Band. Jaargang 14

[p. 9]

Jeugdtheater

HET belang van voorstellingen van dramatische kunst voor kinderen kan niet genoeg onderstreept worden. Uit velerlei gezichtspunten. Het kind zelve vindt een oneindige bron van levensvreugde en -wijsheid in de verschillende vormen van dramatische kunst die men het aanbiedt. Zowel de poppenkast als het kindertheater (hier verstaan wij toneel door kinderen), als het jeugdtheater (hieronder versta men toneel door opgeleide spelers voor kinderen), als de reidansen en spelen geven het een onmiddellijk inwerkende ontroering die blijvende indrukken verwekken.

In de poppenkast is het zijn eigen ongebreidelde fantasie die het karakter van de pop huwt en feilloos naar een ontknoping zonder verrassingen voert, want deze is immers gedicteerd door het zelfbewuste toeschouwertje. De pop is voor hem een eigen stuk speelgoed dat even uitgeleend werd, maar waarvan men alle gevoelens meet aan de eigene. De pop is de dierbare, veilige vriend van het kind, onderdanig en inschikkelijk voor al zijn grillen. Doordat haar uitbeelding beperkt is binnen de gebeeldhouwde expressie en aankleding, is zij binnen deze grenzen oneindig verscheiden en beantwoordt dus volkomen aan de verwachtingen die een zo verscheiden publiek, als dat van de nog niet door de maatschappij geuniformeerde kinderen, in haar stelt. Het zijn juist deze vaste, onvervreemdbare, in haar wezen gebeitelde eigenschappen die het kind dit gevoel van vertrouwen in de pop geven, dat dan een grote toenadering en nauw contact mogelijk maakt. Het kind voelt zich onder bekenden en zelfs de wisselende stemmen van verschillende personen die achtereenvolgens eenzelfde pop hanteerden, vermochten niet iets aan het wezen van die pop te veranderen of een verontrustende nieuwe toon in het spel te brengen.

In het kindertheater, is het kind op twee manieren betrokken bij het spel: als medespeler of als toeschouwer. In het eerste geval komt over de kleine speler de wondere tovermacht die hem opneemt en hem in de blijde wereld brengt van het verhaal of sprookje. Meestal zijn de kinderen zich niet bewust dat hun een tekst wordt aangeleerd, maar vinden ze de woorden vanzelfsprekend aangepast aan de situatie waar ze zijn in opgenomen. Het spel is hun heilige ernst, ze hebben nog niet de verlammende reactie die ieder volwassen toneelspeler ondergaat in aanwezigheid van een publiek dat hem plots tot de meest zonderlinge onnatuurlijke gedragingen dwingt. Nee, dit kind weet nog niets van de ijdelheid die de acteur bevangt als de zaal hem toejuicht, of weent of lacht al naargelang het zijne hoogheid belieft. Hier geldt het spel om het spel, met overgave en geloof. En de spanning die daarbij opgewekt

[p. 10]

wordt in het kind maakt het vatbaar voor alle lessen die in en rond het spel samenscholen: in taalgevoel, in liefde, in schoonheid, in moed. Ook - en hier ligt de grote verantwoordelijkheid voor de opvoeders - vatbaar natuurlijk voor de wansmaak, flauwhartigheid, kwezelarij, haat en afgunst, even zovele kwalen die in soms eenzijdig georienteerde en onbevoegd geleide vertoningen aanwezig zijn. Als toeschouwer van zulkdanig kindervertoon is de kleine bengel meestal ongelukkig. Hij merkt al gauw dat het er niet om te doen is hem wat te doen geloven of bezig te houden, maar dat alle inspanningen er op gericht zijn zijn kleine collega op het toneel te laten schitteren. Dit schitteren is dan bedoeld om ouders en verwanten - met recht - te vertederen over tot dan aan huis ongeopenbaarde aspecten van de jonge speler, zijn kunde en lief- of baldadigheid. Te dikwijls echter wordt in een toneelschikking van overdadig klatergoud en kleurpapier de fantasie van het spelende kind in zijn vlucht beperkt en blijft onvruchtbaar. De bedoeling van een zulkdanig spel mag niet anders zijn dan een zo groot mogelijk aantal kinderen te betrekken in een of ander opvoedend spel waar diverse kulturele waarden de kinderen al spelend bezig houden en waar hun elementen van taalgevoel, schoonheid, kleur, zang en dans, versjes en spelen worden bijgebracht, die zeer dikwijls een blijvende herinnering nalaten. De indruk welke dit vertoon op toeschouwende kinderen maakt zal groter en gunstiger zijn naarmate het spel massaler is opgevat, de individuele onvolkomen prestaties der ongeschoolde vertolkertjes wegmoffelt onder een duidelijk spektaculaire regie. Hij zal integendeel ontgoochelender zijn naarmate het spel op een meer naar binnen gerichte regie is afgestemd en de onvolkomenheden der kinderlijke spraak-, zang- of danstechniek ook het jeugdige publiek zullen opvallen. Het is verkeerd als kinderen het toneelspelen als een technische aangelegenheid gaan opnemen, zij moeten dit spel spelen met een oude rok, een hoed of een melkpan op het hoofd, een wollen baard of papieren krullen, dan zal hun fantasie op eigen vertrouwd terrein bewegen en voorbij de uiterlijkheden de mooie diepten van de sprookjeswaarheid nabij komen.

