De Belgische Illustratie. Jaargang 8

Antwerpen in brand.
Tafereelen uit den jare 1576,
door August Snieders.

(Vervolg.)
VII.
Allerzielendag.

Het was den 2 november 1576; men vierde in alle kerken het roerende, treffende feest der geloovige zielen. In welken tempel of kapel men ook den voet zette, overal zag men de zwarte baar met gele waskaarsen omzet, de wierookwalmen droomerig opwaarts drijven, de geloovigen in vrome aandacht bidden; overal hoorde men de zachte en klagende tonen des orgels of den zang des priesters.

Op dien dag, dunkt mij, ligt een stille droefheid, eene neiging tot weemoedigheid in aller harten; en geen wonder! Alle die welke ons reeds naar een beter leven zijn voorgegaan, rijzen voor onze herinnering op; het is alsof wij de bloemen, die over de graven onzer dierbaren groeien, hebben geweerd, de grafsteenen opgelicht en de dooden andermaal met ons leven en spreken.

Dat denkbeeld bezielde nog meer de geloovigen der zestiende eeuw, dan wel ons, dwaze kinderen, die, door onze drift tot genieten, eene zoo snelle en gedruischmakende dwarreling hebben gemaakt, dat wij, in die schitterende woeling, het verledene al te lichtvaardig vergeten. Geen eerlijk en deftig man vergat destijds een pelgrimstocht naar eene of meer kerken te doen en tot laat in den avond waren de katholieke tempels door eene talrijke menigte bezet.

Op den Allerzielendag, waarvan wij spreken, was de heerschende indruk in Antwerpen pijnlijker dan naar gewoonte. Men leefde immers in zoo'n troebele oogenblikken; er hing iets zwaarmoedig, iets onzeker, iets onrustwekkend boven de stad, boven ieder huis, boven het heiligdom der dooden, zooals boven het heiligdom der levenden. Immers, de kanonkogels, die eenige dagen geleden uit het kasteel opstegen en een gloeienden boog boven de stad beschreven, waren precies geen regenbogen, geen zinnebeelden van vrede en verzoening geweest!

Dan waren er allerlei onrustbarende geruchten in omloop, doch deze waren eenigermate gestild door de aankomst der Staatsche troepen voor de stad, ofschoon van een anderen kant nieuwe moeielijkheden oprezen, welke wij echter in een volgend hoofdstuk zullen vertellen.

Wij houden ons, voor het oogenblik, met eenige bijzonderheden, opzichtens onze hoofdpersonen, bezig.

De jonge ridder Jehan van Varick was ook op gezegden dag door geene verzoenende denkbeelden bezield: hij kon den demon der jaloezie niet uit zijne ziel verbannen en dewijl hij juist des morgens, in Venerabel-kapel der kathedraal, Gertruda en Hugo vereenigd had gezien, stormde het ook weêr, op eene vreeselijke wijze, in zijn binnenste.

Neen, en daarvan had hij de innigste overtuiging, neen, dat gevoel zou hij nooit kunnen overmeesteren! Del Torro had gelijk, de wraak alleen kon aan zijn hart eene gewenschte voldoening geven.

Jehan van Varick dwaalde doelloos door de straten, langs de grachten en de Schelde; hij had een oogenblik afleiding gezocht op den wal tusschen de Berchem- en Borgerhoutsche poorten, waar duizende menschen samenschoolden, om getuigen te zijn der onderhandelingen tusschen den kommandant der Staatsche troepen en den gouverneur der stad, welke laatste de eerstgemelden niet binnen de vesting wilde laten; doch dat woelige tooneel gaf aan Jehan geen afleiding; hij moest alleen zijn, en 't was alsof die koortsachtige opschudding van de Antwerpenaars, ter verdediging der stad, hem voor het oogenblik niet aanging.

De jonge ridder bereikte een ander deel van den wal, waar deze hier en daar slechts met een enkelen boom bezet was. De wind suisde door de takken en deed, beneden op het zand, de dorre blaêren grillig zwindelen.

Dat alles kwam beter dan de beweging in de stad en op een deel van den wal, met Jehan's gemoedsstemming overeen. Wat gaf hem al die opschudding! Al wat hij geloofde en hoopte, was in Gertruda saam gevat; buiten haar was er voor hem geen leven, geen geluk.

