Biekorf. Jaargang 1

Stêe- strate- en dagmerken

GE woont te Brugge en ge moet, zoo genomen, nen brief schrijven naar eenen zekeren Utenbroucke, die vlaskoopman is tot Gent. Als het stuk volschreven en toegevouwen is, zoo steekt ge't in een briefzakske, in een briefhuiske, in een briefhaam, en ge zet daar op:

Mijnheer Heindrijk Utenbroucke, vlaskoopman, Leistrate n^o 15, Gent.

Het dunkt u dat zulks alleszins verstaanbare en onverbeterlijke tale is. Bijzonderlijk zijt ge tevreden over dat woord Heindrijk dat niet meer van de middeleeuwsche schrijfwijze en verschilt als Hendrik, en beter, zegt gij, met de vlaamsche uitsprake overeenkomt, alsook met de oorspronkelijke woordgedaante Heim- of Heemrijk, dat is: koning van het heim of heem, Heere van 't huis.

Verstaanbaar is die tale, inderdaad; zij en zal zelfs hoegenaamd niet vreemde schijnen in de oogen der brief-

[p. 70]

dragers; de die zijnder immers aan gewend. Doch of zulks ook onverbeterlijke tale is, dat valt mij moeilijker om aanveerden.

Mijnheer Heindrijk Utenbroucke beteekent hier: Aan mijnheer Heindrijk Utenbroucke; weshalve menigeen liever zet: Den Heere... of, als er een hoedanigheidswoord bij mag: Mijn of Mijnen achtbaren, mijn eerweerden Heere; immers om den 3den naamval te doen uitkomen.

Maar ja, uw woord Mijnheer kander eigentlijk door, gemerkt dat men somwijlen hoort zeggen: 'k hebbe't mijnheer Crabbe gezeid, met den zin van: mijnen Heere Crabbe, aan mijnen Heer Crabbe, aan mijnheer Crabbe.

Doch wat heeft Leistrate te bedieden? en Gent? Niemand toch die alzoo spreekt.

Streng genomen, zou uwe zinsnede beteekenen dat die treffelijke Heer Utenbroucke 1) vlaskoopman is, 2) Leistrate is, 3) Gent is! Natuurlijk, gij en elkendeen weet en verstaat dat zulks wilt zeggen: vlaskoopman in de Leistrate n^o 15, te Gent. Ware't zulk een lang en verdrietig werk om die drie kleene woorden daar bij te zetten?

'k Neme 't wel, als 't is dat iemand eene draadmare zendt en zijne woorden tellen en betalen moet, of dat hij met zeven haasten verschillige huismerken te schrijven heeft, dan zal hij hem van 's zelfs aan het volstrekt noodzakelijke houden. Buiten dat geval dienden wij, mijns inziens, niet alleenlijk verstaanbaar, maar ook onberispelijk, taal- en redematig te schrijven.

Ik hebbe hier voor mij eenen ouden boek liggen daar verschillige van Vondels treurspelen thoope in verbonden zitten. Op het voorblad van ‘Maria Stuart’ staat er: Te Keulen in d'oude druckerye. MDCLXI; op het voorblad van de andere: t' Amsterdam, ter druckerye van Kornelis de Bruyn, Boeckdrucker, in de Gravestraet. CIƆIƆCLXI (1661). Hebt gij oude dietsche werken in uw boekrek zitten? Al en waren ze maar van de andere eeuwe, 't is al genoeg. Neemt zoo eenen boek uit, den eersten den gereedsten; kijkt waar dat hij gedrukt is, en van tien keeren negen keeren zal het in dien zelfsten of

[p. 71]

in dergelijken zin te lezen staan. Nu zou men zetten Amsterdam, Drukkerij Kornelis de Bruyn, Gravestraat. Is dat ook om tijd en onkosten te sparen? of is 't er omme doen om wantale te drukken?

