina heur ophoudinge en dood! Weet ge waarom, volgens F.-Br., Filips daarin te verschoonen is? Hierom: omdat zijn voorzaat, Filips de II^e wel ook iets dergelijks gedaan had; nog omdat Filips peter ofte godvader was van 't meisken; dan omdat Gwijde, met zijn grooten hoop kinders, wellicht blijde zal geweest zijn te zien dat een van die kinders door iemand anders opgebracht wierd; en eindelijk omdat inderdaad we, binnen de twee eerste jaren, van geenen tegenstand des graven en weten (en dus, besluit F.-Br. zonder te gebaren, dat de graaf er geenen verwekt en heeft) (146-147). Nietwaar lezer, Filips deed wel met Filippina op te houden? ‘Nu Filips bracht het kind goed op’ zegt F.-Br Waarom zou hij het niet gedaan hebben? - Het stierf. Men zei dat het vergiftigd was. - ‘Zwijgt!’ besluit F.-Br., zonder te bewijzen ‘il est à peine besoin d'ajouter que ces bruits d'empoisonnement ne reposaient sur aucun fondement!’ (509-510).

Ziet ge? Dat is een van F.-Br.'s beredeningen: afloochenen, het tegenovergestelde inbrengen, en niet bewijzen!

Aldus geeft, en aldus weerlegt hij (650-654) ons ook de merkweerdige rede van Nicolas de Marchiennes. Deze, op

[p. 380]

26^sten in Zomermaand 1314, en in name van Grave Robrecht, las op het grafelijk slot te Gent een openbare verzetrede tegen den koning van Frankrijk. Daarin zou hij eens alles zeggen wat op 't herte van Vlaanderen lag! Men vindt er een prachtige optellinge van al 't kwaad en 't onrecht dat de koning gestookt had. Welnu, 'n zoudt ge niet denken in die rede eenen grond te hebben tot geschiedkunde, - mits van eigen 't gezag ervan te wikken op tijd en stond? En 'n zou die grond niet even gewichtig zijn als de zelfverschooningen van koning Filips? Luistert! Weet ge wat F.-Br. onze geschiedkundige uit de XIX^e eeuw, daarmeê doet? Daarop zegt hij alleenlijk; ‘Les officiers de Philippe le Bel prirent la peine de réfuter ces arguments’ (654); - alsof hij wilde zeggen; ‘Doch wij, we'n zijn zoo dom niet!’ En 't is al!

Zulke weerleggingen zijn onweerdig voor eenen ‘geleerde!’

't Was beter toch als had hij wanredeningen gebezigd.

Nu zulke zijn er ook.

Dat ge speelt met de woorden; dat ge ‘Flamand’ zegt in den zin van ‘Vlaamschaardig’, om te doen gelooven ‘vlaamschgezind’ (368). Dat ge een anderen opsteller aanhaalt, en een deel zijner woorden opgeeft,.... maar al stoppende na zulk woord, dat die opsteller door uwe schuld, iets anders zegge dan hij zelve wilde zeggen (396(⁵)). Dat ge zedekundige beschouwingen, of opgeblazen voordrachten, ook onduidelijke gezegden van laterhandsche, vreemde en ja vijandelijke mannen uitgeeft als vonnissen van bekwame rechters (204).... van eigen zoolange als 't in 's konings voordeel spreekt (470(¹)). Dat ge in 't algemeene de gronden ondereenmengelt, 't voordeelige bovenhoudt en 't nadeelige verzwijgt.... Alle zulke dingen en willen niet verweten worden, dan aan eerste beginnelingen of vijandiggezinden... of aan F.-Br.. Inderdaad, hoe eerbiedig weg ook, zoo verwijt H. Pir. hem die laatste dingen (RCr. 422).

