Band. Jaargang 12

[p. 162]

De Gek

IN het jaar 19.. had ik het inzicht mijn jaarlijks zomerverlof door te brengen in het kustplaatsje R. dat in die tijd een paar honderd zielen telde en nu is uitgegroeid tot een kleine stad met enigszins - zij het dan ook plaatselijke - betekenis. Wat me eigenlijk had aangezet R. als verlofplaats te kiezen, weet ik nog altijd niet bepaald. Misschien was het feit dat de bewoners van R. niets deden om door middel van propaganda in dagbladen, stations of waar ook de aandacht op hun strand en hun duinen te vestigen alsof het hen volkomen onverschillig liet dat zij al dan niet een trekpleister voor de toeristen werden, wel doorslaggevend geweest toen ik voor een drietal weken mijn intrek nam in een oude landelijke herberg. De waard die instond voor alle werk en die, buiten zijn zoon, de enige inwoner er van was, was een zwijgzame, oude man, die blijkbaar nooit verder was geweest dan de grenzen van het kustplaatsje zelf. Ik was de enige gast op het ogenblik dat ik bij baas Joacim, zo heette de man, in pension ging. Dit verwonderde me natuurlijkerwijze vooral daar het badseizoen in volle gang was. ‘We krijgen hier bijna nooit gasten’ zei Joacim, nadat ik hierover mijn verwondering had uitgedrukt. Toen ik hem naar de reden hiervan vroeg, stelde ik onmiddellijk vast dat ik een punt had aangeraakt waarover hij blijkbaar niet wenste te spreken. Het was alsof ik hem plots met een scherpe degen had gekwetst want zijn gelaat vertrok alsof een hevige pijn hem kwelde. Een hele tijd, die me een eeuwigheid geleek, stonden we zwijgend naast elkaar: Joacim starend met afwezige blik door het raam dat uitgaf op de zee en ik, verveeld om de situatie die ik geschapen had. Nadat de oude man in de gelagkamer was gesloft en steun had gezocht in een ouderwetse leunstoel, sprak hij, terwijl ik bij het raam bleef staan: ‘Misschien komen de mensen niet naar hier omdat ik een gek in huis heb, mijnheer’. Zijn stem klonk als van iemand die alle hoop in het leven heeft laten varen. Maar onmiddellijk daarop greep een merkwaardige overgang plaats die me verrastte. Alsof hij plots alle narigheid had afgeschud, vertoonde zich op zijn verweerd gelaat een schuchtere glimlach terwijl hij vervolgde: ‘ge moest hem vroeger gezien hebben, mijnheer, mijn jongen. Een pracht van een jongen was hij en verstandig...’. Hij hield even op met spreken alsof hij eerst naar woorden wilde zoeken om zijn vervoering kracht bij te zetten. Misschien had deze onderbreking echter te lang geduurd, was het beeld dat hij mij van de jongen wilde ophangen verdwenen en kon hij het niet meer vatten, zodat hij weer de gek voor ogen kreeg. ‘Maar toen heeft iemand op die vreselijke dag hem verminkt, mijnheer’. Ik hoorde hem naar adem

[p. 163]

snakken en een schuldbewustzijn zoals ik in jaren niet meer gekend had, maakte zich van mij meester, omdat ik deze oude, grijze man wellicht gedwongen had tot zulke harde, bijna onmenselijke vertrouwelijkheden. Hij stond op uit zijn zetel, schudde meewarig met het hoofd en terwijl hij nog eenmaal in mijn richting keek alvorens in de keuken te verdwijnen, zei hij: ‘men heeft niet alleen zijn gelaat maar ook zijn geest verminkt, mijnheer’.

De verdere uren van de dag voelde ik me onbehaaglijk omdat ik er me ieder ogenblik aan verwachtte de gek ergens in het oude huis te ontmoeten. Het was echter eerst de tweede avond sinds mijn aankomst te R. dat hij zich in al zijn afzichtelijkheid aan mij vertoonde. Ik schrok op toen hij in de deuropening van de herberg verscheen. Hij was een grote, zwartharige man die ongeveer van mijn leeftijd moest zijn. Hij begroette me niet maar keek me aan met ogen, waaruit duidelijk bleek dat ik hem volkomen onverschillig liet. Deze manier van handelen stelde me echter gerust, vooral toen ik hem in de richting van de keuken zag verdwijnen. Zijn gelaat was mager en van bijna doorschijnende bleekheid die me onmiddellijk deed denken aan een wassen dodenmasker dat ik enkele jaren geleden bij een vriend had gezien. Zijn ogen hadden die uitdrukking die men alleen bij geesteskranken ontmoet. Maar het ergste, het meest afschuwwekkende van heel zijn verschijning was het grote, rode lidteken dat zijn linkerwang over de hele lengte had verminkt.

