Band. Jaargang 12

[p. 242]

Hoe groot de Wereld is en hoe klein

IN onze familie stond vast dat wij de enigen zijn van onze naam. Ons eeuwenoud en vruchtbaar geslacht was in de loop der negentiende eeuw aan een inzinking ten prooi geweest en uitgestorven op grootvader na, die een enige zoon was.

Un homme averti en vaut deux, grootvader had de maatregelen getroffen die zich opdrongen en, benevens drie dochters die voor zijn doel niet meetelden, zes potige zonen geteeld. Twee van de zes begrepen hun plicht niet, of betrouwden te veel op hun broers en bleven kinderloos. De derde stierf jong en liet een dochter na. De vierde stierf oud en liet ook een dochter na. De vijfde en de zesde deden hun best, maar toen hadden de zes zonen van grootvader te zamen vier zonen gekregen, twee minder dan hij op zijn eentje.

Ik was een van deze vier en overschouwde de geschapen toestand. Uit de ondervinding door de familie opgedaan, besloot ik dat men niet aan anderen moet overlaten wat men zelf kan doen en won van meet af, in de tijd die het vergt, maar zonder tijd te verliezen, die zonen. Hoe weinig ook, dach ik, dat de drie anderen nu nog doen, en zij zullen toch wel iets doen, kan de voortzetting van de naam voor mijn generatie met een lichte morele zekerheid als gewaarborgd worden beschouwd.

Ik meende mij dus te mogen veroorloven het aangename met het nuttige te paren en won nog een dochter.

Juist toen ik meende op mijn twee oren te mogen slapen, begon Hitler met oorlog te dreigen. In de herfst van 1938, op het kritieke moment der Tsjechoslovaakse kwestie, versterkte ik met het oog op de internationale spanning, mijn effectieven met een vierde zoon, berekenend dat de tweede oorlog wel niet zo lang zou duren dat ook hij er in kon sneuvelen. Doch ik besloot ook het hierbij te laten, daar een nog jongere zoon waarschijnlijk juist de jaren van dienstplichtigheid zou bereiken rond het uitbreken van de derde wereldoorlog en ik als pacifist aan geen enkele oorlog mijn medewerking wil verlenen.

De oorlog van Hitler brak uit en een mijner neven uit Limburg nam er aan deel. Hij werd door de Duitsers achteruitgeslagen en alhoewel de elastische verdediging en de strategische terugtocht later door Hitler in Rusland zouden worden uitgevonden, paste hij deze tactiek toen reeds toe in België.

Aldus nam hij op zekere dag kwartier in het Brabants dorp waarvan mijn familie sedert de zestiende eeuw haar zetel heeft gemaakt en kwam tot zijn grote vreugde terecht in een gezin van mijn naam. Daar hij van mij wist dat geen anderen dan wij op aarde onze naam mogen dragen, informeerde hij dadelijk naar mijn gezondheid. Het compleet gezin was van het

[p. 243]

bestaan der onze in hun eigen dorp even onkundig als wij van het hunne.

Zo groot is de wereld dat naam en bloed elkaar volledig uit het oog kunnen verliezen en vergeten in eenzelfde dorp, mits dit besta uit twee parochies, gescheiden door een strook akker, niet breder dan een kilometer.

In 1951 stuurde zijn Exellentie de Belgische Minister van Koloniën, plots attent geworden op een gapende leemte in mijn ontwikkeling, mij op studiereis naar Kongo. Zestien volle dagen zwalkte ik op de Atlantische Oceaan in een boot die rust noch duur kende, behalve gedurende zes uren in de haven van Vera Cruz te Tenerife. Het was zo aangenaam en duurde zo lang, dat in de monding van de Kongo-stroom, ter hoogte van Banana, Europa, zijn problemen en mijn verleden daarin bijna gans uit mijn geheugen waren weggewist en alleen nog de reis overgebleven. Terwijl de boot zocht hoe gemakkelijkst te liggen in de haven van Matadi en ik mij voorbereidde om te slagen in de examens, af te leggen voor de Veiligheid en de Douanen, klopte de scheepscommissaris aan mijn cabine en zeide: ‘M. Walschap, M. Walschap vraagt u te spreken’.

De ervaring van de neef krijgsman in 1940 heeft weinig of niets gewijzigd aan onze familiale geesteshouding de enigen te zijn van onze naam en aan onze instinctieve neiging eventuële pretendenten als usurpators aan te zien. De scheepscommissaris heeft op mijn gelaat zeker een weinig begrijpende uitdrukking gelezen, maar ik volgde hem toch.

