Band. Jaargang 11

[p. 101]

Henri Van den Brouck
'n Vlaamse Kunstenaar te Pretoria

OP de stoep van zijn woning stond hij me op te wachten, toen ik bij hem binnenviel. Achter hem tegen de muur was een wandschildering van een Vlaams landschap dat iedereen die in de Jacobstraat 585 te Pretoria voorbijkomt, als het ware vertelt dat hier een Vlaamse kunstenaar woont. Dadelijk gingen we binnen en maakte Mevrouw Van den Brouck koffie voor ons klaar. Natuurlijk koffie, zoals dat ook in Vlaanderen altijd de gewoonte is. Dadelijk waren we over kunst aan het praten. Gemoedelijk, met een lach doorspekt, verliepen de gesprekken in een joviale sfeer. Die sfeer die allen zo goed bekend is uit de werken van een Pieter Breughel, een Rubens, een Felix Timmermans. Ik bedoel dit rondborstige, dit levensblije, dit genieten van het leven dat toch een van de eigenschappen van het Vlaamse volkskarakter schijnt te zijn - althans in het oog van andere volkeren. Ook Henri van den Brouck en zijn vrouw zijn gastvrije mensen, en ik denk dat iedereen die in beeldende kunst belang stelt bij hem hartelijk welkom is. Na eerst over koetjes en kalfjes te hebben gepraat, ik bedoel eigenlijk over het verre zoete Vlaanderen, dat Pieter-Paulus Rubens eens in een Italiaanse brief met zoveel heimwee ‘Fiandria mia carissima patria’ noemde, kwamen we natuurlijk vanzelf in Zuid-Afrika terecht. Waarom hij hierheen gekomen is heb ik natuurlijk dadelijk gevraagd, waarom hij het centrum van de oude kunst der Lage Landen heeft verlaten? En ik kan niet zeggen dat toen zijn toon helemaal opgewekt klonk.

Wel, verklaarde hij, het zit hem eigenlijk zo: Toen ik in 1946 in de stad Aalst in Oost-Vlaanderen een prijsvraag won voor een ontwerp van een oorlogsgedenkteken dat de strijd van de bevolking tegen de overweldiger moest symboliseren, kwam ik in aanraking met de bekende architekt G. Moerdyk, de schepper van het grootse Voortrekker-Monument. Met de bedoeling aan de beelden van het monument te werken ben ik toen naar Zuid-Afrika gekomen. Of liever, proberen te komen. Het was inderdaad in die tijd een onbegonnen taak om een visum voor de Unie te krijgen. Dit duurde meer dan een jaar voor al de papieren in orde waren en toen ik eindelijk hier aankwam, waren alle opdrachten naar Italië gestuurd, en was er voor mij niets meer te doen.

Maar, voor zo een decoratief werk dat past in het kader van een groots architectonisch geheel is toch een heel speciale manier van beeld-

[p. 102]

houwwerk vereist nietwaar? Heeft U dat al wel meer voor de hand gehad? Ja, al verschillende keren. De eerste maal in 1935. Toen ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling in Brussel was een grootscheeps hoogreliëf vereist voor het modelstation dat bestemd was om de permanente tentoonstellingshall van de Eeuwfeestpaleizen te worden. In het atelier van professor Oscar Jespers (Professor aan de ‘Nationale Hogere School van Bouwkunst en Sierkunsten’ te Brussel en aan de ‘Van Eyck-Academie’ te Maastricht) hebben we toen met vereende krachten aan deze reusachtige beelden gewerkt. Wanneer in 1938 voor het Belgisch paviljoen van de wereldtentoonstelling te New-York een laagreliëf in ceramiek moest gemaakt worden, is dit ook in het atelier van professor Jespers tot stand gekomen. Samen met professor Puvrez hebben we daar gedrieën maandenlang aan gewerkt. Het is nog altijd in New-York te bewonderen. Alhoewel ik het er zelf nooit gezien heb, de oorlog in 1939 belette mijn overvaart, bewaar ik nog altijd met zorg twee foto's die me vandaar zijn overgestuurd.

Ondertussen hebben we samen enkele schilderijen aan de muren bekeken. Het expressionisme van een ‘Oogst in Vlaanderen’ laat nog bepaald het contact met de grote Vlaamse erpressionnist Permeke herkennen. Het dikwijls naar het wellustige overnijgende welige koloriet van de Vlamingen, het vlakke even golvende landschap met de witgekalte boerenhuisjes, de gebogen ruggen van de maaiers en de schoven bindende vrouwen, scheppen een oogstatmosfeer die in Zuid-Afrika volkomen ondenkbaar is. Ook een winterlandschap zoals hier aan de muur hangt is een verrassing. Grauwe grijze luchten overwelven besneeuwde velden, midden er doorheen vloeit somberzwart een nog niet bevroren rivier, en toch kunnen we het geheel niet troosteloos noemen, want knus op mekaar staan er de huisjes, hagenrijen verdelen de velden in kleine lapjes grond, precies zoals daar in Vlaanderen gedurende de eeuwen al maar door steeds meer mensen op onooglijke perceeltjes zijn gaan samenhokken.

In de vertrouwde sfeer van het Vlaamse landschap waarin we nu vertoeven, kom ik wat meer over zijn leven te weten.

