Band. Jaargang 11

[p. 4]

Kerstavond

ALS het felle licht van de flitslamp in zijn cel viel, kon Sooi Verhoft zich niet indenken wat dit betekenen kon. Hij was plots uit de slaap gewekt, gerukt door de bleke schijn die in zijn ogen boorde. Misschien was het maar in droom geweest dat hij geruis van stappen hoorde en gerinkel van sleutels. Als hij nu scherp toekeek, kon hij de donkere schim van de bewaker zien. Maar het was niet meer nodig dat hij met kleine ogen dieper in de kolk van dit verblindende licht trachtte te boren, want hij hoorde de stem, die hem alles duidelijk maakte: ‘Opstaan! De directeur wacht op u!’

Weer begreep hij niet. De tijd van de vele verhoren was toch lang voorbij? Er was sinds lang een einde gekomen aan de martelende ondervragingen. En had hij het vonnis niet onbewogen aangehoord uit de mond van de rechter: twee jaar gevang, wegens moordpoging op de jachtwachter Pieters? Wat dan nu weerom? Maar hij kreeg de tijd niet om nog langer na te denken en een oplossing te zoeken van dit raadsel, want de bewaker drong met norse stem op spoed aan.

Toch vroeg hij, terwijl hij zijn jas aantrok: ‘Wat nu? Zo tegen de avond...’

De bewaker grijnsde: ‘Zo tegen kerstavond... Weet het niet, man. De directeur zit op zijn bureau. Ruzie met zijn vrouw zeker... Al d'anderen zijn al een uur weg...’

Hun stappen klonken hol in de gang. Een deur sloeg. Kille wind streek over zijn aangezicht als zij in de brede gang kwamen. ‘Wacht’, zei de bewaker, ‘ik zal eerst navragen’.

Sooi Verhoft hoorde zijn stem, iets gedempt. Dan een luid: ‘Binnen!’

Hij kende deze kamer, de ruime schrijftafel met stapels papieren. Het kleine, koperen draakje, dat hij tijdens de eindeloze ondervragingen zo dikwijls aangestaard had, lag nog naast het rode register. Hij knipperde met de ogen, en dan keek hij de directeur aan, met een vraag in de ogen.

De directeur deed teken dat hij mocht zitten. Dezelfde stoel, hij voelde het nog. Achter hem viel de deur dicht: nog even kon hij het geluid van de stappen in de gang horen. Dan werd het heel stil.

‘Ik heb u laat laten roepen’, begon de directeur. Hij speelde schijnbaar achteloos met een zilveren potloodje, keek de man aan. ‘Gij zult niet vermoeden waarom?’

[p. 5]

‘Kerstavond’
Lino J. Gijsbrechts

[p. 7]

Sooi Verhoft roerde niet. Wat kon hij daar op antwoorden? Hij dacht wel aan iets, dat hem plots doorhuiverde, maar verbeten hield hij zijn mond gesloten. Nooit zou hij het zeggen.

‘Luister, Verhoft, ik zal het u onmiddellijk mededelen. Gij zijt vrij...’

Die woorden vielen in een afgrond. Het kwam Sooi Verhoft voor dat hij hun weergalm kon horen, ver, nog verder, en hij luisterde naar dat wonderlijke geluid.

‘Vrij, Verhoft...’ Nu begon hij de woorden te begrijpen, de naakte betekenis, maar hij kon de brug niet slaan tussen deze woorden en hemzelf.

De directeur greep naar het kleurige doosje dat naast de inktpot lag en bood hem een sigaret aan. ‘Hier, rook...’ Het was een bevel, en Sooi Verhoft gehoorzaamde werktuigelijk. Hij haalde de rook diep in, sloot de ogen. Zo luisterde hij naar wat die stem zei.

‘Een jaar, Verhoft. Het is nog niet om, maar genoeg om... Er zijn mensen, die voor u ten beste gesproken hebben, veel. En nu was er nog iets bij gekomen, Verhoft... Uw kind is geboren.’

Het was of een zweepslag hem trof. De sigaret viel uit zijn handen. Zijn ogen lieten de man niet los, die voor hem zat, glimlachend, spot of wat klein vermaak? Hij wist het wel, dezer dagen zou het geschieden, maar het leven in de eenzame cel, waar dagen en nachten een kleurloos snoer vormen, had hem tijd en datum doen vergeten.

‘Uw kind’, herhaalde de stem, en Verhoft hoorde de warme klank, die hem nu week maakte. ‘En daarom zijt gij vrij... Een kwartier geleden kwam het spoedbericht aan. Gij kunt gaan.’

