Avontuur. Jaargang 1

[p. 18]

Charlie Chaplin en de revolutie
Een Kritiek op de kooperatieve Beweging

Toen Charlie Chaplin de poort van zijn studio achter zich dicht trok, regende het op de stad. De stad lag aan zijn voeten. Hij schopte een heer met cylinderhoed omver en trapte onvrijwillig een kat dood. De wind speelde in de rokken van de mannequins die over de straat huppelden. Ook de mussen huppelden en tjirpten de mannequins uitdagend achterna. Zwaluwen scheerden over het asfalt van de boulevard en het was soms moeilik vast te stellen dat het geen dode herfstbladeren waren. De omvergeschopte heer met cylinderhoed lag aan een rioolgat en het zweet dat hem uitbrak kabbelde lustig de riool in. De doodgetrapte kat werd met de nodige omzichtigheid naar de stedelike dieretuin gebracht. De heer met cylinderhoed had in zijn halve bewusteloosheid het gebeurde toch bemerkt en voor de herfstbladeren hem geheel konden bedekken, stond hij overeind en huppelde mee met de mannequins. De herfstbladeren ritselden weg vóor zijn voeten en gingen zich plakken tegen de vuile stoepen der huizen in akkoord met het gerucht van onzedig kussen dat klonk uit een duistere zijstraat. Trottoirmeiden wierpen hem schunnigheden naar het hoofd dat hij erdoor vertederd werd en zich opknappen ging in een bordeel. Een politieagent die het bemerkte werd verblind door het licht dat plots uit het bordeel straalde, sloeg de handen vóor de ogen en gaf zich verloren. Een verloren hond, aangetrokken door de klaarte, sloop het bordeel binnen, vleide zich op het tapijt vóor de haard en werd door de bordeelmeiden vertroeteld en de politieinspekteur die tans langs kwam voelde een doodsrilling langs zijn ruggegraat glijden, maar gewoon als hij was aan de eenzaamheid van deze straat, liet hij zijn gummistok onaangeroerd en doolde verder de straat door, de brug over waaronder het water stil stond. Tans regent het niet meer maar de materie glanst even mysterieus als de mizerie van de vigilantpaarden en de doffe

[p. 19]

hoeden van de koetsiers. Uit het station komen zwarte schimmen geslopen, de motors ronken maar de paarden hinniken niet. Voor hen werd het gezegde uitgevonden: de laatsten zullen de eersten zijn. De schimmen mengen zich tussen de mannequins en de mannequins worden schimmen; de avend is tans éen schim, een glimmende schim die groeit en groeit, dan kleiner wordt, een glimworm, maar die bij nader onderzoek een dwaallicht blijkt te zijn dat Charlie Chaplin de ganse nacht achternaloopt tot het dwaallicht weer geen dwaallicht blijkt te weren, en groeit en groeit en gloeit dat het dag wordt.

De kooperatiedirekteur heeft met Chaplin een lange diskussie, te lang om in extenso aan welwillende lezers te worden medegedeeld. Een auteur heeft niet het recht het geduld van zijn publiek op de proef te stellen en om deze reden zal hij slechts het kapitale van de diskussie aanhalen. Verder kan hij de lezers niet genoeg aanzetten om alle aandacht te wijden aan wat gaat volgen en smeekt hij hen zich niet te laten afleiden door de bliksemafleider op de elektriese kabien, noch door het gerucht van de dakgoot die lek is, noch zelfs door het onderaardse grommen van een aanstaande revolutie. Want nu wil het toeval dat de diskussie als onderwerp had: de revolutionaire beweging bij de kooperateurs.

- ‘Er bestaan, zegt de kooperatiedirekteur, verscheidene soorten ingemaakte haring, als: pekelharing, droge haring, gemarineerde haring, enz. De bereiding geschiedt weliswaar onder toezicht van de staat, maar wie zal mij de doelmatigheid van dit toezicht bewijzen? Wie zal mij zeggen: direkteur, ziehier een gerookte haring waaruit alle besmettingskiemen van malaria en dysenterie, waaruit alle bacillen en spirocheten door een afdoende bewerking met rokende houtwol werden verwijderd. Ik ben sterk genoeg om aan het opkomende onweder het hoofd te bieden, maar wat zal er van de kooperateurs geworden als ik - vergeef me als ik slechts over mezelf spreek...’

- ‘Wat praten jullie, kooperateurs, over revolutie, is de repliek van Chaplin; een omwenteling in de haringvangst is niet op til, en alleen als niet de haringvisser, maar de haring-

[p. 20]

vissersbaas zich erop zal toeleggen enkel kwaliteitsharing te laten vangen en alle andere soorten zonder enig scrupule over geld - of tijdverspilling over boord zal doen gooien, dan alleen kan er van een revolutionaire beweging sprake zijn.

