De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer H.A. Meisenhofen.
(Verkort.)

6248. V. De Voorzitter: Mag ik uw voornaam, naam, beroep, ouderdom en woonplaats weten?

A. Heinrich August Meisenhofen, oud 38 jaar, inspecteur van politie te Maastricht.

6249. V. Zijt gij al lang in die betrekking?

A. Circa 18 jaar; eerst 11 jaar in Amsterdam en na dien tijd in Maastricht.

6256. V. Ik begrijp dus, dat gij ons, wat Amsterdam betreft, geen mededeelingen doen kunt.

A. Neen.

6259. V. Laat ons dan overgaan tot Maastricht. Gij zult zeker beter op de hoogte van de toestanden daar zijn. De Heer Ruys van Beerenbroek heeft u een staat van al de fabrieken en werkplaatsen gegeven, ook van die van klemeren omvang die niet bepaald onder de groote industrieën behooren. De lijst is getrokken uit de registers van het patent. Gij hebt het verzoek gekregen om al die werkplaatsen en fabrieken te inspecteeren, niet waar?

A. Ja.

6260. V. Die staat had eenigen omvang; hoeveel werkplaatsen stonden er op die lijst?

A. Circa 360.

6261. V. De heer Ruys van Beerenbroek heeft dus een staat gemaakt van ongeveer 360 fabrieken en werkplaatsen te Maastricht, heeft u die lijst ter hand gesteld en gij hebt al die fabrieken en werkplaatsen geïnspecteerd?

A. Ja.

6262. V. Met wie?

A. Met den hoofdagent Quakx en den agent Elbers.

6263. V. En hebt gij bij die gelegenheid aanteekeningen gemaakt omtrent den toestand, de inrichting van de lokalen, van de verdiepingen, van de wijze van verlichting, van het meerdere of mindere gevaar voor brand, van de voorzorgsmaatregelen te dien opzichte, van de middelen van ventilatie, van den toestand, van de kracht en den aard van de stoomwerktuigen, het getal van de werklieden, hun leeftijd en geslacht, de jongere werkkrachten, jongens en meisjes? Ook hebt u opgenomen in iedere inrichting den werktijd en den aanvang, den rusttijd, den etenstijd en het einde?

U hebt ook opgenomen de loonen, en de vraag onderzocht of er werd overgewerkt en op Zondag gewerkt, alsmede of er ook werktuigen waren die alleen door jongens of meisjes bediend werden, terwijl u te gelijk uw oog heb laten gaan over de vraag of ook overmatige arbeid van jongens of meisjes in een van die inrichtingen wordt gevorderd.

Is dat niet de taak geweest, die de heer Ruys u heeft opgedragen en die gij in al die 360 inrichtingen in gemoede en naar uw beste weten hebt volbracht?

A. Ja.....

6274. De heer Ruys van Beerenbroek. Werd er somtijds geklaagd dat er jonge kinderen beneden de 12 jaren in de fabrieken werkten, zoodat er aanleiding zou bestaan hebben om op strenger toezicht op de naleving van de wet van 1874 aan te dringen?

A. Neen. Slechts eens is het mij voorgekomen dat gedurende een kermis

[p. 104]

een kunstenmaker kunsten met kinderen beneden dien leeftijd wilde vertoonen. Ik heb hem laten waarschuwen dat dit niet gebeuren mocht en de man heeft gehoorzaamd.

6275. De Voorzitter: Wordt er van den arbeid van aankomende jongens en meisjes van 12-16 jaren veel gebruik gemaakt in die rubriek van kleine fabrieken en werkplaatsen, die gij in de laatste weken onderzocht hebt.

A. Er werkten veel van die aankomende jongens en meisjes, maar de arbeid was nergens te zwaar ....

6284. V. Hoe is de toestand van de kleine fabrieken over het algemeen?

A. Bevredigend. Er zijn wel lokalen, die gevaarlijk zijn, maar de menschen kunnen althans bij dag gemakkelijk wegkomen. Op de drukkerij van den Courier zijn werkplaatsen boven elkander, maar de werklieden kunnen gemakkelijk wegkomen.

