Arsenaal. Jaargang 3

[p. 151]

Aan een Mansarde-Dichter

Toen we een paar dagen geleden naar Uw kamer klommen, hoorden we van op de trap Caruso een aria uit ‘Bohême’ zingen. We klopten zachtjes aan, maar we kregen geen antwoord. Ten slotte openden we de deur en tot onze verbazing zagen we U bij het raam zitten. U keekt over de daken naar buiten en waarschijnlijk treurde U er over, dat de tijd der Mimi's en der Musette's hopeloos voorbij is.

Wel woont er een lieftallige naaister in het kamertje naast het Uwe, maar U hebt het ongeluk, dat zij nog nooit haar sleutel in het donker verloren heeft. Op een romantische avond hebt U het nochtans aangedurfd haar hand te nemen. Toen vroeg zij alleen maar of U nog geld genoeg hadt om te betalen.

In dit uur is Uw laatste droom op het trapportaal aan scherven gevallen. U hebt het hoofd gebogen en moedeloos de deur tussen haar en U gesloten. Lange tijd stondt U te luisteren naar de geluiden in haar kamer. Het naaistertje goot water in de kom, zij ontkleedde zich langzaam en waste heel haar aanbiddelijk lichaam. Maar de gedachten daaraan deden U pijn. U hebt het venster geopend en op dat ogenblik kwam de maan achter de kastanjelaar te voorschijn. Gelijk gewoonlijk hebt U er lang naar gekeken. Er gleden meer en meer wolkenflarden voor haar gezicht weg en op de duur geleek de maan een halfnaakte vrouw die haar laatste kleren van zich afschoof. U hebt gezucht, toen bent U gaan zitten en U hebt een gedicht geschreven, waarin U het buurmeisje bij de maan vergeleken hebt, haar ogen bij twee sterren en haar mond bij een ontluikende bloem. Maar in Uw vers verbleken de sterren, de bloem verwelkt en de maan verdwijnt voor goed achter de wolken. Adio, Mimi!

Dit gedicht hebt U ingezonden naar een bekend tijdschrift en de redactie is zo vriendelijk geweest het voor publicatie in aanmerking te nemen. Iets wat een zo zeldzaam feit is, dat we het U gerust vergeven toen U daarna door de straten liept met een houding over U die U zich tevoren nooit aangemeten hadt en die U trouwens even goed, of even slecht paste als een aureool van geleerdheid rond ons eigen hoofd zou passen. Maar bij Uw aangebeden naaistertje bent U er tot nu toe nog geen zier mee opgeschoten.

Dit heeft U zodanig verwonderd, dat U zich de moeite getroost ons te schrijven om ons oordeel over die kwestie te vragen. U weet, mijn waarde, dat we niet gewoon zijn een blad voor de mond te nemen. We hopen, dat U daaraan gedacht hebt toen U tot genoemde brief besloten hebt. Indien niet, dan zal de toon

[p. 152]

van ons antwoord U doen schrikken en misschien ergeren. Hij is oprecht, vlak op de man af en we storen ons niet in het minst aan het feit, dat U van kindsbeen af naast ons op de schoolbank gezeten hebt.

Herinnert U zich die goddelijke tijd nog, mijn waarde? We vonden het toen heel wat plezieriger halve dagen door de bossen te dwalen dan naar school te komen. Aan die voorliefde hebben zelfs de dreigende bevelen van onze diverse leraars niets kunnen verhelpen. Elke lente zochten we vogelnesten in de hoogste toppen van de canada's en U waart zeker niet de minst overmoedige. Ook niet toen het er later om te doen was verliefde en ondeugende paartjes in de struiken te verrassen.

