De Belgische Illustratie. Jaargang 10

De opstand van Polen.
(8 September 1831.)

In het nationaliteitsgevoel der volken zoekt men niet ten onrechte de verklaring der taaie en buigzame veerkracht, welke enkele volken onderscheiden, en al ligt zulk eene natie in het hart gewond en zieltogend ter neêr, er hoeft slechts een enkel hoopvol windje te waaien, dat van vaderland en vrijheid spreekt, om weêr verjongd bloed in de aderen te voelen stroomen, en de schijnbaar stervende natie verbaast de geheele wereld door hare onstuimige dapperheid en wonderen van vaderlandsliefde.

Geheel de geschiedenis van het ongelukkige Polen - le peuple martyr, zooals de Franschen het noemen, ofschoon zij nimmer iets deden om het ter hulpe te komen - zou men in bovenstaande woorden kunnen samenvatten, indien wij er bijvoegden, dat zijne opstanden telkens in bloed zijn gesmoord en deze geen andere gevolgen hebben gehad dan het vaster klinken der slavenketens, die het onderworpen draagt, met het oog op den dageraad der vrijheid gericht, welke over het thans zoo rampzalige Polen eenmaal zal opgaan.

Vele geschiedschrijvers van onzen tijd, die van den geest onzer eeuw - macht is recht - geheel doordrongen zijn, hebben de Polen, toen zij in 1830 op nieuw hun Boze cos Polske! deden hooren, ondankbaren genoemd, daar hun vaderland met de vaderlijke constitutie van 1815 en het zacht en gematigd bestuur van grootvorst Constantijn, een bloei genoot als het tot dan toe niet gekend had; doch zij vergeten er bij te voegen, dat die constitutie niets meer dan eene enkele schaduw was geworden, terwijl daarenboven grootvorst Constantijn, om zijn huwelijk met eene poolsche, te St.-Petersburg gewantrouwd werd.

Wat beteekent echter welvaart voor een poolsch hart, zoo deze slechts ten goede komt aan den beul van zijn vaderland, den verdrukker van zijn godsdienst. Nauwelijks vernam men dan ook te Warschau de tijding van de veranderde toestanden in Frankrijk, of in schitterende kleuren plaatste zich datgene, wat de smachtend verlangende droom van ieder poolsch hart was: de vrijheid en onafhankelijkheid van het poolsche vaderland, voor de levendige phantasie van het ontvlambaarste aller oostelijke volken.

De grondslag voor den opstand was reeds in 1828 gelegd, zoodat nog slechts de nader te nemen maatregelen behoefden bepaald te worden, en reeds den 29 november 1830 drongen de verbondenen onder den kreet: ‘Dood aan den tiran!’ het landhuis Belvedere, buiten Warschau, waar de grootvorst resideerde, binnen. Deze wist echter aan die eerste opwelling van woede te ontsnappen, doch het sein was gegeven en de geheele stad verkeerde in een angstige spanning.

Grootvorst Constantijn verliet met het russische leger de stad, er vormde zich een raad van administratie, die generaal Chlopizky tot opperbevelhebber van het poolsche leger benoemde, terwijl de Polen de handen ineen sloegen om zich gereed te maken de russische legerscharen, die weldra zouden komen opdagen, naar behooren te ontvangen.

In den tijd van tien maanden, welke de opstand duurde, had het poolsche leger niet minder dan zes bevelhebbers, doch in niet één hunner blaakte eene ziel van Sobiesky, terwijl zij daarenboven niet geloofden aan de heilige zaak, waarvoor door alles, wat den naam van Pool droeg, goed en bloed werd ten offer gebracht.

Joseph Chlopizky weigerde reeds terstond zich te onderwerpen aan den eisch, door den Rijksdag gesteld, om de voormalige poolsche provinciën, welke bij de verdeeling aan Rusland waren gekomen, weer af te staan, en steunende op zijne groote populariteit, wierp hij zich als dictator op en stond alleen aan den rijksdag toe hem eene commissie toe te voegen, die zijne daden zou controleeren. In plaats van nu zelf de hand aan den ploeg te slaan, betrad hij den weg der onderhandelingen, zond gezanten naar St.-Petersburg, alsmede naar Parijs en Londen, doch moest weldra aftreden, na aan zijn land onberekenbare schade te hebben toegebracht.

Hij was niettemin een echte Pool, wien men niets anders kon verwijten dan geen genie te zijn, want ware hij dat geweest, hij zou de redder van zijn vaderland geworden zijn. Indien wij ons aan bespiegelingen wilden overgeven, zou het hier de plaats zijn uit te wijden over de talrijke gelegenheden, die Chlopizky liet voorbijgaan om den opstand over de oude poolsche provinciën, Lithauen, Volhynië en Podolië, uit te breiden, waartoe hem de weg gebaand was, en wat het russische leger onder graaf Diebitsch zou gedwongen hebben zich te verdeelen. Wij willen ons echter bij feiten bepalen, na alvorens hulde gebracht te hebben aan Chlopizky, die onder den nieuwen opperbevelhebber, vorst Michaël Radziwil, als gemeen soldaat in dienst trad.