6285. V. Dus de meeste werkplaatsen zijn goed?

A. Ja, maar meerdere zijn voor verbetering vatbaar. Gegronde redenen tot klachten zijn er niet; er zijn ook niet te veel menschen op een zaal.

6286. V. Gij zijt vroeger te Amsterdam geweest, en eerst sedert een jaar of zeven à acht te Maastricht. Daardoor zijt gij in contact geweest in beide gemeenten met de werkende klassen. Hebt gij ook eenig onderscheid opgemerkt bij de bevolking van die beide plaatsen bij het optreden van de politie?

A. Dan zijn de Maastrichtenaars beter dan de Amsterdammers. Als men te Maastricht op eene aangename wijze optreedt, zijn zij niet ruw of onbehouwen, natuurlijk op eene enkele uitzondering na. In Amsterdam daarentegen zijn de lieden veelal brutaal en lastig en willen niet naar goeden raad luisteren.

6287. V. In Maastricht is dit dus in het algemeen het geval niet?

A. Neen. In Maastricht heeft een klein oproertje plaats gehad door 3- à 400 man, die de glazen ingooiden. Wij zijn toen uitgerukt en alles was in een kwartier afgeloopen; wij verzochten de nieuwsgierigen om naar huis te gaan, ten einde ongelukken te voorkomen. Het hangt er veel van af hoe men de menschen aanspreekt.

6288. V. Gij spreekt van een klein oproer, bedoelt gij daarmede het oproertje van verleden jaar?

A. Ja.

6289. V. Wie waren daarbij betrokken?

A. De glasblazers.

6290. V. Van de firma Regout?

A. Ja.

6291. V. Hebt gij opgemerkt dat er nog iets anders achter zat bij dat oproer?

A. Neen, de een had den ander medegesleurd; het betrof de quaestie van de loonen; men heeft daar een relletje van gemaakt, maar toen men de ruiten begon in te gooien, zijn wij pas opgetreden.

6292. V. Is het u bekend dat van socialistische zijde getracht is om te Maastricht vereenigingen op te richten?

A. Men heeft het getracht, maar dat is nu geheel afgeloopen.

6293. Op welke wijze?

A. Men zag dat de menschen er geen ambitie in hadden; in de zoogenaamde vergaderzaal werden de socialisten uitgejouwd.

6294. V. Waar kwamen die socialisten van daan?

A. Aan het hoofd stond zekere Viegen, lid van den Haagschen bond. In het begin had hij nog al aanhang, maar later kwamen de menschen meer uit aardigheid.

6295. V. En toen?

A. Verder hadden zij geen steun.

6296. V. Hebben die personen nog aanhang?

A. Neen. Viegen is naar den Haag vertrokken, zooals men zeide om werkzaam gesteld te worden op de drukkerij van den heer Domela Nieuwenhuis.

6297. V. Wat weet gij van het drankmisbruik onder de Maastrichtsche bevolking en speciaal onder fabrieksarbeiders?

A. Dat is tegenwoordig niet erg ten gevolge van de slappe tijden; er wordt niet veel verdiend. Des Maandags komt het nog al voor, maar dan hebben wij meer last van de buitenmenschen, die maken meer misbruik van sterken drank.

6298. V. Hebt gij daar veel last van?

A. Ja, maar dan gaan zij zonder genade de poort uit.

6299. V. Op welke uren worden de herbergen gesloten?

[p. 105]

A. De mindere herbergen om 11 uur. De andere herbergen, waar de menschen, die laat van hun werk komen en die bedaard zitten te kaarten of te domineeren en die het ons niet lastig maken, maken wij het ook niet lastig en die kunnen wat langer open blijven.