‘Gij kunt gaan’, moest hij herhalen, want Verhoft bewoog niet. ‘Uw kleren worden gebracht. Het moet geen half uur duren.’ Hij stond recht, raapte de sigaret op en reikte ze hem aan. ‘Hier, steek aan. En dan heb ik nog een en ander te zeggen.’

Hij sloeg een boek open, keek dan door de zwervende rook de man met kleine ogen aan. ‘Verhoft, houd in 't vervolg uw handen van 't wild. Ik zeg niet: van de jachtwachter. Maar het is hetzelfde. Handen van 't wild, zeg ik. Ge zijt een eerlijk man, maar ge blijft het niet, als ge me dat niet beloven kunt. Verhoft...?’

Verhoft knikte zo maar. Waarom, dat wist hij niet. Iets gonsde in zijn hoofd, de wind in de bossen, het kreunen van de stammen, de roep van een vogel, het hinniken van zijn paard. Geluiden, die hij zo goed kende, maar ontwend was geraakt, hier. En geschrei van een kind. Marie, zijn vrouw. En zijn kind... ‘Ja’, knikte hij.

Ze brachten zijn kleren; hij trok ze zwijgend aan, keek eens rond. Het bleef hem alles zo onwezenlijk. Zelfs wanneer hij aan de poort stond, en de directeur hem voor de laatste keer zei: ‘Verhoft, vergeet het niet!’ kon hij nog niet geloven wat gebeurd was. Maar daar lag de witte straat, met hopen saamgewaaide sneeuw tegen de huizen, het bleke licht van een straatlantaarn waarin de speelse vlokken dwarrelden. Een tram schoof voorbij;

[p. 8]

hij zag mensen, de lichte uitstallingen, snoof reuk van frites op. Het was werkelijkheid. Hij boog het hoofd, stak de straat over, en schoot de weg in, die hij nooit vergeten zou.

De stilte van de sneeuwavond ving hem op wanneer hij buiten de huizen was. De laatste lantaarn lichtte bleek op de mollige sneeuw. Maar hij kende het pad, dat achter de brug in het veld schoot. Een paar uur stappen, meer niet. En dan thuis... Een vertedering overviel hem als hij aan het kind dacht. Tevens een drukkende bitterheid als het laatste tafereel van de rechtbank voor zijn ogen rees: de jachtwachter, die tegen hem getuigde. Goed, hij kon het niet loochenen. Hij had de man, die hem bij het lichten van de stroppen betrapt had, in de benen geschoten. Het had de dood kunnen zijn; het waren, gelukkig genoeg, maar wonden geweest. Ze hadden hem een klein jaar gekost. Hij zou die prijs niet vergeten. Bergen ontmoeten elkander niet, maar mensen wel. En de jachtwachter zou zijn weg nog wel eens kruisen.

Hij boog tegen de aanwervelende sneeuw. In de grauwe schemering kon hij de inktzwarte spiegel van de beek zien. Dan waren de bossen daar. Ginder was het gebeurd, achter dat struikgewas. Wat had hij zich te bemoeien met dat paar konijntjes? Natuurlijk, de heer betaalde hem, maar kon hij dan niet verdragen dat de kleine man ook wat in de pot kreeg? Laten, had de directeur hem gezegd... Hij had een bittere glimlach. Ze kunnen nog al veel vragen. Hij had geknikt, goed, wat had hij anders kunnen doen? En wat zat er in, als hij in bos en veld, die toch eigendom van iedereen zijn, een strop knoopte? Geen jachtwachter ter wereld zou het hem kunnen beletten. En als die het nog eens in zijn gedacht moest krijgen hem... Het was wellicht beter er niet meer aan te denken, maar hij kon het beeld niet uit zijn ogen vegen. Hij trachtte zich nu het kind voor te stellen. Zijn vrouw... een tederheid maakte hem week. Hij kon wel denken hoe ze het kwaad had, wanneer hij daar vervloekt lam zat in het kot. Zij alleen met het gedoe, het andere kind, het kleine vee, en in haar toestand. Maar een moedig wijf; hij kon er trots op zijn. Als het kleintje nu gezond mocht zijn! Het laatste, een zorgekindje, hadden ze niet mogen houden, en zij had er zeer onder geleden.

Hij boog achter de bossen uit, zag het licht over de vlakte, klein en vernepen, maar hij wist wat het te beduiden had. Nog kon hij het huis niet zien, maar hij kende de lijn van poort en nok, de gestalte van de lage schuur, en het venster van het opkamerke. Daar brandde het licht. De ingesloten geur van die kamer kwam hem in de neus, hooi, rijpe appelen, verse lakens. De hond blafte als hij op de werf kwam. Hij riep, en hij hoorde dat blij gejank. Even stond hij bij de ton, streelde het trouwe dier over de ruige pels. Aan de achterdeur aarzelde hij; het hart sloeg hem in de keel. Dan trad hij binnen.