De nieuw vergaderde rijksdag verklaarde nu het russische keizerlijk geslacht wel vervallen van den poolschen troon, doch daarmeê was het aanrukkend leger niet verslagen. Deze geduchte macht bestond uit 86.000 man infanterie, 26.000 cavalerie en 336 kanonnen, waar tegenover de Polen nauwelijks 60.000 man in het veld konden brengen. En toch, de geestdrift der Polen maakte hen tot zulke helden, dat zij in drie kort op elkaar volgende gevechten het russische leger vreeselijke verliezen toebrachten, zoodat dit laatste eerbied begon te krijgen voor de ongeëvenaarde dapperheid der mannen, die voor godsdienst, vaderland en huisgezin streden.

Graaf Diebitsch trok echter langzaam, maar zeker naar Warschau op en het was te voorzien, dat aldaar een beslissende slag zou geleverd worden. Bemoedigd door de eerste gelukkige gevechten, trokken de Polen den vijand te gemoet en op den 19 februari 1831 kwam het bij Grochow tot een treffen.

Den geheelen dag streden daar 45.000 Polen tegen 70.000 Russen, en met angst zag de niet weerbare bevolking van Warschau den strijd aan, doch toen 's avonds het poolsche leger achter de wallen van Praga, de voorstad van Warschau, moest terugtrekken, bedekten 10.000 russische lijken en gekwetsten het slagveld, en Diebitsch waagde het niet met zijne gedunde gelederen de hoofdstad te bestormen, zoo als men te Warschau vreesde.

De nieuwe opperbevelhebber, vorst Radziwil, had in den slag zijn factotum Chlopizky, die bloedend van het slagveld was weggedragen, verloren en legde daarom zijne waardigheid neêr. Hij werd vervangen door generaal Johannes Skrzynecky, doch ook deze geloofde niet aan de leus: ‘Overwinning of de dood!’ die hij zijnen soldaten toeriep. Hij sloeg insgelijks den weg der onderhandelingen in, zonder echter te kunnen slagen.

In den chef van zijn generalen staf, Prondzynsky, bezat hij echter een man, als Chlopizky voor Radziwil geweest was, en het was op zijn raad, dat hij zich op de 20.000 man wierp, die Diebitsch als observatieleger voor Warschau had achtergelaten, daar deze laatste meende, dat de kracht des opstands door den slag bij Grochow gebroken was.

De onderneming gelukte en 5000 gevangenen, 100 officieren, 5 vaandels en 9 kanonnen waren de eerste vrucht der overwinning. Doch de voordeelen, welke geheel Polen daar bevochten had, mochten beslissend heeten. Diebitsch toch moest zijn voorgenomen tocht over de Weichsel staken en alles in het werk stellen, om niet van zijne meestal in kantonnement liggende troepen afgesneden te worden, en de bewegingen, welke hij daartoe moest maken, brachten hem dichter bij de grenzen van Lithauen dan bij Warschau, welke stad hij bij het treffen bij Grochow reeds in zijne macht waande.

Hadden de Polen van deze omstandigheid gebruik gemaakt, ware Skrzynecky niet een zwakhoofd geweest, het land zou wellicht gered zijn geweest of minstens de russische soldaten zouden

[p. 395]

hebben moeten terugtrekken. Skrzynecky echter talmde op de gunstige geruchten, welke uit Parijs, Weenen en Berlijn tot hem doordrongen, want hij verwachtte alles van deze Mogendheden, en terwijl hij zich nog in eene blijde hoop wiegelde, drongen de Russen onder Rüdiger een gedeelte van zijn leger, 4000 man sterk, over de Gallicische grenzen, waar de Polen, die in de Oostenrijkers vrienden meenden te vinden, door hen ontwapend werden.

Alles was echter nog niet verloren en indien Skrzynecky slechts den moed had bezeten om te handelen, zou de neêrlaag aan de gallicische grenzen van geen invloed zijn geweest. In plaats van naar Lithauen te trekken om den opstand aldaar de hand te bieden, trok hij op Warschau terug, doch stootte den 25 mei bij Ostrolenka op den vijand, die met versnelde marschen was aangerukt. De Polen vochten als leeuwen en deden op elk punt van het slagveld de Russen verbaasd staan over hunne aan waanzin grenzende dapperheid, doch de overmacht was te groot en de invallende duisternis redde hen van volslagen vernietiging. 9000 Strijders lagen op het slagveld, 12.000 waren afgesneden en slechts 10.000 kwamen in strijdvaardigen toestand te Praga aan en dit nog maar alleen, omdat de russische veldheer met zijne vermoeide troepen de overwinning niet had kunnen voortzetten.