Het is vreemd, mijn waarde, dit jongetje van eertijds te vergelijken bij de ingebeelde dichter die U nu geworden bent. We hebben altijd weer opnieuw moeite om U te herkennen. Misschien komt het omdat we te veel met het innerlijke van dit kleine ventje vertrouwd zijn geweest. Want óns maakt U niets wijs, beste, en óns verkoopt U geen knollen voor citroenen. We hebben het maar al te wel door, dat U in Uw kunst poseert als voor een modeschilder en dat Uw houding, zowel op de straat als in Uw poezie, even vals is als die van een acteur welke zijn rol niet door en door inleeft. U tracht het op alle mogelijke manieren aan ons verstand te brengen, dat U de laatste jaren geëvolueerd bent tot een jonge man die de benijdenswaardige gave bezit in zichzelf te kunnen kijken naar de diepste roerselen van zijn hart. Mijn waarde, we zijn nog jonge muizen, maar in dié val lopen we niet. Misschien denkt U, dat U het bij het rechte eind hebt, maar voor de zoveelste maal vergist U zich. Er roert niets, maar dan ook niets, in dat hart van U. Wellicht merkt U het telkens op wanneer de wind door de bomen gaat, maar voor de ziel van een mens, voor de verlangens die er in iemand kunnen sluimeren en voor de onvermoede diepten in een meisjeshart bent U zo blind als een mol. In Uw pretentie denkt U toch waarlijk niet, dat we U en tegelijkertijd Uw poezie au sérieux gaan nemen? Zo ja, dan moge die vergissing U wel bekomen!

Het is hier alleszins de plaats niet om te discussieren over de vraag wat Kunst in feite wel is. Als U er lust toe voelt kunt U in de Stadsboekerij een paar van de talloze boeken over dit onderwerp gaan naslaan. We hebben er nooit één van gelezen. Want al die definities, mijn beste, zijn woorden, en niet meer dan dit. Maar tot nu toe zijn we nog altijd de mening toegedaan, dat een gedicht de weerspiegeling moet zijn van de ziel van de dichter en dat een roman ons het doodgewone ‘leven’ moet kunnen uitbeelden, belicht doorheen het temperament van de kunstenaar, zoals Zola het gezegd heeft. Maar natuurlijk is Zola te

[p. 153]

barbaars voor een delicaat gemoed als het Uwe. In dit geval weten we waarlijk niet hoe we deze dingen aan Uw verstand moeten brengen. Want we vrezen sterk, dat U doof bent aan die kant omdat Uw onderscheidingsvermogen afgestompt is door het luisteren naar de vleiende bewoordingen over Uw eerste proeven. Zo ja, dan zijn al deze woorden vanzelfsprekend nutteloos.

Maar in feite, mijn waarde, lijkt heel deze brief nutteloos. Er is met U iets gebeurd, dat we indertijd nooit verwacht hadden. Wijzelf herkennen U nog slechts amper. Indien Uw moeder nog leefde, zij zou zich met verbazing afvragen wie deze vreemdeling in haar huis gebracht heeft. Als U de trap afdaalt kan het gebeuren, dat U andere mensen tegen het lijf loopt die U niet eens zaagt naderen. Eeuwig en altijd schijnt U te luisteren naar een stem in Uw binnenste die geen ogenblik zwijgt. In plaats van Uw werk op het bureel ernstig op te vatten, zodat U met Nieuwjaar voor verhoging in aanmerking zoudt komen, zit U op het eind van Uw pennestok te bijten. Die mogelijke verhoging heeft natuurlijk niet de minste aantrekkelijkheid voor U. U bent geen mens meer gelijk een ander die het brood moet verdienen dat hij elke dag nodig heeft om in het leven te blijven. Desnoods zullen de Muzen het eten wel in Uw mond komen stoppen als U op het plint staat van honger te bezwijmen. In één woord, mijn waarde, U bent wereldvreemd geworden. En dan verwondert het U, dat het naaistertje U met een spottende glimlach nakijkt?