Een oogenblik had hij nog op het hoogste van den wal gestaan en naar den kant van Berchem starend, de benden van markies van Havrech als een mierennest zien dooreen woelen; hij hoorde het geroep, het geschreeuw, het getier der soldaten; het trompetgeschal klonk hem rechts en links in de ooren, doch den wal afdalend, hervatte hij zijne eenzame wandeling. Plotseling zag hij in de verte een ruiter opdagen, die zich naar den kant wendde, waar hij zich bevond.

Bij den eersten oogslag had Jehan graaf Otto von Eberstein herkend. Aangezien hij den overste niet verlangde te ontmoeten, week hij zoo snel mogelijk ter zij en zich in de nabijheid van een ouden molen bevindende, die op het hoogste van den wal stond, wist hij dezen te bereiken, voordat de ruiter ter plaatse gekomen was.

De molen stond, zegden wij, op het hoogste van den wal; hij was in het benedendeel uit steenen en het bovendeel uit planken gebouwd. Het eerste diende tot woonhuis, ofschoon het juist niet veel ruimte hebben moest, te oordeelen naar de deur en het eenige vensterke, dat zich ter zijde in den muur bevond.

De wieken stonden pal; de gaanderij was ledig; rond den molen was niet de minste beweging op te merken, tenzij eene vlucht kraaien, die boven den molen zweefden en krasten.

Jehan stiet tamelijk onstuimig tegen de deur, die op eene spleet stond, en trad binnen. Niemand was in het molenhuis aanwezig. Dat was den jongen ridder ook onverschillig. Hij plaatste zich voor het vensterke en staarde naar buiten.

Beneden hem lag de stad met haar donkerroode gevels, rookende schouwen, blauwe torenspitsen en kerkdaken; de flauwe klokketoon van St. Jans-gasthuis, het Augustijnen-klooster of eene andere dergelijke stichting, klonk tot hem door. De schemering begon buiten te heerschen, zoodat het in het molenhuis schier duister was, en dit was inderdaad wel geschikt om indruk op het gemoed des jongelings te maken.

Droomend leunde hij tegen het venster, toen hij zachtjes, alsof iemand zich over zijnen schouder heenboog, aan zijn oor hoorde fezelen:

‘Gij denkt aan haar!’

Driftig wendde de jongeling zich om, doch bemerkte niemand, en zoo donker was het echter niet dat men eene menschelijke gestalte niet zou onderscheiden hebben. Het was dus een spel zijner verbeelding geweest; en geeu wonder! die had hem reeds meer dan eene part gespeeld. Hij hernam dan ook de vorige houding.

‘De bruiloft komt allengs nader,’ fluisterde, als binnen 's monds, nogmaals de stem.

Jehan werd koud, greep naar het gevest van het rapier en riep koortsig en driftig uit:

‘Wie heeft daar gesproken?’

Zijne stem klonk luid door den molen, maar niemand antwoordde, en rustig en stil als een graf werd daarna het gebouw weêr. De jonge ridder wendde zich met uitgetogen rapier rechts en links, wierp koortsachtig nu een houten stoel, dan eene zitbank omverre, schoof met het wapen de bedgordijnen weg; doch geen levend wezen bevond zich in het molenhuis.

Overigens, de spreker, zooals wij zegden, scheen zich over zijnen schouder heen te buigen, en bevond zich dus in zijne onmiddellijke nabijheid.

De tijd, in welken wij ons bevinden, was die der spokerij en duivelskunstenarijen; het fantastische of liever het bovennatuurlijke, speelde eene groote rol in het leven van den mensch. Weinigen of liever geen waren van eene zekere dosis overdrijving vrij te pleiten, en het is begrijpelijk dat Jehan, na een vruchteloos onderzoek, ijlings het molenhuis wilde verlaten en die plaats ontvluchten, welke als door de ‘kwade hand’ gekenmerkt was.

‘Gij wilt heengaan en ik spreek u van haar!’ suizelde de stem.

‘Spreek op dan, wie zijt gij?’ zegde de jongeling barsch.

‘Uw goede geest,’ hervatte de stem. ‘Ik weet dat gij haar lief hebt en gij doet niet de minste poging om haar te benaderen!’

Jehan beefde van het hoofd tot de voeten; zijne haren rezen te berge, en aan iederen haarpijl hing als het ware een droppel koud zweet.

‘Alvorens u te antwoorden, vraag ik u of gij van God of van den booze komt!’ zegde de jongeling.

