De Beweging. Jaargang 15

[p. 388]

Boekbeoordeelingen

Insel-Bücherei 275-286, im Insel-Verlag, Leipzig. Vondel's Luzifer, nr. 285.

De nieuwe reeks van deze boekjes treft in het bizonder door haar veelzijdigheid. Duitsche geschriften uit alle tijden bevat ze: Meister Eckhart en Alte deutsche Liebeslieder, Klopstock's Oden en Hoffmann's Die Abenteuer der Silvesternacht, de humoristische geschiedenis van de zeven Zwaben en vertellingen van Stifter en Theodor Storm; maar tevens het indische gedicht op de Jaargetijden, toegeschreven aan Kalidasa, Boccaccio's Leven van Dante, de Adolphe van Benjamin Constant en Vondel's Lucifer. Door een in 1873 voor 't eerst verschenen kultuur-historische studie van Victor Hehn, das Salz, wordt het twaalftal volgemaakt.

Veelzijdigheid is het eerste kenmerk van deze keus, het tweede een ongewoon peil van geestelijke en letterkundige belangstelling. In een zoozeer voor de menigte bestemde uitgaaf als deze goedkoope boekjes treft de laatste eigenschap dubbel. Zij getuigt zoowel voor uitgever als lezers.

* _* *

Een goede duitsche vertaling van Lucifer is mij vroeger nooit onder de oogen gekomen, en wel nooit zal ergens in het buitenland de poging gewaagd zijn het stuk verkrijgbaar te stellen voor de duizenden. Toen het in een niet onverdienstelijke vertolking van de hand van Leonard Charles van Noppen voor het eerst in het engelsch verscheen, geschiedde de uitgaaf van wege de Holland Society of New-York, met illustraties door John Aarts, en was ze meer bestemd om in de bibliotheken

[p. 389]

van rijke Amerikanen die op hollandsche afkomst boogden, te worden bijgezet, dan om doortedringen tot een groote lezerskring. Dat was in 1898. Na die tijd is niet alleen de historische waardeering van Vondel hier te lande in een meer kunstzinnige veranderd, maar is overal in breede groepen van de bevolkingen de behoefte aan kennismaking met in- en uitheemsche kunstwerken toegenomen. De liefde voor het, volgens deugdelijke beginselen saamgestelde en smaakvol verzorgde boek, vereenigde zich met deze behoefte en naast de kostbare uitgaven voor de weinigen ontstond het goedkoope boek voor de velen. Niet het minst in Duitschland waar men, aan de drukken van de Insel-Verlag, het verschijnsel veelvoudig kan waarnemen. Waar ruimte van blik en gewetenvolle leiding keus en uitvoering bepalen, kan juist een duitsche onderneming de verschillende uitersten van Europa overzien en bijeenbrengen en zoo voor elkaar ontsluiten. Goede vertalingen in het duitsch zijn een voordeel voor heel Europa, en met name voor de volken die door hun kleiner taalgebied gevaar loopen geïsoleerd te blijven van het geestelijk wereldverkeer. In de laatste jaren is Nederlands aandeel in die winst toegenomen. Gedurende de oorlog - als gevolg van de oorlog - waren het vooral zuid-nederlandsche geschriften die vertaald werden. Niet enkel de goede bewerkingen van Vermeylen's Wandelende Jood en Streuvels' De Arbeider (gevolgd door De Oogst en De Vlaschaard), verschenen in de Insel-Verlag, maar gedichten van Gezelle, proza van Teirlinck en anderen. Ook oudere monumenten uit ons gemeenschappelijk verleden werden verduitscht: Hadewich, Ruysbroek, de Lanseloet. Tegelijk evenwel richtte zich de aandacht van de duitsche leiding meer bepaaldelijk naar Noord-Nederland. Een symptoom daarvan was het plan van deze Lucifer-uitgaaf. Met voldoening gaf ik gehoor aan het verzoek in een kort Nachwort de beteekenis van dat stuk, en van Vondel, aan te duiden. De vertaalster, Marie von Seydewitz, heeft de alexandrijnen in rijmlooze vijfvoetige jamben, de koren in hun eigen rijmvorm overgebracht. Haar behandeling is gevoelig en inzichtig, zoodat een juist begrip van de zin zich paart aan een taktvol benaderen van Vondels ritmen. De duitsche lezer zal er zich van moeten doordringen dat Vondels zwier niet enkel een lijnbeweging was, maar gedragen werd

[p. 390]

door een galm, die weerklonk boven een diepere harte-bodem dan het ingetogener vertaalwerk vermoeden doet. Daarentegen kan het zeker zijn dat zelfs de nederlandsche lezer maar zeer weinig plaatsen zou kunnen aanwijzen waar hem de zin schijnt misverstaan, en vaak zich zal moeten verheugen omdat de beweging van het Vondelsche woord hem van achter het duitsche tegenklinkt. Voor de velen bereikt een bewerking als deze haar doel wanneer zij een grootheid overdraagt en schoonheden vermoeden doet, die de menigte tot nu toe aan Vondels naam niet had verbonden. Voor de weinigen is ze een vingerwijzing. Zij moeten weten dat men een dichter alleen in het oorspronkelijk kan verstaan.