Mijn waarde, zij verwacht geen Schwârmereien van U over haar mooie ogen, over de lijn van haar benen of over de glans van haar krullen. Zij is slechts een meisje gelijk al de anderen die er op de wereld rond lopen. Dus kent zij maar één verlangen: liefde op elk uur van de dag, liefde waarmee een ander haar zou kunnen omringen zoals U haar zoudt willen omringen met een krans van mooie verzen. Maar aan deze verzen heeft zij niets, beste. Ze maken niets in haar wakker, ze doen haar niet verlangen naar Uw strelingen, ook niet naar al het overige wat U haar kunt schenken. Met één blik kunt U haar dieper raken dan met het mooiste gedicht dat U reeds op Uw actief hebt.

Dit buurmeisje nu is een veel betere waardemeter voor Uw poëzie dan de redacteurs die geregeld Uw verzen doen publiceren. Zij immers meten naar het vluchtige schoonheidsgevoelen, dat Uw poëzie een ogenblik in hen achter laat, maar een half uur later weten zij reeds niet meer aan welk vers zij hun goedkeuring gehecht hebben. Kent U op Uw zolderkamer nog de smaak van slagroom, beste? Zo ja, dan zult U weten, dat U zich vijf minuten na Uw dessert met de beste wil niet meer kunt herinneren wàt U gegeten hebt. Zulk een vluchtige, vergankelijke en zeer

[p. 154]

brosse indruk laat ook Uw poëzie na. Het buurmeisje echter zoekt in Uw gedichten naar de polsslag van het leven, naar de verborgenheden van Uw hart en naar de aard van Uw verlangens. Maar tot nu toe heeft zij tevergeefs gezocht. Daarom haar afwijzende houding die U verbaast, maar ons, die met twee stevige voeten in de werkelijkheid staan, in het geheel niet verrast. Mogelijk bent U beter dan wij vertrouwd met de namen van al de goden die U in Uw verzen te pas brengt, maar als het er om gaat het hart, plus het overige van een naaistertje te veroveren, dan zijn wij de baas.

Nu is het een feit, dat poëzie van Uw genre erg in de mode is. En het vreemde is dan wel, dat ze een geregeld terugkerend verschijnsel is. U kunt ons bundels tonen zoveel U wilt, waarin de dichter spreekt over ‘het bergland van uw aangezicht’ of over een paar hinden die op de weiden huppelen als speelse kinderen. We herinneren ons zelfs gelezen te hebben over negers die ‘wit’ en geluidloos door de nacht schrijden. Als we ons niet vergissen, - vergissen is immers een doodgewoon menselijk gebrek, nietwaar, - wordt dit genre de ‘poésie pure’ genoemd. Het is inderdaad mogelijk, mijn waarde, dat deze verzen zuiver van klank zijn en over het algemeen goed verzorgd. Maar laat ons toe te betwijfelen of dit nu inderdaad poëzie zou zijn. Voor zo ver we weten, heeft deze branche nog nooit een ‘groot’ dichter voortgebracht, en door ‘groot’ verstaan we dan een dichter wiens oeuvre de jaren overleefde. Over het algemeen waren Uw leermeesters niet veel meer dan experimentators, maar nooit schijnt de tijd rijp te zijn om hun proefnemingen te doen inslaan. Want alleen het menselijke in de kunst, - een ziel die spreekt tot een andere ziel, - kan ingang vinden.

Waarschijnlijk herinnert U zich even goed als wij, dat Apollinaire bv. met de jaren minder belangrijk wordt, terwijl ook een prozaïst als Barbey d'Auréville niet veel meer nalaat dan een atmosfeer die alleszins treffend, maar nooit duurzaam is. Van de andere kant zult U toegeven, dat Verlaine en Rimbaud stilaan interessante mensen beginnen te worden omdat het blijkt, dat er onder hun mooi-klinkende woorden ook nog iets anders verborgen zit, een ondertoon van intens leven bv., die een waarborg en een allereerste vereiste is voor het voortbestaan van elke kunst.