Ik volgde hem en stond voor mijn overleden broer. Hij had geen baard zoals deze en hij droeg het wit uniform van een overste der Douanen, maar het was mijn broer en ik zeide het hem direct. Hij verklaarde mij nu ook maar te zullen bekennen dat ik mijn overleden vader van voor twintig jaar was.

Zo klein is de wereld dat men duizenden kilometers van huis in een ander werelddeel, in de eerste blanke die men aanspreekt, een familielid kan erkennen waarvan met het bestaan niet vermoedde.

Hij behoorde niet tot de heterodoxe stam door mijn neef ontdekt in onze aloude zetelpaats. Een zijner voorvaderen beging een onregelmatigheid. Alhoewel de Schelde passeert op tien kilometer van ons dorp en er dus plaats genoeg was aan onze kant, heeft hij, verblijd door een of andere waan, misschien wel liefde, het nodig gevonden deze stroom over te steken. Zonder een brug achter zich te verbranden, immers er ligt daar geen brug, is hij van zijn herkomst losgeraakt, ‘het water was veel te diep’, hij heeft ons vergeten en wij hem.

De wereld is nog kleiner dan dat.

Ik reisde een kleine vijfhonderd kilometer dieper Afrika in, wat nog zeer ondiep is, in beeldspraak haast nog in de pel van de sinaasappel, en scheepte in op de Generaal Olsen voor verdere 1734 kilometer naar Stanleystad. Ik monsterde, vergenoegd in de handen wrijvend, de prachtige luxecabine en het enige dat er aan verbeterd kon worden leek mij te zijn dat de vensters beter open waren dan toe.

[p. 244]

Ik greep het zwengeltje om ze open te draaien, het zwengeltje krakte af, sprong los en met een onrustwekkende slag viel de spiegelruit in de cabinewand. Ik liet de maître d'hôtel, monsieur Mathieu, waarschuwen, zeide hem dat Afrika mij wel geen enkele inheemse ziekte had aan te bieden waartegen ik in het befaamd Tropisch Instituut te Antwerpen niet overvloedig onderhuids en venaal was ingespoten, maar dat ik desondanks bezoeken van gevleugelde overbrengers der kwalen die mij niets konden doen, in de mate van het mogelijke wilde contingenteren en te dien einde gemakkelijk en goed sluitende vensters wenselijk achtte.

De sympathieke Waal verbleekte en vroeg er even te mogen bij zitten, want hij had mij een vreemd verhaal te doen.

Hij was op de Olsen zo nieuw als ik. Hij had zijn hotelmeestersberoep jaren lang en tot voor enkele dagen uitgeoefend op de restaurant-trein van Matadi naar Leopoldstad. Zijn voorganger op de Olsen was tijdens de vorige reis spoorloos verdwenen.

Een passagier uit een luxe-cabine had hem gevraagd een zwengel van een venster te repareren. Niets vermoedend had de man dit order gegeven aan de mécanicien en deze had hem nurks geantwoord dat hij volgens zijn baantje de boot moest doen varen, niets minder, maar ook niets méér en dat hij met de cabines, haar vensters en zwengels geen uitstaans had.

Inde ira et rixus. De maître d'hôtel bedreigde de moedwilligaard met een rapport dat zijn situatie op de Olsen en in het algemeen in Belgisch Congo in gevaar zou brengen.

Na een paar dagreizen meerde de Olsen bij avond, omdat men tijdens de nacht niet varen kan wegens de ondiepte van de stroom, als naar gewoonte in een houtpost, toevallig naast een ander schip. De hotelmeester wendde zich tot de werktuigkundige van dit vaartuig en deze bewees hem met genoegen de kleine dienst der reparatie.

Op de terugreis echter was de maître d'hôtel zekere morgen nergens te vinden. Tot nu toe zocht en dregde men vruchteloos naar hem. Volgens de ene was hij des avonds aan wal gegaan, had zich bedronken en was over boord gevallen. Volgens de anderen was hij dronken in de brousse verdoold en omgekomen. Volgens nog anderen was hij te land, volgens weer anderen aan boord vermoord en te water gelaten. Slechts één zaak stond voor iedereen vast, de maître d'hôtel was spoorloos verdwenen.