Als de boot in de storm is en de meeuwen knipogen ten teken van verstandhouding met de onderzeese goden, zeg mij dan wat revolutie is. Moet er dan niet worden gebeden, niet voor je eigen bestaan, egoïst, maar voor je moeder en je maîtresse, je wettige en natuurlike kinderen, de kinderloosheid en de afgod Maltus, en tenslotte voor Sint Franciskus als patroon der vissers! Of niet gewaakt over het roer en het kompas, je trouwe hond, de dokter en het drinkbaar water, de tabak en de sterke dranken! of niet gedacht, o objektief, aan het verleden en de naaste toekomst, aan de hertog van Alva en de nieuwe Sovjet-Republieken! De haringvisser weet het wel. Als de boot in de storm is en de meeuwen knipogen ten teken van verstandhouding met de onderzeese goden, dan bidt hij voor zijn moeder en zijn kinderen, de H. Theresia en de burgemeestersvrouw die zijn echtgenote in het kraambed heeft bijgestaan. Dan waakt hij over het roer en de brandewijn, de pruimtabak en het kruisbeeld in de kajuit. Dan denkt hij, o passioneel, aan de oneindigheid en de laatste sigaret voor de terdoodveroordeelde, aan zijn vissershut, zijn flinke gebuursvrouw en het godsoog dat vermaant: hier vloekt men niet! En met de zon zal hij ondergaan, met de rode zon die boven de horizon te wapperen hangt en bij windstilte valt, halftop, onderzee. Bid voor de revolutie, fluistert hem dan de wind in het oor, en het laatste gebed van de haringvisser is voor de weldoende wind.

Windje waait

Vlagje zwaait

is voor de visser zowel een gebed als een uiting van sentimentele of blijde gevoelloosheid. Zeker: gevoelloosheid, d.i: loos gevoel, vandaar los gevoel, verder los van gevoel en eindelik los van alle gevoel. Geloof me, alles is logika en de haringvisser offert alles aan de logika op. Uit de logika wordt de revolutie en het vissersbedrijf geboren. Geloof me nogmaals: de haringvisser heeft meer gedaan voor ons dan de

[p. 21]

kooperateurs met hunne anarchistiese leerstelsels. Mijn moeder was een uitgesproken anarchiste maar behoorde niet tot het ras der kooperateurs; daarom werd ze door mijn vader van overspel beschuldigd. Grijns niet zo, idioot; met je rotte adem kan geen dode vis meer tot het leven worden geroepen en met je kaalhoofd zal je alleen nog kinderen kunnen verkrachten. Alsof mijn moeder overspel had kunnen bedrijven, zij die mij met afschuw heeft gebaard en mij daarom zo lief heeft gehad. Maar ik spreek tot kooperateurs en mijn moeder was een enkelinge. Kooperateurs vormen een massa maar zijn geen soldaten van Kristus noch pauselike zoeaven. Op een nacht raakte ik verdoold bij de wachtpost in een kazerne. Buiten wachtte Mariette de soldatehoer op haar prooi. Haar geliefde wist haar binnen te krijgen. Mariette werd vastgegrepen en haar klederen van het lijf gescheurd. Ze wrong zich naakt tussen de armen van de soldaten als Laokoon tussen de slangen. De soldaten hijgden. Men hoorde het klappen van gretige handen op dijen en borsten. Mariette de soldatehoer huilde: moeder! Ze huilde: ik wil sterven! Ze huilde: ik wil me doden! Men gooide haar een revolver toe. Zonder aarzelen drukte zij hem tegen de slapen en trok de haan over. De revolver was niet geladen.

Moeder! huilde ze.

Zie je, als die soldatehoer niet: moeder! had geroepen, dan was ze waarschijnlik verkracht geworden. Men stilt geen revolutie met de defaitistiese kreet: moeder! maar men schiet haar met loze patronen in de rug, zodat het gerucht afschampt op de koperen hulzen van de verloren geschoten kogels. En jullie kwaliteiten haring zullen er niets aan verhelpen. De haringvisser, mijn moeder, en momenteel ook het nieuwe procédé voor alle remtoestellen, ziedaar de elementen om kwaliteitsharing te vangen. Men vangt geen vliegen met azijn. Met azijn vangt men geen vliegen. Met azijn worden geen vliegen gevangen. Het is niet met azijn dat vliegen worden gevangen. Gevangen worden geen vliegen met azijn!’

In dezer voege ongeveer sprak Charlie Chaplin tot de kooperatie-direkteur, en de lezer zal ik misschien later vertellen met welk sukses.

[p. 22]

Inmiddels is het dan toch klaar hoe Charlie Chaplin tot de film is gekomen. Niet met het bewustzijn dat de bioskoopbezoekers hem in de schoenen willen schuiven - die zijn immers sinds lang niet meer zo heel waterdicht - maar noodgedwongen. Dames, noodgedwongen, Heren. De toekomst zal uitmaken wie juist heeft geraden.

Gaston Burssens.