Kort daarop stierf graaf Diebitsch aan de cholera, die in beide legers vreeselijk woedde, en ook grootvorst Constantijn werd door die gevreesde ziekte weggemaaid; wederom bood zich de gelegenheid aan het korps van Rüdiger te vernietigen. Skrzynecky bleef echter werkeloos. Het bij Ostrolenka afgesneden deel van zijn leger onder Gielgud en Dombinsky geen kans meer ziende om zich met hunne broeders te vereenigen, werd door eerstgenoemde naar de pruisische grenzen geleid. Toen echter het plan bekend werd, ontstond er een oproer in het leger, waarbij Gielgud van zijn paard werd geschoten. Afdeeling op afdeeling, radeloos en zonder aanvoerders, trok over de grenzen en liet zich door de Pruisische landweer ontwapenen. Dombinsky daarentegen mocht het gelukken in een roemijken marsch van 20 dagen, eenig in de geschiedenis, met 4000 man Warschau te bereiken, waar hij met geestdrift werd ontvangen.

Polens vonnis was echter reeds geteekend. De nieuwe russische bevelhebber Paskiewitzsch rukte op Warschau aan en sloot het geheel in, terwijl ook generaal Rüdiger met versnelde marschen kwam aanrukken. Te vergeefs zette men Skrzynecky af en stelde Dombinsky, den held van den beroemden terugtocht, in zijne plaats; te vergeefs riep men geheel de mannelijke bevolking van Polen op; te vergeefs wist men Warchau in een ongeloofelijk korten tijd met nieuwe vestingwerken te omringen.

Tot overmaat van ramp ontstond er een opstand onder de Polen, waarvan het gevolg was, dat de oude generaal Krukowiecky zich geheel van het gezag meester maakte. De nieuwe president benoemde den 70jarigen generaal Malachowsky tot bevelhebber van het leger, dat 30.000 man met 92 kanonnen sterk was en zond Lubrinsky en Romarino met 22.000 man en 40 kanonnen naar de Weichsel, om daar hun geluk te beproeven.

Paskiewitzsch viel den 6 september de stellingen der Polen aan; in weerwil hunner onstuimige dapperheid moesten zij echter 's avonds achter de tweede linie terug trekken. Toch gaf men den strijd nog niet op, en ondanks de begonnen onderhandelingen dwongen de vrouwen, kinderen en grijsaards hunne mannen, vaders en zonen den strijd door te zetten, en tot den laatsten druppel bloed weêrstand te blijven bieden. De strijd woedde op nieuw, Paskiewitzsch werd gewond, doch met het vallen van den nacht stonden de Russen onder de muren van Warschau, hetgeen hun echter 10.000 man gekost had.

Krukowiecky, die de onderhandelingen wilde doordrijven, werd afgezet, doch nauwelijks was dit besluit genomen, of op den 8 september verscheen Malachowsky in de stad met het bericht van een door hem gesloten verdrag, dat Praga aan den russischen veldheer overgaf.

De wanhoop was algemeen. Malachowsky legde het opperbevel neêr en werd vervangen door Rybinsky. Zelfs met de wanhoop in het hart wilde men den strijd voortzetten, al kwam ook het bericht, dat Romarino met eene rest van 10.000 man over de gallicische grenzen getrokken was, den laatsten steun onder hunne voeten wegnemen. Men trok terug de Weichsel over, doch van alle kanten rukten de Russen ter vervolging aan en 24.000 man met 95 kanonnen trokken den 5 october 1831 over de pruisische grenzen, waar zij de wapenen neêrlegden, die zij zoo roemvol maar ook zoo ongelukkig gevoerd hadden.

Polen was weêr onderdrukt en dieper dan ooit werd het gekrenkt in alle gevoelens, die het heilig en dierbaar waren. Zijn godsdienst, landsbestuur, leger, de opvoeding zijner kinderen, alles werd aan eene vreeselijke tirannie onderworpen, terwijl duizenden zijner zonen of in den vreemde dwaalden of op weg naar het ijzige Siberië waren.

Wat deden echter de Mogendheden, van wie het zooveel verwachtte? Zij, die het hadden kunnen helpen, hielden zich onzijdig, want Polens eisch: de vrijmaking van geheel het poolsche vaderland, herinnerde hen er aan, dat zij zelven een deel van Polen zich hadden toegeëigend, terwijl zij, die het wilden helpen, terug gehouden werden door het machtsvertoon van hen, die zich de vrienden van Polen noemden en uit eigenbelang de handen in den schoot lieten rusten.

En zoo werd dan een der edelste natiën van Europa uitgemoord en op nieuw steviger in de slavenboeien geklonken, nu bewaakt door duizenden beulen, die het martelden met eene verfijnde wreedheid, welke alleen kan opkomen in het brein van een volk, dat nimmer eene schaduw van vrijheid gekend heeft.

De oordeelen Gods zijn echter rechtvaardig, want in plaats dat Polen voor Rusland een bron van welvaart en vermeerderde macht zou zijn, werd het eene bron van zwakheid voor den kolos, hetgeen de latere geschiedenis op elke bladzijde te lezen geeft.