Het licht verblindde hem. Hij zag een vreemde, maar sloeg er geen acht op. De deur naar het opkamerke stond open. De trap kraakte. En dan zag hij haar aangezicht, de starre trek van uiterste verrassing. Zij stak

[p. t.o. 8]

Kerstmis bij onze oude Meesters
Jozef en Maria afgewezen door de inwoners van Bethlehem, door Jan Metsys (1509-1575).

[p. t.o. 9]

Kerstmis bij onze oude Meesters
De Aanbidding der Herders, door Dirk Bouts (1455-1549).

[p. 9]

in plots gebaar de handen naar hem uit en huilde: ‘Vader!’ Wat kon hij zeggen? Hij stond bij het bed, als een beeld, onbekwaam om een woord te zeggen? Hij voelde alleen haar handen, de greep die hem niet losliet. En hij zag de angst in haar ogen. ‘Marie’, zei hij moeilijk, en hij knikte, want andere woorden vond hij niet. Nog liet ze hem niet los, en hij begreep dat gebaar. Hij wrong moeilijk uit zijn keel: ‘Ik blijf thuis; ik ben... vrij...’ Hij zag de glimlach die haar aangezicht schoner maakte dan hij het ooit gezien had. En dan wees zij naar de wieg naast het bed. ‘Daar, Sooi!’

Er was fierheid in haar stem, en een oneindige tederheid. Hij boog naar de wieg. Veel zag hij niet, alleen de vage omtrek van een aangezichtje, en iets dat een gesloten vuistje moest zijn. ‘Onze kleine Sooi!’ zei ze. Hij knikte maar.

Een stap naderde. Hij keek op, wist niet of hij zijn ogen geloven mocht. Hij keek Marie aan, en zag haar aarzelende glimlach. Wat kwam de vrouw van de jachtwachter hier doen, dat wijf, dat... Zijn aangezicht betrok, maar hij stelde de vraag niet, omdat hij haar angstige ogen zag.

‘Sooi, Sooi,’ fluisterde zij, ‘zij heeft mij geholpen... Nu niet alleen, maar al die dagen, als gij weg waart... Het ging niet altijd, en ik stond er alleen voor. Sooi...’ Zij zweeg als zij zijn gesloten aangezicht zag, dat een bedreiging geleek. ‘Sooi, ik heb het niet moeten vragen. Ze is zo gekomen, zo. Sooi, de mensen zijn zo goed geweest voor mij...’ Zachter voegde zij er aan toe: ‘Voor ons...’

Hij wist niet wat hij doen moest. Wrevel vervulde hem, maar aan die smeking kon hij niet weerstaan. Zij zag het, en weer had zij die glimlach. Zij zocht zijn hand, en hij ging naast haar bij het bed zitten. ‘Ze hebben mij vrij gelaten,’ zei hij, ‘omdat het kerstavond was, en omdat hier...’ Hij wees naar de wieg. Zij knikte begrijpend, gelukkig omdat hij daar was. ‘Ze zeggen dat er ook anderen waren die het gevraagd hadden...’

Zij keek op bij dit woord, zocht op zijn aangezicht te lezen. Donker keek hij haar aan. Zij liet zijn hand los en stak de armen uit. ‘Geef mij het kind,’ vroeg zij. Hij zag de smeking in haar ogen, en kon niet weigeren. Onhandig haalde hij het kind uit de wieg; het woog als een pluim in zijn handen, maar het greep hem aan. ‘Hier,’ zei hij zacht.

Zij lag geruime tijd met de ogen gesloten. Als zij hem dan weer aankeek, las hij een vraag in haar ogen.

‘Wat is er?’ vroeg hij met een stem, die hij zacht trachtte te maken. ‘Zeg het,’ voegde hij er aan toe, als hij zag dat zij aarzelde.

Zij schoof het hoofd dichter naar hem toe. ‘Sooi, het is kerstavond, en alles moet goed zijn. Sooi, ge zoudt naar hem moeten gaan...’

Hij meende niet goed begrepen te hebben. Maar zij herhaalde: ‘Ge zoudt naar hem... moeten... gaan...’

Zij moest het niet herhalen, hij had begrepen, en een wrokkige bitterheid steeg hem naar de keel. ‘Wat?’ zei hij schor. Zij scheen het niet gehoord te hebben.