Om U te verdedigen zegt U, mijn waarde, dat U een romantieker bent? Hoezo? Bent U een romantieker omdat U zich gedraagt als een Werther en omdat U het in Uw pose verkiest te kijken naar de bloemen in plaats van naar de mensen? Want dit schijnt U te bedoelen, nietwaar? Maar beste toch, waarschijnlijk bent U het vergeten, dat bv. Balzac een romantieker was en tegelijkertijd toch een diep peiler van het menselijke hart. De

[p. 155]

schoonheid en de welluidendheid van zijn proza was alleszins wel zijn allerlaatste bekommernis, terwijl het U toch daarom te doen is, en slechts daarom alleen. Ondanks dit alles hebben Balzac's romans nog niets van hun waarde ingeboet. Uw verzen echter verliezen bij een tweede lezing al het grootste deel van hun reeds zo geringe waarde. Maar dit, mijn beste, hebt U zelf wellicht nog nooit opgemerkt, vermits U dan opnieuw met een ander gedicht bezig bent dat al Uw aandacht in beslag neemt.

Daarenboven, mijn waarde, we herhalen het, zijn al Uw gevoelens vals. U droomt de godganse dag en daardoor verliest U het contact met het allernoodzakelijkste element dat Uw kunst zou moeten inspireren: het leven, de wereld rondom U. Ziet U dan niet in, dat U in een bedenkelijk benepen kringetje ronddraait? Op een gegeven moment, - en dit ogenblik ligt niet zo ver verwijderd als U wel denkt, - zijn Uw motieven hopeloos uitgeput. Er zal een dag komen waarop U constateert, dat de maan, de sterren, de bloemen en de zwaluwen U niets meer zeggen. Het zullen nog enkel rekwisieten zijn die door het overbodige gebruik afgesleten en daarbij glans- en zeer kleurloos geworden zijn. Dit is Uw noodlot, beste.

Van de andere kant zoudt U dienen te weten, dat het leven van alle dagen en het doodgewone menselijke hart zoveel zijn als onuitputtelijke bronnen. Sinds eeuwen worden schijnbaar dezelfde motieven door alle grote kunstenaars terug aangesneden. Zowel Sophokles als Goethe en Dostojewsky waren dichters van het onvergankelijke, altijd eendere en toch altijd weer veranderlijke hart van de mens. En zelfs U zult niet durven bekennen, dat zij U niet zouden kunnen boeien met hun eeuwenoude conflicten. Alleen de kunst die in het leven zelf wortelt, beste, is tijdeloos en maakt een kleine kans om de jaren te overleven.

Uw poëzie echter, mijn waarde, is leeg als een notedop. U schrijft alleen maar gedichten om te kunnen luisteren naar de melodie van het ritme, naar de klankenval der woorden en de schittering der beelden. Nochtans herinneren we ons, dat ook Li Tai Po dichtte over de maan en over de lentegroene treurwilg. En toch hebben we aan de lectuur van deze dichter en van enige andere Chinezen een paar van de mooiste uren te danken die de poëzie ons reeds geschonken heeft. Maar voor die mensen, mijn waarde, waren deze dingen van de natuur en van de schepping één met hun innerlijke geaardheid. Daarbij lieten zij ons doorheen het raam van deze attributen recht in hun eigen hart kijken. Voor U echter zijn het slechts uiterlijkheden waarover U schrijft omdat U denkt, dat het niet anders kàn.

En in dit verschil, beste, zit ook het onderscheid tussen Li Tai Po en U. Hij is een groot dichter die U nooit genoeg ter

[p. 156]

hand kunt nemen om van hem te leren wat ‘wijsheid’ is, terwijl U een sentimentele sufferd bent die Uw tijd veel beter voor iets anders zoudt gebruiken. Teken desnoods figuurtjes op Uw bladen en U zult even nuttig werk verrichten als nu.

Hebben we U reeds geschreven, dat we na ons vorig bezoek Uw buurmeisje vóór Uw deur ontmoet hebben? We hebben heel even vriendelijk in haar ogen gekeken en ons heeft zij niet om geld gevraagd. Het is spijtig voor U, mijn waarde, maar er is naar haar een veel rechtere weg dan die over de maan en de sterren. We laten U raden de welke!

FRANS COOLS