Met een gevoel van volkomen onbehaaglijkheid begaf ik me die avond te ruste. Nadat ik zorgvuldig de deur van mijn slaapkamer had gegrendeld, ging ik instinctief naar het raam toe om te zien of er geen mogelijkheid bestond voor een gebeurlijke indringer, waarbij ik in de eerste plaats aan de gek dacht, om mijn kamer te bereiken zonder dat hij hoefde gebruik te maken van de deur. Deze schijnbaar belangloze en misschien wel overdreven voorzorgsmaatregel stelde me echter volledig gerust. Het raam bevond zich op de eerste verdieping zodat het onmogelijk was dat iemand zonder de hulp van een ladder mijn kamer kon bereiken. Doch, niettegenstaande deze geruststelling begon zich na enige tijd een vreemd en akelig gevoel van mij meester te maken, waardoor ik me weldra verstrikt zag in een net van vragen die ik bezig was me te stellen en waaraan ik niet vermocht te ontkomen, hoezeer ik me ook op mijn wilskracht trachtte te beroepen. Ik vroeg me af waar de slaapkamer van de gek zich bevond. De gedachte alleen al dat ze wellicht aan de mijne grensde, deed een koude rilling over mijn rug lopen. Was er geen geheime, voor het oog volstrekt onzichtbare verbinding tussen deze twee kamers, zodat hij, behoudens langs de deur en het raam, gebeurlijk langs een derde weg zich toegang kon verschaffen tot mijn slaapkamer en zich dienvolgens ook midden in de nacht tegenover mij kon bevinden? Deze veronderstelling deed me opnieuw huiveren. Ik betastte mijn voorhoofd: het was klam van het zweet. Ik werd er overtuigd van dat ik weldra mijn zenuwen niet meer zou meester zijn, dat ik mezelf de angst op het lijf zou jagen door me allerlei zinloze vragen te stellen. Daarom deed ik wat ik in dergelijke omstandigheden reeds meermaals

[p. 164]

gedaan had: ik trachtte mezelf te dwingen alles wat maar enigszins met de gek in verband stond, uit het hoofd te zetten. Vrij spoedig echter zag ik me verplicht af te zien van mijn opzet omdat de omstandigheden nu eenmaal anders waren dan deze waarin ik me vroeger had bevonden. Hier hadt ge de zwoele lucht die als gevangen zat in het lage, enge vertrek door het feit dat ik het raam gesloten hield. Hier hadt ge ook de zee die in mijn onmiddellijke nabijheid bruiste met een vreemd en angstaanjagend geluid. Hier hadt ge iemand die werkelijk gek was en die onder een zelfde dak met mij verbleef.

Een gevoel van radeloosheid overviel me, waarna ik ik een hele tijd roerloos bleef liggen, als was ik vastgekluisterd aan mijn bed. Ik voelde hoe mijn hele lichaam vochtig geworden was van het zweet en hoe mijn lippen daarentegen droog waren geworden gelijk kurk alsof een hevige koorts zich van mij had meester gemaakt. Ik verlangde naar water om te drinken. Ik deed mezelf geloven dat ik leed aan een afgrijselijke dorst die ik echter niet zou kunnen lessen, aangezien er zich op heel mijn kamer nu eenmaal geen enkele druppel water bevond. Ik zag onder mij de zee die niet meer bruiste maar kalm geworden was. Ik wilde me bukken om water in mijn handpalm op te vangen, maar toen ik het vocht, waarnaar ik zo zeer gehunkerd had, aan mijn lippen wilde brengen, ontglipte het als kwikzilver uit mijn hand en vermengde het zich terug met het water der eindeloze zee. Ik zag me drie- tot viermaal toe mijn poging herhalen. Echter te vergeefs! Ik begon me voor te stellen dat ik weldra van dorst zou omkomen. Daarom besloot ik, alvorens in mijn lot te berusten, nog een laatste poging aan te wenden om mijn lippen, al was het maar even, te bevochtigen. Maar ook deze keer ontsnapte me het water, zodat ik volsagen hopeloos op mijn bed bleef liggen en met ogen, waarin zeker mijn naderende einde te lezen stond, naar de zoldering die nu eens ver, dan weer dichtbij scheen, bleef staren.