[p. 10]

Wist zij wel wat zij vroeg? Wie was er de oorzaak van geweest dat hij veroordeeld was geworden? Voor dat paar hagelkorrels in zijn been! Had hij het niet gezocht? Wat kon het hem maken dat iemand de verdomde knagers van zijn erf hield? Sooi was hem wijselijk uit de weg gegaan, maar hij had het niet willen verstaan. En nu naar hem toe gaan?

‘Zij zijn zo goed geweest voor mij, voor ons, Sooi. Ge moet nu gaan...’ Zij drong aan, met die zachtzinnige koppigheid, die hij zo goed kende. Hij wist dat zij niet ophouden zou het te vragen, te eisen. Hij stond recht, ging naar de deur.

‘Ge moet niet ver gaan,’ zei de vrouw, die bij de tafel doende was, ‘ge moet eten.’ Hij keek haar aan, maar antwoordde niet. Dan ging hij buiten.

De paden kende hij van buiten, ook in de donkerste nacht. Elke verhevenheid van de grond, het schaarhout langs de weg. Maar deze weg, naar het hoevetje bij de bosrand, was hij nog zo dikwijls niet gegaan. Hij zou het niet gedaan hebben, als niet zij... Hij dacht aan het kind, het milde gebaar wanneer zij het in de armen sloot. Een warm gevoel doorgloeide hem gans. Kerstavond, zijn vrouw, het kind, en vrij zijn, vrij zijn!

Hij stond voor het huis van de jachtwachter voor hij het wist. Een hond sloeg aan. Een deur gleed open, het licht tekende een helle baan op de sneeuw. ‘Wie is daar?’

Zwijgend stond Sooi Verhoft in de deuropening. Nu zag hij de man, die de oorzaak... Bitter besefte hij hoe hard het hem viel. Maar hij zei: ‘Ik ben thuis, en zij heeft het gevraagd.’ Zijn mond viel dicht als een deur die toeslaat.

‘Sooi, dat het mij plezier doet...’ Er zat geen leugen in die stem. ‘Kom binnen, hier is het warm.’

Hij bleef koppig in de deuropening staan. Dan zei de jachtwachter: ‘Zal ik meegaan? Nu kan mijn vrouw naar huis komen. Sooi, ik ben blij dat ik het gevraagd heb.’

‘Wat gevraagd?’

‘Ik ben gisteren naar de stad geweest. Ik heb het gevraagd, dat ze u zouden vrijlaten. Ik sta voor u in. Het mag niet meer gebeuren. Ik heb het in uw plaats beloofd. Want het had lang genoeg geduurd, - en er was het kind.’

Hij antwoordde niet; de wrevel knaagde in hem. Hoe kende hij dat aangezicht, de zware snor en de baard, en de harde ogen, als van een roofvogel; nu was het anders, een mildheid maakte hem week. Hij keek hem aan, kon echter geen woord zeggen.

Sooi hoorde dat heimwee in de stem; zij hadden geen kinderen. ‘Gij?’ vroeg hij schor. ‘Gij?’ Plots zei hij: ‘Kom!’

Zij gingen door de nacht. De sneeuw viel geluidloos. Zij spraken geen woord. Het smalle pad slingerde tussen de bossen, langs de beek. En daar was het licht, dat hij zo goed kende.

[p. 11]

En dan stonden zij aan haar bed. ‘Marie,’ zei hij moeilijk. ‘Hier is hij... En hij heeft het gevraagd om mij vrij te laten, hij heeft dat...’ Hij kon niet verder meer, boog het hoofd. Als hij weer opkeek, zei hij: ‘Als dat ge bedankt zijt, gij en uw vrouw...’

Hij stapte traag naar het venster toe. Hij zag de vlokken tegen de ruit aaien. Hij herinnerde zich de lange avonden in het gevang, de vlakke vloer van de cel en het trage voortkruipen van de lichtvlek tegen de muur. De eenzaamheid, die hem de vuisten deed ballen in wanhopige onmacht; hij hier, en God weet hoe lang nog, en zijn vrouw thuis, met het kind, en het andere. En nu was alles voorbij. Hij was thuis; hij rook de prikkelende geur van het takkenvuur, de goede warmte aaide hem. En hij meende ver het gelui van klokken te horen. Kerstklokken. Mensen van goede wille, zo zong het oude lied. Het was hem of hij het hoorde. En hij moest niet omzien naar zijn vrouw, die hij zacht hoorde schreien. Alles was goed, alles was goed.

Emiel Van Hemeldonck

uit ‘Al over die Heide’

Uitgave Lannoo - Tielt