Paul Clemen, Kunstschutz im Kriege 2 Bde. Verlag von E.A. Seemann in Leipzig 1919.

Ten gevolge van de oorlog is de kunst in het gedrang gekomen, en het zal niemand bevreemden dat in Duitschland de behoefte ontstond rekenschap afteleggen omtrent de maatregelen die tot haar bescherming dienden. Tevens kon dan blijken dat, nu en vroeger, zich ook andere staten aan de kunst vergrepen en dat van iedere oorlog kunst-verwoesting onafscheidelijk is.

Een groot aantal geleerden hebben tot deze rijk-geïlustreerde verantwoording meegewerkt. Zij verdient dan ook ontvangen te worden als een eerbiedwaardig materiaal dat zijn waarde in zichzelf heeft en waarvan latere geschiedschrijvers niet zullen nalaten kennistenemen. Daarmee is niet gezegd dat deze - zooals de samenstellers wenschen - bij tijd en wijle, en als de hartstochten bezonken zijn, zich erdoor genoopt zullen zien tot het afgeven van een oordeel.

Want een oordeel waarover? Over duitsche kunstliefde? Over duitsche regeeringszorg? Over duitsche oorlogvoering?

Maar gesteld dat elk van die drie niets dan lof verdiende, en gesteld dat ook de tegenpartij vrij uitging, dan bleef toch nog de oorlog zelf over en daarmee de vraag of zij zoo groote verwoestingen waard is geweest.

Welnu, de eerste de beste poging die vraag te beantwoorden, opent een chaos van overwegingen. Gedurende de oorlog zal

[p. 391]

er anders over gedacht zijn dan erna, anders in elk land, anders in elke menschengroep, en bij allerlei individuen anders. Waar is de god die boven menschelijke oorlogswaardeering, boven alle menschelijke individuen, groepen en nationaliteiten staande, objektief zou kunnen oordeelen?

De zaak is dat de vraag naar schuld in nationale en wereldbewegingen zich onttrekt aan onze beantwoording. Zelfs de scherpzinnigste rechter kan over schuld niet oordeelen dan waar ze bepaalde personen treffen zou in nauwkeurig omschreven omstandigheden. Persoonlijke misdrijven zijn de eenige die kunnen berecht worden.

Voorzooverre dus dit werk de aandacht vraagt voor schuld of verontschuldiging van volken en wereld-toestanden, moet het wel eenigszins zijn voortgekomen uit een ondoordachte gevoelshouding, in dit geval uit een onnoodige bezorgdheid. Niet zij die het hunne deden om de gedenkteekenen van de kunst te beschermen, niet de ambtenaren die hun een wettelijke bevoegdheid verleenden, niet de aanvoerders die hun arbeid bevorderden of gedoogden, hebben zich iets te verwijten: mogelijke verwijten vallen altijd op hen die in een uitgaaf als deze niet vermeld worden: de enkelingen die zich werkelijk misdragen hebben.

Mogen hun namen ongenoemd blijven. Niemand zal het invallen hún schuld ten laste te leggen aan verdienstelijke kunstvrienden of aan een volk in zijn geheel, noch ook een werkelijk misdrijf willen verontschuldigen door een verwijzing naar de omstandigheden.

De Kern van het Sociale Vraagstuk in de Levensvoorwaarden voor het Heden en de Toekomst, door Dr. Rudolf Steiner, uit het Duitsch vertaald door Marie Tak van Poortvliet. 1919. W. de Haan, Utrecht.

In de Inleiding tot De Beweging noemde ik Saint-Yves d' Alveydre en wijdde hem een uitvoerige studie in de April- en Mei-nummers van 1909. De sociale organisatie die Dr. Rudolf Steiner aanbeveelt en uiteenzet is geen andere dan de daar als Synarchie vermelde driedeelige vorm van maatschappelijk bestuur: ekonomisch, juridisch en geestelijk. Zoo niet zonder het te weten,

[p. 392]

dan toch zonder hem te noemen, is de oostenrijksche theosoof een apostel van zijn geniale fransche voorganger. De Synarchie van Saint-Yves d'Alveydre was een verbeelding waarvan hij de indische oorsprong duidelijk kennen deed. Hij gaf haar tevens als de figuur waarnaar de werkelijkheid van onze tijd zich, zijns inziens, vervormen moest. Uitsluitend als zoodanig ziet Dr. Steiner haar, en hij tracht, voor de grootst mogelijke lezerskring, haar aanpassing aan de tegenwoordige wereld als doenlijk en heilzaam voor te stellen.

Albert Verwey.