We voegen erbij: 't is nog te verdragen dat heden-

[p. 381]

daagsche werken, b.v. Warnk. (86), Huyttens (402), V.d. Peereboom (490), tusschen oude middeneeuwsche nagezien en aangehaald staan: dit kan te wijten zijn aan ongeschiktheid in 't werk. Maar waarom b.v. de Annal. Lubicenses aangehaald om te betoonen hoe de koning te Brugge welgekomen was (358), en dezelve doodgehouden om niet te laten weten wat 't volk meende over Filippina heur dood? (Mon. Germ. Hist. Script. XVI, 418). ‘Suffocata... in veneno, quod in speciebus aromaticè confectis, coram regina Franciae, ut dicitur, sibi dabatur, ad comedendum’.... Waarom ze verzwegen, om niet te laten vernemen hoe 't volk vertelde dat 's konings mannen den Paus geslegen hadden? (Vgl. ald. De opsteller had vele zelve gezien in Vlaanderen, en vele gehoord van Vlamingen te Lubeek. Zijn werk dagteekent van vóór 1324). In zulke zaken als die laatste, en gelooft F.-Br. de verhalers niet; maar voorslags hebben dezen gelijk als ze dingen vertellen die hem nuttig voorkomen (377, 387, 399, 410, 433, 479). De Fransche verhalers in 't bezonder zijn voor hem doorgaans overgeloofbaar. Dat komt uit F.-Br.'s algemeen stelsel: te weten, dat door den band, de Franschen geschiedkundiglijk, en alleen de Vlamingen zeiselachtig verhaalden.

Niet enkel nu doorsmijt hij kieskeurig de gronden, maar ook in den uitleg dezer doormengelt hij handelingen en toestanden. ‘Ziet, zegt hij soms spottend, eerst handelde Gwijde zoo, heden handelt hij anders (236). Lod. v. Nevers knikte eerst ja, en thans schudt hij neen!’ (671)... En F.-Br. en leert ons nooit waarom. Voor 't volk ook. 't Is blijkbaar om iemand uit te geven als eenen zot, die niet wel en weet wat hij wilt.

Dan waarom en onderscheidt hij veeltijds niet onder eenerzijds de gezindheden uit eene stad, en anderzijds heel die stad, (259, 260, 314, 382 (²), 398, 400, 401....) of ook onder de voorvechters en allemaal de leden eener zelfde gezindheid, waar b.v. zake is van een terugwerkinge (541)?

[p. 382]

Heel gemakkelijk ook leent F.-Br. zijn eigen bedenkingen van vreesachtigheid aan de Vlamingen over (434). Wordt bij de Vlamingen een koninklijk bevel spoedig en gemakkelijk uitgevoerd, om reden hunner goê ingerichtheid, dan geeft F.-Br. dit als een bewijs hunner dienstbaarheid voor Frankrijk (525).

Wat voorwerpelijk gebeurt, uit gewente en naar de zeden van den tijd, wijt hij aan de onderwerpmatige gesteldheid der eenlingen (212, 215, 395 (⁴)): brandmerken de Vlamingen iemand voor mogendheidschennis (634), dan en zegt F.-Br. niet dat dit gebeurt krachtens een algemeen recht, dat we terugvinden in de Valencijnsche keure uit 1114 (Mon. Germ. Hist., Script. XXI, 607⁴⁰, 608⁸), en in Brugge's keure uit 1304 (Warnk-Gheld. H.d. Bruges bl. 327, §, 31). Neen, dat zal te wijten zijn aan hunne wildheid, meent F.-Br.

Denkt hij dat een daadzake ievers het gevolg zal zijn van een voorgaande onvastgewetene maar onderstelde daad, reeds is het bestaan dezer onderstelde daad voor hem onbetwijfelbaar (630).

Wat onwaarschijnlijk voorkomt, noemt hij onmogelijk (667).

Om te bewijzen dat Jaak van Châtillon ten onrechte aangevallen wordt in de verhalende gronden, zegt hij koeleweg: ‘Voici les seuls actes donnés par lui... qui nous soient connus’ (355) en geeft twee drie daadzaken, komende uit handvestelijke gronden. Alzoo schijnt hij den lezer het volgende besluit op te leggen: Deze zijn de eenigste stukken die hij uitgaf, de eenigste daden die hij stelde, of ten minsten de eenige gebeurtenissen, waarom we over hem een vonnis mogen vellen. F.-Br. en zegt dat niet, maar hij geeft den lezer dat in den mond. 't Is 'tzelfste. En de verhalende bronnen zwijgt hij dood.

‘Post hoc, ergo propter hoc’ is een wanreden die er danig vele voorkomt (360, 492, 679, 680); b.v. ‘onder 4 vredebesprekers is één geen edelman,.. il fut le seul que la médisance épargna’ (492).

[p. 383]

Enzoovoorts, enzoovoorts!

