Alfa-Nieuws. Jaargang 2

[p. 1]

nummer 3 - 1999

Hoe leert iemand lezen en schrijven?

David, een succesverhaal
Henny Jellema
Lieven de Keyschool - Haarlem

Bij ons op school is het gebruikelijk dat nieuwe leerlingen een A-viertje met schoolregels (in de pauze naar de kantine, niet roken in de school enz.) krijgen uitgereikt. We hebben de tekst in veertien talen en we proberen er uiteraard zo snel mogelijk achter te komen in welke taal een leerling het papier kan lezen. Ik doe dit ook in de alfa-klas en het geeft eigenlijk altijd ook meteen aan of de leerling in eigen taal is gealfabetiseerd.

David begon in augustus 1998 op de zomerschool (een vakantieoplossing voor AMA's die zich vervelen) van de Lieven de Keyschool in Haarlem. Meteen na de vakantie maakte ik kennis met hem. Hij had een Armeens/Russische taalachtergrond maar hij kon in die talen de regels niet lezen. Een ‘volledige’ analfabeet dus. Zo kwam hij in het alfabetiseringsprogramma: een week Leesplank en daarna Lezen doe je overal.

Omdat hij toch wel razend snel in het Nederlands leerde lezen, heb ik hem enige tijd later nog eens met Lezen over grenzen heen (de Russische versie) getest. Een paar stamelende woordjes (bijvoorbeeld huis) was het resultaat. Na vijf weken zat Lezen doe je overal er tot en met boek



zeven goed in. Beter lezen gaf geen enkel probleem. Mede omdat de alfaklas op dat moment te vol raakte, hebben we het erop gewaagd, hem in een gewone NT2-klas te zetten, waar Spreken is Zilver wordt gebruikt. De eerste paar dagen was hij daar wel even van slag; zelf had ik die klas ook nog zeven uur in de week en ik heb de overgang enigszins aangepast, o.a. wat betreft de meerletter-grepige woorden. Daarna ging het zonder problemen en schijnbaar moeiteloos. In die tijd begon mij zijn concentratie op te vallen. Hij kon totaal verdiept in de stof raken. Hij zat dan met zijn voeten op de

[p. 2]

zijsteunen van de bank (zie foto) en zijn rug zakte steeds dieper over de bank. Zo af en toe trok ik hem maar eens recht; hij merkte het niet eens.

In de derde week van november '98 werd hij onverwachts, zoals dat vaak gaat met AMA-jongeren, overgeplaatst. Naar Lelystad. Daar was de procedure: een startonderzoek door Stichting onderwijsvoorrang Lelystad, voor een goede plaatsing in het voortgezet onderwijs. Men gebruikte een tempotest rekenen, een Verkorte Schiedamse rekentest, de Raven en Instaptoets anderstaligen woordenschat 1&2. Rekenen: de basisbewerkingen tot de breuken gingen goed; procenten waren hem wel bekend. De Raven: 1 fout uit 36 opgaven. Woordenschat 1: 25 uit 32 goed. Woordenschat 2: te moeilijk, afgebroken. (Ook hier een vermelding over zijn bijzondere concentratie.) Met deze scores kon David naar de Scholengemeenschap Lelystad (SGL), een school voor voortgezet onderwijs (mavo t/m vwo). Hij kwam in een brugklas, met een aangepast programma voor NT2-neveninstroom. Op de dag dat ik hem opzocht (29 maart 1999) mocht hij net beginnen in een gewone reguliere brugklas en zijn docent gaf aan, dat ze toch wel denken aan vwo - niveau. Hij werkt nu in Nieuw Nederlands (Wolters Noordhoff). Let wel, in krap zeven maanden van analfabeet naar regulier vwo!

...de derde week op school

Davids spreekvaardigheid was in deze zeven maanden enorm vooruit gegaan. We konden nu echt een gesprek voeren en ik vroeg hem hoe hij het had ervaren om in het Nederlands te leren lezen. Over de gebruikte methoden had hij nooit kritisch nagedacht en wat het leren lezen zelf betrof: ‘Ik vond het geluk, echt geluk.’ Hij had alles leuk gevonden. ‘Natuurlijk juffrouw, ik vond alles leuk!’ Hoe het was voordat hij kon lezen? ‘Lezen is heerlijk. Als je niet kunt lezen, kun je niks weten. En ik heb dorst naar weten. Ik wil alles weten.’ Hij kon mij nu vertellen dat hij in Azerbeidzjan een klein poosje (tot hij bijna zeven jaar was) naar school was geweest. Maar dat was, zoals hij het zelf uitdrukte ‘letters leren’. Hij kon zich er ook niet veel meer van herinneren. Na zijn zevende is hij zijn ouders kwijtgeraakt en heeft hij in Rusland rondgezworven. Hij kon nu nog maar een heel klein beetje Armeens spreken. Tijdens zijn Russische jaren zag hij wel eens een krant en ook wel een boek, maar dat ging altijd over het werk. ‘De mensen waren daar altijd bezig, altijd bezig met werk. De boeken gingen ook over het werk. Ze hadden geen boeken met verhalen’. Wist hij dan dat er boeken met verhalen waren? Ja, dat wist hij wel en hij wist ook, dat dat pas echt lezen was. Hoe hij dat wist? Hij hoorde op de Russische schooltelevisie eens over Poesjkin en Toerkenjev. (!?) En hij dacht er wel eens aan, hoe fantastisch het moest zijn als je dat kon lezen!