Het jeudgtheater nu, zoals het zich in West-Europa in de laatste twintig jaar ontwikkeld heeft, is een niet meer weg te denken instelling van opvoedkundige en artistieke waarde. Voor het kind brengt het in de meest aangename en spannende vorm een onuitputtelijke leerschool waar het zowel geschiedkundige, litteraire als morele begrippen zal van meedragen. De stof die in jeugdtoneel kan worden omgezet is inderdaad onbegrensd. In de eerste plaats komen natuurlijk de eigen en de vreemde sprookjes in aanmerking met hun schat van wijsheid, menselijke goedheid en sociale waarschuwingen. Maar ook het leven van grote mannen, de glanspunten van de vaderlandse geschiedenis en de immer terugkerende lessen van moed en kinderliefde zijn geliefkoosde themas. Indien de bewerking ervan geschiedt door mensen van het vak, die zowel het kind als de noden van het toneel kennen, en aan de vorm een beschaafd en esthetisch uitzicht geven, dan zal ook daarvan een beschavende invloed uitgaan. Hoe hebben wij het niet meegemaakt - om maar een eenvoudig voorbeeld te geven - dat toen wij tijdens de oorlog het sprookje van

[p. 11]

‘Assepoes’ bewerkten en opvoerden in het Jeugdtheater van Antwerpen, en toen Assepoes aan de kinderen in de zaal vroeg om de vogeltjes in die harde tijd niet te vergeten, hoe ze dan met stralende gezichtjes kwamen vertellen dat ze de kruimels van het ontbijt, en soms meer dan de kruimels, voor de vogels hadden gestrooid. Waarom? Omdat ze geloof hadden en vertrouwen in hun Assepoes die de verwezenlijking van hun droom was geworden, of ten minste een meer te benaderen werkelijkheid ervan en dat zij zich zelf daarin voelden opgenomen. In de geschiedenis van het Jeugdtheater van Antwerpen - dat sinds 1945 onder de leiding kwam van Corry Lievens, die er haar levenswerk van maakte - zijn talloze voorbeelden van de directe invloed van het toneel op de kinderen, van de grote macht - en daarmee de verantwoordelijkheid - van de auteurs en acteurs over hun jeugdig gehoor.

Daarom ook is het onbegrijpelijk dat zo weinig stadsbesturen het de moeite waard vinden een degelijk jeugdtheater onder hun hoede te nemen en dat ook zo weinig theaterdirecteurs er aan denken om een afdeling jeugdtheater aan hun schouwburg te verbinden. Want hier is toch een bestendige aangroei van publiek voorhanden. Het theaterbezoek, wil het renderend zijn, moet tot een levensbehoefte worden voor de gewone man, zoals het voor de Parijzenaar, de Londenaar en Berlijner geworden is, het moet een deel worden van het dagelijks leven van de stedeling. En hoe dit beter bereikt dan door de gewoonte ervan aan te kweken van jongsaf. Of onderschatten de uitgevers en litteratoren het belang van de jeugdboekerijen soms? Nee, omdat ze weten dat een kind dat de gewoonte heeft aangenomen iedere week een boek te lezen, dit later zal blijven doen en voor de boekenmarkt gewonnen blijft. Vele van de jonge snaken voor wie we in 1942 Assepoes en Sneeuwwitje speelden zijn nu trouwe bezoekers van ons Nationaal Toneel, omdat ze in hun schooljaren regelmatig een vertoning per maand volgden. Natuurlijk moet het hun gebodene vakkundig worden voorgebracht en met ernst en verantwoordelijkheidszin opgevat. Het moet in de eerste plaats interessant, pittig en duidelijk zijn, het mag niet flauw of schools klinken, noch suikerzoet. Het moet een gangbare, klare, kernachtige en beschaafde taal spreken. Het moet licht en kleurrijk zijn, verzorgd ook op muzikaal gebied en de aandacht van de kinderen geen ogenblik loslaten, zoals het geval is bij langdradige gesprekken, onduidelijke actie, onbewogen regie en flauwe gezegden.

Alleen een gezelschap van degelijke spelers, bezield met een grote liefde voor het toneel en voor het kind - en die bewust daardoor afstand doen van het groot toneel - kan met goed gevolg de zware doch dankbare taak op zich nemen, onze kinderen een nieuwe wereld van schoonheid en fantasie binnen te leiden. Men mag deze taak niet onderschatten, hoewel de mogelijkheden onbeperkt zijn en de dankbaarheid van stralende kinderogen de grootste beloning.

Fred Engelen.