‘Hoe zouden goede geesten van den booze komen!’ fluisterde de stem met een lichten zweem van spotternij, die echter door Jehan niet werd opgemerkt.

‘Waar bevindt gij u?’ vroeg hij andermaal.

‘Hier, vlak naast u. Ik fluister u immers de woorden als het ware in het geheim aan het oor? Vrees niets; luister! Gij bemint Gertruda!’

De jongeling aarzelde eenige oogenblikken.

‘Welnu, ja!’ stamelde hij.

‘En gij weent u de oogen blind en laat rustig den dag naderen, dat zij u voor eeuwig zal ontnomen worden?’

‘De toon uwer stem doet mij sidderen!’ onderbrak Jehan en wierp nu plotseling de deur open, als om dat betooverd molenhuis te ontvluchten.

‘Kom hier, en ik zal u woorden toefluisteren, die u gelukkig zullen doen zijn,’ hervatte de stem.

‘Spreek op dan!’

‘Wilt gij Gertruda de uwe noemen?’ fezelde andermaal de stem.

‘Welnu, ja..... doch zij bemint mij niet.’

‘Dwaze droomer! Ja, zij bemint u en in de stille nachten weent zij zich de schoone oogen blind.’

‘Gij zegt?....’

‘Ik zeg dat zij u lief heeft en het slechts van u afhangt als zij de witte bruidskroon voor u, niet voor dien vreemdeling, op zetten zal.....’

‘Spreek, wat moet ik doen?’

‘Haar, de schoone Gertruda, redden!’

‘Ik zweer dat ik mij ridderlijk van dien plicht kwijten zal!’

‘Zoo spreekt een echt ridder!’ fezelde andermaal de stem, en telkens wendde Jehan koortsachtig het hoofd af, als voelde hij de lippen des sprekers tot op zijn aangezicht, nu aan de rechter-, dan aan de linkerzij.

‘Welnu, wat eischt ge?’

‘Gij hebt eene krachtige hand en een goed rapier.’

‘Een moord?’ riep Jehan met afgrijzen.

‘Neen, een ridderlijk tweegevecht; het Godsgericht zal tusschen u en hem, maar ten uwen voordeele, beslissen. Ik zal daar aan uwe zijde zijn, en elken degenstoot van uwe tegenpartij afwenden..... Gij weigert? En gij hebt zoo even gezworen Gertruda te redden? Is uwe

[p. 71]

genegenheid voor de schoone blonde dan zoo klein?’

Jehan van Varick wist inderdaad niet meer waar hem het hoofd stond. Een oppermachtige vrees maakte zich van hem meester, en hij stormde het molenhuis uit en ijlde tot op zekeren afstand voort. Hij bleef eindelijk een oogenblik als verlamd staan, en staarde naar den ouden molen, die nu met zijne gekruiste roeien, als een zwarte sphynx voor hem stond. Terugkeeren durfde hij niet; hij snelde heen en betooverend scheen de geheimzinnige stem hem nog altijd in het oor te suizelen.

De jonge ridder ijlde als zinneloos voort en de stad in. En in het molenhuis? Daar ging een duivelsche spotlach op, die tot in de hoogste balken weêrklonk, en Burk kwam langzaam uit een der donkere hoeken te voorschijn. De schelm lachte nog toen hij reeds op den dorpel der deur stond en voorzichtig naar buiten piepte, om te zien of de jonker was heengegaan.

Hoe kwam Burk in het molenhuis?

Wij hebben hem op den weg van Aalst verlaten, nadat hij tegen het lijk van den spion des prinsen van Oranje gestooten had en het wolvenfestijn was ontloopen. Burk zette onvermoeid zijnen weg voort; voorzichtig was hij echter wel, want hij wist dat de troepen der Staten in aantocht waren en den weg tusschen de huurlingen van Aalst en andere steden, poogden af te snijden.

Alles ging voortreffelijk tot in den omtrek van Mechelen: daar viel Burk in de handen eener patrouille, en 't was alsof de troepen der Staten bij ondervinding wisten, hoe zij met spions moesten omgaan. Immers, men kleedde Burk tot op het hemd uit en vond in een zijner schoenen den brief van den eletto, meldende aan Sancho d'Avila, kommandant van het kasteel, dat hij met zijne soldaten opbrak om zijn garnizoen op het kasteel te komen versterken.

