Alfa-Nieuws. Jaargang 9

[p. 10]

Gevonden voorwerpen

Over vuurkast en kopieertanden
Ineke van de Craats/Radboud Universiteit, Nijmegen

Het gebrek aan woordenschat speelt iedere tweede-taalleerder van tijd tot tijd parten. De ene teerder is echter vindingrijker dan de andere in het creeren van nieuwe woorden die voor een Nederlands oor weliswaar vreemd klinken maar toch begrepen worden. Vaak verraden deze neologismen de kern van het begrip zo aardig dat we alleen maar vol bewondering kunnen zijn voor zoveel inventiviteit.

Compensatiestrategieën hoeven we de NT2-leerder die het woord vuurkast uitdacht echt niet meer te onderwijzen. Maar weet u nu ook wat een vuurkast is?

In een onderzoek naar stagnaties in het NT2-leerproces, waarover ook in het vorige nummer van Alfanieuws (nummer 9.2) gerapporteerd werd, werd aan vijftien vrouwelijke NT2-leerders gevraagd een getekend stripverhaal na te vertellen. In dat verhaal toont een jongetje aan een tot leven gekomen sneeuwman de technische wonderen van de hedendaagse maatschappij. Het zijn hele alledaagse wonderen zoals de warme en koude kraan, de televisie, de auto en het aan- en uitknopje van het elektrisch licht. Het zijn dingen die de cursisten kennen, maar die ze niet zo gauw in het Nederlands hoeven te benoemen omdat die woorden tot het huis-, tuin- en keukendomein behoren waarin vaak met huisgenoten de eigen taal wordt gebruikt. Omdat alle vijftien deelneemsters hetzelfde verhaal vertelden, ontstond er een groot aantal varianten van sommige woorden.

Zo hoorden we:

kookmachine
kookplaats
vuur van huis
kokenvuur
foe - foer - froes - f-f-f-fornuis
gas-foor/foorbijs
en ......... vuurkast.

kookfornuis
keukengas
vuur van koken
famihuis
forn-huis
electrisch gassernuis

[p. 11]

Sommige cursisten kenden het woord een beetje. Ze wisten bijvoorbeeld dat het iets met -uis te maken had en verzonnen een variant die qua klank gelijkenis vertoont: foorbijs of gassernuis; anderen maakten een variant waarin ze -nuis associeerden met huis: fornhuis, of vuur van huis. De kookmachine en de vuurkast zijn geheel eigen verzinsels die niet verwijzen naar delen van het doelwoord, maar die wel delen van het concept ‘ding waarop je kunt koken’ weergeven. De varianten hierboven laten zien dat leerders zowel via fonetische als via semantische aspecten proberen tot een realisatie van het woord te komen.

Dat is ook het geval met het volgende begrip: een kunstgebit. De vader van het jongetje had namelijk keurig zijn kunstgebit in een glaasje water gedaan toen hij naar bed ging. De sneeuwman kijkt ontzet naar dit griezelige wonder. De cursisten kwamen met de volgende varianten waaruit blijkt dat het woord tandarts waarschijnlijk bekender is dan tanden, want de variant tandars werd door velen genoemd.

Echt niet tanden
Tandens
Tandars
Tanders van moeder of vader
Glaasje water in de tanders
Neptanden
En ........... kopieertanden

Om een nauwkeuriger antwoord te ontlokken vroeg de onderzoeker aan een cursist wat voor tanden het dan wel waren. Haar antwoord was beslist niet het antwoord dat de onderzoeker wilde oproepen:

Cursist:	en dan uh + tanden gezien.
Onderzoeker:	ja wat voor tanden?
Cursist:	ik weet niet.
	Nederlandse.

* Het stripverhaal is getiteld De sneeuwman (R. Briggs, 1978) en is uitgegeven bij Holkema & Warendorf in Bussum.