Ja maar, hoore ik eenen zeggen, Franschen, Engelschen, Duitschers zetten dat ook alzoo. - De Latijnen schreven, en nog altijd drukt men, op oude en nieuwe latijnsche boeken, niet Gandavum, Gent, maar Gandavi, te, tot of in Gent. Op het voorblad van zeer eerw. Heer H. La Housse zijne Praelectiones de Sacramentis in genere, leze ik: Brugis, ex officina typographica P. Verbeke-Loys, 1881. En wel, ware dat niet kort, klaar en schoone gezeid in 't vlaamsch: Uit de drukkerij van P. Verbeke-Loys, te Brugge? Laat Franschmans en anderen schrijven en drukken al dat ze lezen willen; schrijft en drukt dietsch!

_**_*

Om gelijkdanige redens schijnt mij het gebruik belachelijk van, boven of onder brieven en andere schrijvenissen, eeuwig en ervig, te zetten, b.v.

Brugge, 4 Februari 1890.

Het treurspel ‘Gysbrecht van Aemstel’ draagt Vondel op aan Huigh De Groot. De hoofdinge van zijnen brief luidt als volgt: Den edelen Heere Huigh De Groot, gezant der koninginne en kroone van Zweden,.... Van onder schrijft hij: t'Amsterdam, 1637, den 16 van Wynmaent. De opdracht zijner ‘Amsterdamsche Hecuba’ is onderteekend: t'Amsterdam, dezen zesten van Oegstmaend, 1625. Onder zijne ‘Aenleidinge ter Nederduitsche Dichtkunste’ staat er: Te Amsterdam, 1650, den 25 van Grasmaend. Zoo doet ook Geerhard Brandt tenden zijne voorrede op Hooft's verdietschinge van Tacitus' werken: In Amsterdam, deezen XX van Augustus, des jaars MDC LXXXIII.

Waarom dus, op uwen brief naar Gent, niet gezet: Uit Brugge, den...? Daarmêe wilt ge toch zeggen: Geschreven, verzonden uit Brugge? Onder de voorrede van eenen boek stonde er nog al redelijker wijze: Te Brugge, den...; beteekenende: voleindigd te Brugge.

[p. 72]

Nooit en hebbe ik het volk hooren zeggen: Dat is gebeurd te Brugge, vierden September; maar altijd: den vierden van September, den zesden van Hooimaand. Die eerste zeggenschap is geradbraakt vlaamsch. Is iemand zoodanig liefhebber van de latijnsche benamingen der maanden, en tevens zoodanig vijand van de vlaamsche voorzetsels: in of van, dan behoorde hij te schrijven: Februarij, Augusti, Julij, en zelfs Septembris. Zoo doet Vader Cats, zettende onder zijnen brief naar Van Baerle, leeraar tot Amsterdam: ‘den 7den Septembris 1633.’ Dat en ware wel geen vlaamsch, neen't, maar het ware toch tale.

Zou in dat schrijven van dien latijnschen 2den naamval, de oorzake niet zitten van het achterwege laten des voorzetsels van of in? Geheel waarschijnlijk.

Doch laat ons liever, naar 't voorbeeld van Biekorf, de beste kiezen onder de eigen dietsche namen der maanden, en schrijven, als 't eenigszins mogelijk is,: den zooveelsten van, of in Sporkele, Lentemaand, enz.

En om geheel ons gedacht te zeggen, de Franschen spreken en schrijven: Le 4 (le quatre) Février. Wijlieden en kunnen voor den dag niet komen met: vier, of den vier Sporkele, of in Sporkele! Daarom ware 't geraadzaam, dunkt het mij, te schrijven: 4, 4de, 4en; b.v.: gedurende de 4 (= vier) jaar; het 4de (= vier+de, vierde) jaar, ten 4en (= vier+en, vieren) 's namiddags.

't En blijkt niet, overmits 't gebruik der oude schrijvers, dat het volstrekt noodig is achter den name der maand en vóór het jaartal, de woorden: van het jaar, in het jaar, ten jare, van, in, tusschen te lasschen. ‘Den 4den van Sporkele, 1890’ is zoovele als: den 4den van Sporkele, 't jaar 1890. Het achterlaten en onderverstaan van de woorden ‘'t jaar’ en schijnt mij niet strijdig met den aard en de zuiverheid onzer tale.

Jan Craeynest