Die brief was goud waard en Burk zou den dans aan de galg niet ontsprongen zijn, had men de onvoorzichtigheid niet begaan hem 's nachts zijne vijlen en verder gereedschap te laten behouden. Het boerenhuis dat tot gevangenis diende, was inderdaad voor hem slechts een papieren huis, en na eene zelfs maar lichte poging, wandelde Burk des nachts naar Antwerpen. Vermomd was hij de poort binnen gekomen, had zich den ganschen dag in het molenhuis schuil gehouden, en maakte zich nu gereed, bij het invallen van den nacht, naar zijne vrienden van het kasteel te sluipen en zijne mislukte zending, door een goed verzonnen leugen, rond te maken.

Op het kasteel was Burk daarenboven nog het veiligste; want als de brief van den eletto naar Antwerpen gezonden werd en men daar wist tot wat ambacht de wapensmid zich leende, zouden gouverneur en schoutet hem zonder twijfel aan de galg doen knoopen.

In een schuilhoek tusschen de balken liggende, terwijl Dros, de mulder - een spion zooals hij - de stad was ingegaan, om wat nieuws op te sporen, had de smid den hem welbekenden van Varick zien binnen treden, en dewijl hij door del Torro zeer goed op de hoogte gebracht was over al hetgeen de vrijagie betrof, was het hem niet moeilijk geweest ook hier zijne geheime kunsten ten nutte te maken.

Het doel van Burk, toen hij dat helsche spel aanving, lag dieper dan men aanvankelijk meenen zou; hij stelde zich niet alleen voor, den jongen ridder te verwijderen - neen! hij hoopte wel dat, door die geheimzinnige woorden, de knaap deze of gene dwaze streek zou begaan, waardoor het huwelijk tusschen Gertruda en Hugo gebroken en de kolonel der duitsche regimenten in onmin geraken zou met de Sedgraves.

Eens met de Sedgraves in onmin, zou deze laatste zonder twijfel zich verder uitstrekken - en wie weet! misschien tot een volledige af breuk aanleiding geven. Dat was in alle geval ééne goede tijding voor zijne vrienden van het kasteel.

Men ziet het, Burk was een scherpe en speculeerende geest, en vooral moet men hem die hoedanigheid toekennen, dewijl het plan niet voorafgaandelijk beraamd, maar slechts bij het onverwachte opdagen van den jongen ridder, in zijnen geest kon ontstaan zijn.

Welnu, de woorden in het molenhuis gehoord, door Burk's kunstenarijen, door de eenzaamheid, de schemering en nog meer de gemoedsstemming van den jongeling geheimzinniger geworden, hadden een ongelooflijken indruk op dat teerhartig en licht ontvlambaar gemoed gemaakt, en Jehan van Varick dacht niet anders, of hij deed een werk van menschlievendheid, met Gertruda van haren verloofde te verlossen.

‘Zij bemint u,’ suizelde het nog altijd. Het hoofd des jongelings brandde, zijn hart klopte, zijne borst was beklemd, koortsachtige rillingen liepen hem over de ledematen. De rede was verdoofd, versmacht, vernietigd; alleen de hartstocht sprak.

Zoo, eenen zinnelooze gelijk, stond Jehan, nabij het gasthuis, door een breeden luifel van een huis schier verborgen. Slechts als het opkomend maanlicht op het bloote rapier viel en het wapen in een straal vuur scheen te herscheppen, had men zijne aanwezigheid kunnen raden.

Jehan van Varick herinnerde zich dat Gertruda en Hugo des avonds ter gasthuiskerk zouden gaan, en hij wilde nu ook onmiddellijk aan de geheimzinnige stem uit het molenhuis gehoor geven. De anders zoo teergevoelige jongeling was inderdaad in zijne dwaze overspanning een monster geworden dat naar bloed hunkerde.

De klok sloeg zeven toen zich, op eenigen afstand, fakkeldragers lieten ontwaren; zij gingen in het midden der straat en Jehan bemerkte Hugo, Gertruda en den ouden Sedgraves, welke op eenigen afstand, achter de mannen met blakende toortsen, voortstapten.

De oude Sedgraves, in zijn pelsen overkleed gehuld, leunde op den arm zijner dochter, wier schoon gelaat door den gloed des lichts, en onder de zijden huik, duidelijk zichtbaar was.