Monsieur Mathieu verzekerde mij ten stelligste in het geheel of ten dele niet bijgelovig te zijn, maar toch diep getroffen door het feit dat het eerste dat men hem bij zijn ambtsaanvaarding op de Olsen vroeg, en juist op de zelfde plaats, misschien wel in dezelfde luxe-cabine, een reparatie was die zo nauw in verband werd gebracht met de tragische en sensationele verdwijning van zijn voorganger. Hij gaf toe dat al het overige anders was, een andere maître d'hôtel, een andere mécanicien, een andere passagier, maar vroeg mij toch begrip te willen tonen voor zijn gemoedscomplex en drie dagen geduld te oefenen. In Coquilhatstad ging het ambtenaarsgezin in de cabine naast de mijne aan wal en ik zou dan zijn plaats erven.

[p. 245]

Ik citeerde inwendig, met instemming, Pascal: Le coeur a ses raisons que la raison ne comprend pas, maar weerlegde hem meteen door met mijn rede de gevoelsredenen van monsieur Mathieu te begrijpen, zij het alleen reeds uit dankbaarheid voor zijn kleurig verhaal.

Doch nauwelijks had de hotelmeester mij alleen gelaten of ik bedacht hoeveel infecterende beten en steken men kan krijgen van Leopoldstad tot Coquilhatstad en hoe gemakkelijk ik tegelijkertijd mijn venster kon laten repareren en monsieur Mathieu buiten kwestie laten.

Ik vroeg mijn boy Alfons de mécanicien te roepen.

Dadelijk meldde zich, als zijnde de mécanicien van de Olsen een zeer lange, slanke, correcte, jonge man. Ik wilde noch dat monsieur Mathieu spoorloos verdween, noch dat men naar mijn stoffelijk overschot zou dreggen en legde dus met getal en omstandigheden uit dat ik mij achter de rug van de hotelmeester wederrechtelijk tot hem wendde voor een reparatie die niet tot zijn scheepstaak behoorde, zodat wij bij neen en ja in elk geval even goede vrienden zouden blijven.

Hij vroeg of ik M. Walschap was. Dat was ik. Of ik M. Gérard Walschap was, de schrijver. Ik was ook dat. Geboortig van Londerzeel. Was ik ook alweer. Of ik daar geen oom had, Alfons Walschap. Had ik wederom. Oom Alfons was verleden jaar gestorven in de hoge ouderdom van 81 jaar. Dat wist de werktuigkundige van de Olsen, zijn moeder had het hem geschreven. Maar wist ik ook dat die oom in October 1914, op een Zondag wandelen door het veld, op de rand van een bosje, een Belgisch soldaat had gevonden, die daar meer dan een maand tevoren na een gevecht gekwetst was achtergebleven. Die soldaat had zich al die tijd voor de oprukkende Duitsers verborgen gehouden, levend van rapen, beten en wortelen, nu en dan voor Duitse patrouilles in een gracht vol water kruipend en zich bedekkend zo goed het ging met twijgen en blaren. Zijn voetwonde etterde, zijn teen zwoor letterlijk af. Oom had hem 's avonds bij donker in zijn huis gehaald, verzorgd en verborgen gehouden tot het einde van de oorlog. Wist ik dat?

Ik wist dat. Ik bewees het met aanvullingen. Oom had het ons verteld na de oorlog. De soldaat was een Brusselaar, van beroep maker van instarsia, dat is inlegwerk in hout. Oom ging nooit naar Brussel zonder hem te bezoeken. De soldaat kwam jaarlijks oom bezoeken op de verjaardag van zijn vinding, drager van een zelf vervaardigd geschenk in intarsia. Mijn soldaat is er weer geweest, zei oom dan. Hij loofde de dankbaarheid van zijn soldaat alsof deze niet hem, maar hij de soldaat moest dankbaar zijn. Hij was de soldaat dankbaar om zijn dankbaarheid. Toen stond de mécanicien van de Olsen opeens nog correcter, nog strammer en groter voor mij in houding en sprak: ‘M. Walschap, je suis le fils de ce soldat et cette réparation sera faite dans dix minutes’.

Zo klein is de wereld dat men dertig jaar na datum duizenden kilometers van huis, op de Generaal Olsen, varend van Leopoldstad naar Stanleystad, de beloning kan gaan ontvangen voor een goede daad van een overleden oom.

Gerard Walschap.