De Beweging. Jaargang 9

[p. 328]

Boekbeoordeelingen

Rabindranath Tagore: Wijzangen, door F. van Eeden, bij W. Versluys, Amsterdam 1913.

Het kan in een dichter niet bevreemden dat hij bij het lezen van tot proza vertaalde verzen sommige regels die hem treffen tracht op te vangen in zijn maten en rijmen. Soms een beeld, een gedachte, een toon die even aanhield, een enkele keer een heel gedicht, nu betrekkelijk getrouw, dan in saamvatting of verkorting weergegeven, - dat is alles wat ik dus doende uit Van Eeden's vertaling van Tagore's eigen engelsche proza heb op schrift gebracht. Het is weinig, in zooverre het zeker niet het schouwspel van de boom, maar misschien ook voldoende, indien het eenigszins de smaak van zijn vrucht verschaft.

* _* *

Als een rechte rieten fluit
Zij mijn leven: vul hem met geluid.

*

Wat aan werk door mij geschiedt?
Doelloos zingen, anders niet.

*

[p. 329]

 

Ik wachtte alleen op Liefde,

 

Opdat haar hand mij bonde.

 

Ik wachtte alleen op Liefde.

 

 

 

Opdat geen mensch mij vonde

 

En boeide me in zijn regels

 

Vlood ik, dat geen mij vonde.

 

 

 

Ik wachtte alleen op Liefde.

*

De zoete lotos bloeide,
Ik wist het niet, mij moeide
Geen bloem: mijn korf bleef ledig.
Toen pijnde me een verlangen,
Als kwam een geur van 't zuiden:
Mijn hart bleef almaar hangen
Naar zomer die 't bevredig.
Ik wist niet zijn beduiden,
Ik wist hem niet mijn eigen,
Wist niet die geur te stijgen
Diep uit mijn hart dat bloeide.

*

De storm toornt tegen Vrede,
Toch zal in vreê hij einden.
Zoo toornde ik tegen Liefde,
Liefde waarin 'k moet einden.

*

Zij, die scheemrig in mij bleef,
- Woorden konden haar niet winnen -
Zij mijn allerlaatst beminnen,
God, dat ik u geef.

*

[p. 330]

 

Als ik u nooit mag vinden,

 

Laat mij dan altijd weten

 

Dat ik u miste, een blinde.

 

Laat mij dit nooit vergeten,

 

Laat mij die smart verduren

 

In droom en wakkere uren

 

 

 

Als ik de markt doorwandel

 

Der wereld, en haar woelen,

 

En rijk word van haar handel,

 

Laat mij mijn armoe voelen,

 

Laat mij die smart verduren

 

In droom en wakkere uren.

 

 

 

Als moede ik blijf vernachten

 

In 't stof, laat me altijd weten

 

Dat langre wegen wachten.

 

Laat mij dit nooit vergeten,

 

Laat mij die smart verduren

 

In droom en wakkere uren.

 

 

 

Als bloemen 't feest versieren,

 

Gedenke ik onder 't joelen

 

Dat zonder u wij 't vieren

 

Laat mij die schande voelen,

 

Laat mij die smart verduren

 

In droom en wakkere uren.

*

Ik wist niet wat me ontbonde
Als knop in 't maatloos woud -

Zie hoe de nooit-doorgronde
Me in moeders armen houdt.

[p. 331]

 

Hij komt als dood me ontbinden

 

Tot nieuwen levens dorst -

 

 

 

Weer meen ik moeder vinden:

 

Linker- na rechter-borst.

*

Ik weet dat ik het beste vond:
In 't speelvertrek van eindelooze vormen
De vormen-looze.

Beeldende Kunst, onder redactie van H.P. Bremmer, Eerste Jaargang, Aflevering 1, Druk en uitgave van W. Scherjon, Utrecht.

Er is in de heele houding een stille en toegenegen aandacht. Het naar voren gekeerde oog staat zoo roerloos en is zóó groot open onder de hooge en wijkende welving van neus- en voorhoofdbeen, dat het andere ernaast alleen begeleidend lijkt. Dat oog staat buitengewoon ver af van neusvleugels en lippen, - de eerste klein, de laatste smal, op zichzelf al weinig geschapen om met de sidderingen van een eigen zwellend leven de klare wachtpost daarboven te verontrusten. Maar dat die smalle lippen een wil uitdrukken, is zeker, en ook waar de wang zoo glijdend met een zoo fijn ovaal in de kin overgaat, wordt de laatste door een afzonderlijk lijntje nadrukkelijk aangegeven.

Zooals het hoofd, ietwat schuin gehouden, op de smalle hals uit de hellende schouders staat opgerezen, is het als een bloem. De wil van dit wezen is dan ook niet op eenige uiterlijke daad gericht. Het hoofd staat als een bloem die innerlijk bewust zou zijn en nu het oog opent naar de buitenwereld. Er is geen vrees in en geen verlangen, alleen aandacht. Toch is er als een weten van gevaren, en dit is het besef dat de mond te kennen geeft, zoodat de wil er een van zwijgen en afweer is.

[p. 332]

De kracht van die wil zoowel als van die aandacht ligt in het hoofd bóven de oogen, dat niet breed, maar wel vast en edel is, en dat op de kruin, in het donkere haar, die lichtste plek, die kleine kroon van bloemen draagt.