Tijd is 't dat we eindigen.

Over 't algemeene zeggen we:

Op de wanreden ‘Post hoc, ergo propter hoc’, meenen wij, rust de grondberekeninge van heel het werk. Aldus: Al de Vlaamsche beroerten en oorlogen tegen Frankrijk, uit het begin der XIV^e eeuw, zijn ontstaan na en mede met maatschappelijke moeilijkheden, (354, 360, 377, 561, 649, 677). Dus zijn ze erdoor ontstaan en uitsluitelijk erdoor. Daden van eenlingen moeten aanzien worden als daartoe ondienstig en onmachtig geweest, (561).... buiten als ze thans de eere van Filips kunnen helpen verheffen (573, 673).

In tegenwoordigheid van zulk stelsel heeft de lezer recht te zeggen dat hij daarmeê niet overtuigd en is; bozonderlijk als hij ondervindt, dat F.-Br. een voordoel had: te weten Filips en de Franschen te verschoonen door een slach van onwêerstaanbare huishoudkundige wendinge in de geschiedenisse. Daartegen zeggen wij dat de menschen uit 1302 niet en streden onwillens als wielen in een werkgetouw; of ook niet als onwetens voortgestuwd door alleenlijk God-weet-welke huishoudkundige omstandigheden. Ze ‘meenden’ dat ze entwaarom vochten. Ze hadden eenen ‘daarom’. Die ‘daarom’ is 't dien we aan de geschiedenisse vragen; en die ‘daarom’ is 't dien we van F.-Br. niet en kregen.

Ongetwijfeld! Zijn werk is groot, is belangrijk. Bijna al de bezigbare gronden zijn daarin aangewezen. En met ware verdienste heeft hij ons Vlamingen opmerkzaam gemaakt op den maatschappelijken kant van den strijd - al overdrijft hij. - 'k Rade echter aan de Vlamingen aan, nooit zulk een ‘Tendenzarbeit’ als 't zijne voort te brengen, of ze liggen buiten bij de Heeren van de Wetenschap!

'k Ra hun ook aan meer de Vlamingen te laten kennen in hun gebruiken, zeden, huizelijke doeningen: die kant

[p. 384]

ontbreekt tot heden in 't meestendeel der geschiedenissen over 1302. Bezonderlijk ontbreekt dat in F.-Br.. En hier zij gezeid en wel onthouden dat F.-Br. een werk wilde maken over ‘Ph. le B. en Fl.’ en niet over ‘la Fl. lors de Ph. le B.’. Dat wil zeggen dat we in F.-Br. niet zoozeer Vlaanderen's toestand in 't begin der XIV^e eeuw 'n moeten zoeken te kennen, als wel de bedrijvigheid van Filips.... in Vlaanderen, en ook elders - aangaande Vlaanderen. Dat wil nog zeggen dat dit deel onzer geschiedenisse verre is van afgespeeld, zeer verre ervan, bijna nog nooit zoo verre tot heden!

In F.-Br. staan veel geschiedgronden. Men gebruike ze... zooals hij,... maar beter dan hij: men leere ons ernstiger, welke de invloed was der huishoudkundige verschijnsels, maar ook daarentegen het belang van deze welke de geestenstoestand te weeg brachten. Men schildere ons rechtzinniger den waren aard van al die hoofdzakelijke gebeurtenissen, als: Filippina heur ontvoeringe, de Brugsche Metten, de slag op den Pevelenberg... enz.. Men male ons trouwer den aard en 't wezen van elk onzer ‘Helden van 1302’. Men en kome bezonderlijk niet af met zotte beweeningen over 't afwijken van Vlaanderen uit Frankrijk's wervelkring! Terecht lacht daarmeê H. VdL. (RIPB, 273) .... en wij ook!

Men zegge de waarheid, en anders niets! Ja, men herbeginne 't werk! Want daar waar de Franschman er bate in had, heeft hij de geschiedenisse vervalscht, of ten minste betwijfelbaar voorgedregen! Hij heeft dat blijkelijk voor sommige dingen gedaan: mogen we hem nog betrouwen over de andere waar het minder blijkt?

Elk zijn gedacht daarover. Maar 't mijne? 't Is dat onze voorouders hier hadden kunnen roepen: ‘Wat Walsch is, valsch is!’

L. Van Pottelberghe