Toen de drie personen, die zwijgend naast elkander gingen, gewis onder den indruk van den kerkgang, tegenover den luifel kwamen, schoot Jehan eensklaps, bleek, blootshoofds, met verwarde haren en los gewoelde kleêren vooruit, stortte op graaf Hugo en riep in woede:

‘Verdedig u, bij God! verdedig u zoo gij kunt!’

De ontzetting bij de drie vreedzame kerkgangers was overgroot: Hugo bonsde voor het vlammend rapier achteruit, en Gertruda, haren vader loslatende, wierp zich bliksemsnel tusschen den bedreigde en den aanvaller, en beschermde als het ware met haar lichaam den verloofde.

Die beweging alleen, hoe snel ook, trof Jehan; de blinddoek was reeds voor zijn oogen weggevallen, toen hij Gertruda met een scherpen kreet hoorde uitroepen:

‘Schande over u, Jehan!’

De degen viel den jongeling uit de hand en met de handen voor de oogen, weenend wegvluchtend, huilde hij:

‘Ik ben zinneloos, zinneloos!’

Zoo snel had zich dit tooneel voorgedaan, dat de oude Sedgraves; wel wat onthutst, nog geen woord had kunnen uiten; dat Hugo zijn rapier niet had getrokken, of de fakkeldragers niet ter hulp waren gesneld; doch hoe bliksemsnel zich dit alles had toegedragen, ging er een licht, vooral voor Gertruda, op.

‘Vergeef het hem,’ zegde zij diep aangedaan tot Hugo, ‘ter gelegenheid van den Allerzielendag!’ Doch de jonge graaf von Eberstein had eenige oogenblikken noodig om tot bezinning te komen, alvorens hij aan die bede kon gehoor geven. Men vergeeft niet zoo licht aan eenen mededinger, vooral wanneer de vrouw zelve voor hem de genade inroept.

‘Ik heb altijd gedacht dat die neiging bij ridder van Varick slechte gevolgen hebben zou!’ morde de oude Sedgraves, terwijl hij den hoed en het bloote rapier, beiden door Jehan achtergelaten, opraapte. ‘Arme jongen! hij is bepaald zijn verstand kwijt, en terwijl gij beiden ter kerke gaat, zal ik mij even naar het huis van den markgraaf begeven, om hem over deze zonderlinge gebeurtenis in te lichten en hem te vragen, niet al te streng voor den jongen te zijn.... Hola!’ en die roep was tot de fakkeldragers gericht, ‘dat een uwer mij voorlichte naar het huis van mijns genadigen Heere den markgraaf - en geen woord, verstaat ge, geen woord van het hier voorgevallene!’

Zich tot de twee verloofden wendende, zegde hij:

‘Weest kalm, kinderen; vergeet en vergeeft. Wacht mij in de gasthuiskerk!’ en terwijl de twee jonge lieden voorwaarts traden, sloeg de heer Sedgraves integendeel den weg naar de Nieuwstraat in.

Met gebogen hoofd, nog onder den indruk van het gebeurde, trad Gertruda de kerk in. De tempel was karig verlicht; voor het altaar stond eene lijkbaar door brandende gele waskaarsen omgeven.

Het licht deed lange en diepe schaduwen ontstaan, en straalde op de hooge, gothische vensters der kerk, wier schilderingen, nu mat door de duisternis buiten, niet ongelijk waren aan afhangende tapisserieën, waarvan de teekeningen zeer onduidelijk voorkwamen.

Zwijgend bogen Hugo en Gertruda de knieën en baden, echter wel verstrooid, naast andere neêrgeknielde mannen in mantels, of vrouwen in huiken gehuld. Uit de donkere schaduwen aan het altaar, steeg nu eene murmelende stem op: zij bad den rozenkrans, en een onduidelijk gemurmel ruischte telkens ten antwoord door de kerk heen; men bad voor de dooden.

Langzaam stierf ook dat gemurmel weg en de koorknaap ontstak de lichten. De kerk kreeg een feestelijker aanzien; het orgel dreunde, de priester in koorhemd verscheen voor het altaar, het tabernakel glansde als eene zonne, de wierookwalm steeg opwaarts, de bel klingelde en op het okzaal klonk nu de zang der zusters.

Ook zang en orgeltoon hielden eindelijk op en de kerk was ledig. Het volk ging heen, en de koorknaap doofde de lichten uit. Slechts de Godslamp pinkte nog als eene star in den nacht, en spreidde een flauw rooden glans op den wit marmeren vloer.

(Wordt vervolgd.)