6300. V. Hebt gij met die mindere herbergen veel last?

A. Vooral met feestelijkheden, met het carnaval, dan blijven de herbergen langer open.

6301. V. Wat wordt er meestal gedronken, jenever of bier?

A. Meestal Maastrichtsch bier.

6302. V. Wanneer wordt er jenever gedronken?

A. Des morgens.

6303. V. Als de werklieden van het werk komen?

A. Ja, of daarna.

6304. V. Wanneer zijn de herbergen des morgens open?

A. Des winters, om 6 uur.

6305. V. En in den zomer?

A. Vroeger, 5 uur, half zes.

6306 V. Dat is dus vóór het openen van de fabrieken?

A. Ja, en vóór het aangaan van de verschillende ambachten.

6307. V. En gaan velen jenever drinken voor zij naar de fabriek gaan?

A. Velen, velen ook niet; wel de glasblazers en slijpers, maar de anderen in het algemeen niet.

6308. V. Het fabrieksvolk gaat dus in den regel niet naar de herbergen?

A. Wel als zij van de fabriek komen, dan nemen zij een hapje, maar gaan zij spoedig weer weg. Het zijn geen plakkers, want zij hebben weinig tijd om te eten.

6309. V. U zal ook wel iets bekend zijn van de danshuizen en welken invloed zij op de moraliteit hebben.

A. Die keuren wij allen af.

6310. V. Hoe staat het daarmede? Wie komen daar.

A. Aankomende jongens en meisjes; die meisjes drinken daar dan wat, worden opgewonden, loopen naar buiten en dat is lang niet goed voor de zedelijkheid.

6311. V. Daar komen dus kinderen?

A. Ja.

6312. V. Van welken leeftijd?

A. Wel van 15, 16 jaar.

6313. V. Blijven die danshuizen lang open of ook tot elf uur?

A. Zondags tot elf uur.

6314. V. Hebt gij wel eens last met de sluiting daarvan?

A. Ja, met kermis en vastenavond, maar anders niet.

6315. V. Gij hebt behalve dien staat waarover wij zooeven reeds gesproken hebben, nog op mijn verzoek onderzocht en daarvan opgemaakt een staat van de arbeiderswoningen en verblijven met het oog op den welstand en de gezondheid van de arbeidende klasse. Die staat omvat ongeveer 200 woningen, die gij met denzelfden hoofdagent Quakx, en den agent Elbers hebt bezocht.

Kunt gij ons in weinige woorden den indruk weergeven dien deze woningen op u hebben gemaakt?

A. De huizen in het Quartier Amilie en achter de papierfabriek zijn regelmatig ingericht.

6316. V. De eerstgenoemde zijn voor rekening van den heer Pierre Regout opgericht?

A. Ja. Zij zijn zeer doelmatig. Die op den Boulevard hebben twee kamers en een bovenkamer, zolder en afzonderlijk privaat. De hoekhuizen zijn grooter en dus iets duurder.

6317. V. En de woningen waar overigens de werklieden wonen, hoe zijn die?

A. Die in de Pompenstraat zijn zeer slecht.

6318. V. Neen, in het algemeen bedoel ik.

A. In het algemeen gaat het nog al, op enkele uitzonderingen na.

6319. V. U zult wel kunnen beschrijven hoe zulk een arbeiders-gezin is gehuisvest. Hoe woont zulk een gezin?

A. Men heeft er die met vrouw en 6 kinderen op een kamer wonen.

6320. V. Zijn dat dan ruim verlichte vertrekken?

A. Neen, vele zijn klein en bedompt, vooral in de Pompenstraat.

6321. V. Hoeveel wordt voor één zoo'n kamer betaald?

A. Gemiddeld 60 cent per week. Dan eens wat meer, dan wat minder ....

6338. De Voorzitter: Hebt gij nog iets mede te deelen, dat ons van nut kan zijn?

A. Neen.

[p. 106]

6339. V. Dan bedankt de Commissie u voor al den arbeid dien gij in de laatste weken voor haar hebt verricht, en voor uwe mondelinge mededeelingen.

Meisenhofen.