Het is de lichtste plek van het heele pastel, en toch niet iets afzonderlijks. Het schijnt zoozeer bij het hoofd te hooren, dat dit, ontdaan ervan, ons wezenlijk anders zou voorkomen. Zijn stille, in toon gehouden verschijning leeft voor ons dus werkelijk in en door haar verhouding tot dit lichte. Zooals Bremmer zegt: ‘Redon wil bereiken dat het heele gezicht in een effen, vreemden toon komt, haast een stille sluier wordt van grijsheid tegen dat fonkelende.’

De plaat stelt Redons portret van zijn vrouw voor en het is of de schilder wilde te kennen geven: ziedaar de lichtkrans boven de kruin van mijn, aardsche, heilige.

Want klaarblijkelijk heeft hij in geenen deele willen uitdrukken dat deze vrouw een machtige bekoring op de zinnen uitoefent. In de schemering onder dat fonkelende bloemenlicht gaat het oog open van dat vrije klare bewustzijn, door het meegevoel in het andere oog verzacht, door de stille en fijne wil van mond en kin beveiligd. De geest daarachter kan erkend en gekroond worden, maar blijft een verborgenheid.

Doch juist die verborgenheid wil Redon met de middelen van zijn kunst voelbaar maken. Hij leidt de aandacht van de toeschouwer af van het gezicht. Hij toont hem dat de ware waarde van dat gezicht niet in de trekken zelf ligt, niet in het karakter, dat eruit kan worden opgemaakt, maar in iets minder grijpbaars, in zijn verhouding namelijk tot iets dat er tijdelijk, en toch zoo innig, mee verbonden is.

Ons vorschen naar de ziel in dit portret wordt nu op een ander spoor geleid. Wat waar is voor het uiterlijk - denken we - moet ook waar zijn voor het innerlijk. Deze schilder die de waarde van een portret niet in het gelaat, maar in de verhouding van het gelaat tot iets anders legt, heeft dat ook gedaan vóórdat hij schilderde. Hij heeft met de geest van deze vrouw zich een gevoeld, voordat hij haar gelaat wenschte weer te geven. Het gelaat van haar geest zocht hij. Het uiterlijke licht, in verhouding waartoe de geschilderde trekken hun waarde krijgen,

[p. 333]

is de weerspiegeling van een innerlijk licht. Zijn werk is het uiterlijke beeld van een verhouding, die hij, alvorens te schilderen, gevoeld moet hebben, een verhouding tusschen lichaam en geest.

Redon brengt telkens, en zoo ook in dit portret, de zwevende tweeheid die zijn wezen is, tot een eenheid die toch haar oorsprong niet verloochent. Hij is de vizionnair van onze ingeschapen dubbelheid. De huivering die van zijn werk uitgaat is deze: dat wij gevoelen, bij het enkele ophouden van een levensadem, in onze elementen te zullen uiteenvallen.

* _* *

Ik gun ieder het genot van een kunstbeschouwing die bespiegeling wordt, en voor de laatste ondoorgrondelijkheden in mijmering eindigt. Een enkele plaat is voldoende om ons, teruggetrokken uit bedrijvigheid of verstrooiing, gelukkig en stil te maken en weer te doen neerzitten bij de bronnen van ons wezen. Voor maar één van de acht platen die de eerste aflevering van Bremmers nieuwe tijdschrift brengt, heb ik me van avond opgehouden. Wie weet of die afbeelding van een chineesch paard in jade, of die andere van een schilderij van Gabriël, of die voortreffelijke weergave van een delftsch vaasje mij niet op andere avonden een even diep en rijk genot geven. Ook versmaad ik niet de aandachtige beschouwing van platen als die naar Potter's stilleven en het stijlvolle aapje van Altorf, noch de noodzakelijk oppervlakkiger van zulke als tot de waardeering van betrekkelijke verdiensten prikkelen.

Al dadelijk geeft dit tijdschrift - naar zijn titel - meer dan het vroegere, dat alleen moderne kunst beloofde. De prenten zijn zoowel grooter als fraaier. De druk van de afzonderlijk toegevoegde besprekingen is verzorgder en van aantrekkelijker lettersoort.

[p. 334]

Sonnetten, en Verzen in Terzinen Geschreven, door Henr. Roland Holst-Van der Schalk, Tweede Druk, W.L. & J. Brusse, Rotterdam 1913.
De Nieuwe Geboort, door Henriette Roland Holst - Van der Schalk, Derde Druk, W.L. & J. Brusse, Rotterdam 1913.

Twee boeken, waarvan de nieuwe verschijning bij menigeen gelukkige herinneringen wakker roept. Het eerste de poëzie die Henriëtte van der Schalk als meisje te Noordwijk geschreven heeft, waarmee zij harten veroverde, de wereld voor zich opende, en vrienden voor het leven maakte. Het is de eerste maal dat dit werk herdrukt wordt. - Het tweede, niet de poëzie van haar eerste, maar die van een tweede jeugd, de getuigenis van leed en geluk die zij in de samenleving met anderen gewonnen heeft. Zonder twijfel heeft dit veel meer dan het vorige een boodschap ingehouden aan tal van tijdgenooten, die het met liefde begroet hebben, en die zich voortaan met de dichteres verbonden voelen. - In hun zuivere druk en verzorging zullen beide uitgaven nog op velen een weldadige werking doen.

A.V.