In Borgerhout bij Antwerpen is Henri van den Brouck in 1905 geboren. Zijn eerste kunstopleiding heeft hij aan de academie te Aalst ontvangen. Daarna in Brussel bij prof. Oscar Jespers. Afgestudeerd in België vertrekt hij naar de academie te Rijsel in Noord-Frankrijk. Wanneer hij terugkomt stalt hij uit in 1934 op de driejaarlijkse kunsttentoonstelling te Gent, hoofdzakelijk met beeldhouwwerk. Hij wordt er bijzonder opgemerkt en door koning Albert I, die de tentoonstelling bezoekt, ten zeerste gelukgewenst. Kort daarop komt hij weer met de Belgische koninklijke familie in contact. Hij ontwerpt en beeldhouwt de slaapkamer van Koning Leopold III en van Koningin Astrid.

In 1936 wint hij op de tentoonstelling van de kunstacademie te Aalst, de eerste prijs met ‘Eva’, een levensgroot naakt in lindenhout. Hij heeft daarmee blijk gegeven van een artistiek gevoel en van onberispelijke arbeid van de hoogste graad, van stielvaardigheid in de oude middeleeuwse beteke-

[p. 103]

nis van het woord, gekoppeld met een geraffineerde stylering en eenvoud van constructie. De zuiverheid van de vorm zou een mens aan Michel Angelo laten denken, met even een zweem van de vleselijke visie van een Rubens. Hij heeft dit beeld ook naar Zuid-Afrika meegebracht en als men zijn vrouw geloven wil, kan hij er niet van scheiden. Men kan er gerust de conclusie uit trekken dat H. van den Brouck in hart en nieren beeldhouwer is.

In het volgende jaar heeft waarschijnlijk de grootste gebeurtenis in zijn kunstenaarsloopbaan plaats gevonden. Hij wint de Valerius de Saedeleerprijs en vertrekt weer naar Frankrijk, ditmaal naar Parijs. Het is precies het ogenblik waarop ‘Les maîtres de l'Art Indépendant’ in ‘Le Petit Palais’ tentoonstellen. Daar staat hij in bewondering voor Despiau et Maillol, daar leert hij Rodin, Zadkine, Jou en Jean Martell van dichterbij kennen. Natuurlijk heeft hij er ook Picasso's gezien, maar hij houdt niet van zijn overdreven distorsies. Wie hem het meeste inspireerde is de beeldhouwer Maillol. Trouwens diens gedrongenheid van lijnen, zijn eenheid van compositie en harmonische statigheid lag in de lijn van Van den Brouck's Belgische opleiding. Hij voelde er als het ware een natuurlijke verwantschap mee. Daarna kunnen we zijn leertijd als afgelopen beschouwen. Dit blijkt bv. ten volle uit zijn beeld ‘Moeder en Kind’ uit een latere periode. Hij bereikt er een volledige overeenstemming van onderwerp, stijl en techniek. Het licht valt en weerkaatst op de verschillende vlakken waaruit een sober ingetogen beeld tot stand komt. Behalve enkele kleinere houten beeldjes en een kop in gebakken aarde is hier geen ander beeldhouwwerk meer aanwezig, het is daardoor moeilijk een volledig overzicht van zijn ontwikkeling te schetsen. Het meeste werk werd verkocht voor de overtocht naar Afrika.

En hoe gaat het met het beeldhouwwerk in Zuid-Afrika? Tot beeldhouwen heb ik hier maar weinig tijd overgehouden. Ik ben er toe overgegaan potten te bakken, ontwerp en versier-modellen, kunstschotels en kleinere beeldjes in gebakken aarde. Daardoor ben ik gelukkig in de gelegenheid om soms een beeld te modelleren dat ik dan dadelijk kan bakken. Alhoewel de ironie van de vergelijking met Picasso's evolutie me soms door het hoofd speelt, denk ik toch niet dat pottenbakken de volledige ontplooiïng van mijn kunst betekent. Het was nochtans niet helemaal nieuw voor mij, in 1939-1940 had ik in Brussel ceramiek en zijn verschillende toepassingen bestudeerd en dan ook porseleinen thee- en eetserviezen getekend en uitgevoerd.

Hoe gaat het nu met de tentoonstellingen in de Unie, is hij daar al op vertegenwoordigd geweest? In 1949 stonden enkele van mijn beeldhouwwerken in het municipale kunstmuseum in het Joubertpark te Johannesburg ter gelegenheid van de dertigste jaarlijkse tentoonstelling van de Suid-Afrikaanse Academie, die in October gehouden werd. Bij de opening van de tentoonstelling werd mijn werk er eervol vermeld en van verschillende zijden ten zeerste gewaardeerd. Als pas aangekomen vreemdeling kon ik echter niet voor de eremedalje in aanmerking komen. Later werd mijn werk nog tentoongesteld ter gelegenheid van de tentoonstelling van de Universiteit van Pretoria in de tentoonstellingszaal van de buitenmuurse universiteit; ook

[p. 104]

op de Van Riebeeck-tentoonstelling te Kaapstad zal ik vertegenwoordigd zijn.

Zo langzaam aan begon het laat te worden en tijd om naar huis te gaan. Toch wilde ik nog even vragen of hij speciale plannen op het oog had? Och, helemaal vast zijn ze nog niet, maar binnenkort richt ik thuis weer een behoorlijk atelier in. Dan kan ik mezelf beter aan de kunst wijden, en misschien is het dan natuurlijk ook mogelijk dat ik enkele leerlingen aanvaard om hen op te leiden volgens de beproefde methode van de Europese klassieke Kunst, een leerschool die volgens mij elke kunstenaar toch moet doormaken wil hij ooit iets nieuws en iets groots bereiken. Maar al deze plannen zijn nog tamelijk vaag, daarover praat ik liever nog wel eens wanneer ze werkeljkheid geworden zijn.

W.-J. de Pauw

(Universiteit van Pretoria.)

Henri van den Brouck aan het werk in zijn atelier, naast hem de schrijver van het artikel.