Hoe lang ik zo in die houding ben blijven liggen, weet ik niet, maar plotseling begon mijn hart onstuimig van angst te bonzen. Ik had willen opspringen, maar mijn lichaam door dorst bijna volledig uitgeput, miste daartoe de nodige veerkracht, zodat ik er me enkel toe bepalen kon het hoofd ter zijde te keren in de richting van het raam dat iemand voorzichtig geopend had, doch luid genoeg om mijn op de spits gedreven aandacht te trekken. Een koele nachtwind waaide binnen, zodat de plotse aanraking met mijn verhitte huid me lichtjes deed rillen, Minuten, die me nu nog als jaren voorkomen, verliepen vooraleer in het schemerdonker der raamopening een paar handen, daarna een hoofd en ten slotte het hele bovenlichaam van een menselijke gestalte te voorschijn kwam. Ik zag hoe de gek - want ik kon me onmogelijk voorstellen dat deze heimelijke indringer iemand anders zou zijn dan hij - zich moeizaam naar binnen werkte en zich daarna in mijn richting begaf. Het angstzweet brak uit over mijn hele lichaam. Ik kneep mijn vingers krampachtig vast in het dunne laken waarmee ik mij had toegedekt. Ik wilde om hulp roepen, maar nog voor ik de eerste klank had kunnen uitbrengen, bestierf hij op mijne lippen. De gek stootte allerlei

[p. 165]

onsamenhangende geluiden uit: eerst fluisterend, daarna op luidere toon en ten slotte klonk het in mijn oren alsof hij hevig en luid schaterlachte, terwijl hij zich over mij heen boog. Ik keek in zijn opengespalkte ogen, zag hoe het afschuwelijk lidteken op onrustwekkende wijze op me toekwam en hoe zijn dikke, vlezige lippen zich tot een afgrijselijke grijnslach verwrongen. Eén ogenblik sloot ik de ogen alsof ik daardoor wellicht het onheil dat me bedreigde zou kunnen bezweren. Maar toen ik weer de ogen opende bleek het geen nachtmerrie te zijn maar een werkelijkheid waartegen ik volledig onmachtig was. Nadat de gek zich over mij had gebogen richtte hij zich terug op zodat zijn monsterachtig gelaat zich enigszins van mij verwijderde, waardoor een zeker gevoel van opluchting over mij kwam. Lang duurde dit evenwel niet, want onmiddellijk nadat hij in zijn gehele lengte naast mij aan de rand van het bed had gestaan, zag ik hoe hij een voorwerp dat op een dolk geleek te voorschijn haalde en zich opnieuw over mij heen boog, terwijl hij met zijn linkerhand, die brandde als vuur, over mijn borst streek. Op de plaats waar mijn hart zich bevond, liet hij zijn hand rusten. Weer klonk zijn afstotelijke grijnslach door het kleine vertrek, terwijl hij zijn rechterarm opwaarts richtte en ik nu duidelijk een dolk in zijn rechterhand kon onderscheiden. Ik deed onmenselijke krachtinspanningen om op te springen en me zodoende te bevrijden uit het gevaar dat me bedreigde, maar de hand op mijn hart belette me zelfs één enkele beweging uit te voeren. Ik voelde hoe ik naar adem snakte, hoe het zweet me nog heviger dan voorheen over de hele oppervlakte van mijn gevangen lichaam uitbrak, hoe mijn hart op een ontzettend rhythme bonsde alsof het ieder ogenblik aan stukken dreigde te vliegen. Het zou nog slechts een fractie van een seconde duren vooraleer de gek zijn dolk met een waanzinnige wellust in mijn hart zou ploffen! Dit was mijn laatste gedachte geweest, want toen ik de dolk, zoals ik voorzien had, met een ontstellende snelheid in de richting van mijn hart had zien komen, had ik een oorverdovende gil uitgestoten en was ik in onmacht gevallen.

Eerst tegen het middaguur was ik uit mijn slaap ontwaakt. Een gevoel van opgewektheid lag over mij toen ik vóór het raam ging staan dat nog altijd gesloten was, zoals gisteravond. Daarna trok ik even aan de deurkruk: ook de deur was gesloten gebleven. De geschiedenis met de gek was dus alleen maar een allerakeligste waanvoorstelling geweest. Ik werd hiervan zelfs zo zeer overtuigd dat ik begon te twijfelen aan het feit of er in deze landelijke herberg wel een gek verbleef. Was het misschien niet eerder baas Joachim, de oude waard, zelf die zijn geestesvermogens begon te verliezen en was diegene die hij ‘de gek’ noemde, niet veeleer iemand die alleen maar een afgrijselijke verminking had opgelopen en daardoor mensenschuw, maar niet gek, was geworden? Hoe ik me ook moeite deed om een bevredigend antwoord te vinden, ik gelukte er niet in. Misschien had mijn verblijf de volgende dagen enig licht kunnen brengen in deze duistere zaak. Het is echter niet geschied omdat ik nog dezelfde dag het stadje R. heb verlaten om er nooit meer terug te komen. Ik wilde, voor wat ter wereld ook, nooit meer het risico lopen nog eens een nacht gelijkaardig aan deze die voorbij was, te beleven.

Hugo Wauters