Tijdens mijn bezoek op 29 maart hoorde ik nog iets heel bijzonders. Dat aanpassingsprogramma in de brugklas heet Spoedcursus NT2 en is een eigen product van de school in Lelystad. Het is op deze school de gewoonte, dat een leerling deze hele cursus in eigen taal vertaalt en vervolgens bij de docent in het Nederlands terugvertaalt. Dat is dan de toets. Van zoiets had ik nog nooit gehoord en ik keek dan ook maar eens naar David. Hoe had hij dat gedaan? Want bij mijn weten kon hij in een eigen taal niet lezen en schrijven, en ik bedacht daarbij dat Spreken is zilver ook nog eens nadrukkelijk receptief is.

Dit is natuurlijk een schoolvoorbeeld van een slechte aansluiting. David had wekenlang gehoord dat hij juist niét mocht vertalen en toen moest hij op zijn nieuwe school nadrukkelijk wél vertalen. In Haarlem geven wij onze leerlingen altijd een rapport mee, waarin de gebruikte methodes duidelijk staan vermeld. We gaan er van uit, dat Spreken is zilver in de NT2-wereld geen nadere toelichting behoeft. Meestal is dat ook zo, maar op Davids nieuwe school waren een receptieve methode en TPR-aanpak onbekend. Ik vermoed dat dit te maken heeft met het hogere instroomnivo van de school in Lelystad. Was David na de intake zoals bijna alle AMA's op een ROC of vbo geplaatst, dan was men waarschijnlijk wel bekend geweest met Spreken is zilver.

Hoe had hij zich hieruit gered? Zijn huidige

[p. 3]

docent stelde mij gerust met: ‘Die jongen is nooit analfabeet geweest hoor. Hij heeft dat hele stuk in het Russisch vertaald’. Ik keek David eens goed in zijn mooie bruine ogen en ik vroeg streng: ‘Wat is dit? Kon je nu wel of geen Russisch?’ Hij: ‘Maar ik heb een Russisch woordenboek gekocht.’ Ik: ‘Een Russisch woordenboek?’ Hij: ‘Ja, want ik kijk dan naar een Nederlands woord en dan zie ik het Russische ernaast en ik weet wel, hoe je dat Russische woord moet zeggen.’ Ik was sprakeloos. Nadat hij in het Nederlands gealfabetiseerd was, leerde hij zichzelf Russisch lezen. Ik vond het ongelooflijk!

Dat was kennelijk op mijn gezicht te zien want hij begon een beetje verlegen te kijken. Toen vroeg ik: ‘Maar David, waaróm doe je dat?’ Het antwoord was ontroerend eenvoudig: ‘Juffrouw in het Russisch weet ik toch veel meer woorden.’ Dit moest ik toch wel even verwerken en toen ik terugreed naar Haarlem haalde ik me die beginweken nog eens voor de geest. Dat Lezen over grenzen heen ging toch echt niet. Dat wist ik best behoorlijk zeker. Ik dacht: ‘Dit gelooft geen mens.’ Maar dat bleek mee te vallen. De volgende dag vertelde ik het verhaal in de docentenkamer. Mijn collega, die David voor schrijven in de klas had gehad, wist het nog heel goed. ‘Die jongen was analfabeet. Had nog nooit een pen goed vastgehad. 't Ging weliswaar daarna heel snel en hij was zeldzaam gemotiveerd maar alles moest van het begin af geleerd worden.’ En mijn zeer exacte wiskundecollega zei meteen: ‘Ja, hoor dat kan. Dat hebben we hier een aantal jaren geleden al eens eerder meegemaakt. Dat was een Spaanstalige jongen. Die hebben we hier gealfabetiseerd en net toen hij een beetje op gang kwam, kreeg hij min of meer toevallig een stuk Spaanse tekst onder ogen. Hij begon dat terloops hardop te lezen, halverwege de derde zin stokte hij plotseling en hij staarde mij met open mond aan.’

.....na 9 maanden.

[p. 4]

In de beschrijving van David is het verschijnsel vluchtelingentrauma geheel buiten beschouwing gelaten. David maakte zowel in Haarlem als in Lelystad een zeer harmonieuze en stabiele indruk, maar wat is de buitenkant? Het komt vaker voor, dat leerlingen door oorlogs- of andere nare ervaringen zo in de war zijn, dat ze bijvoorbeeld niet meer kunnen lezen. Op de Lieven de Keyschool in Haarlem zijn docenten zeer terughoudend als het gaat om persoonlijke vragen aan AMA's. Wij vragen niet naar het vluchtverhaal, noch naar de reden voor asiel. Wij vinden dat dat ons terrein niet is en er zijn meerdere psycho-didactische argumenten om hiermee zeer voorzichtig te zijn. Docenten zijn geen therapeuten. Naar David toe ben ik bewust behoedzaam in mijn vraagstelling geweest. Dat maakt wel, dat er vragen over details van zijn kennis van de Russische taal (Poesjkin? Toergenjev?) blijven bestaan.

Genoemde methodes:
Leesplank (NCB, Utrecht)
Lezen doe je overal. Zwijssen, Tilburg.
Beter lezen, Coutinho, Bussum.
Lezen over grenzen heen, CED, Rotterdam.
Spreken is Zilver, Kangaroe, Leiderdorp.
De Spoedcursus, eigen methode SG. Lelystad.
Nieuw Nederlands, Wolters-Noordhof, Groningen.

Gegevens startonderzoek: Stichting Onderwijsvoorrang Lelystad.