Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Dionysius van de Wijnpersse]

WIJNPERSSE (Dionysius van de), geboren den 18den Maart 1724 te Middelburg, waar hij de Latijnsche school bezocht, die hij met een Latijnsch gedicht in laudem Medioburgi verliet. Hij studeerde te Utrecht in de godgeleerdheid en wijsbegeerte en verkreeg in 1745 de waardigheid van doctor der wijsbegeerte, na het verdedigen eener dissertatio de legum Dei physicarum harmonia, na reeds twee jaren vroeger onder Horthemels eene dissert. de Libertinismo verdedigd te hebben. Van Utrecht vertrok hij naar Leiden, waar hij nog twee jaren zijne studien voortzette, waarna hij in 1749 het predikambt te Baarland in Zuid-Beveland aanvaardde. Van hier vertrok hij naar Zierikzee. In 1752 werd hij tot hoogleeraar in de wijsbegeerte te Groningen benoemd en aanvaardde deze betrekking met eene Oratio de emolumentis philosophiae e religione Christiana ortis, Gron. 1752. De akademische senaat benoemde hem honoris causa tot doctor der godgeleerdheid. Groot was de opgang zijner wijsgeerige lessen te Groningen. Uit alle oorden des vaderlands stroomden jongelieden naar de noordelijke hoogeschool. Tweemaal hield hij bij plegtige gelegenheden redevoeringen, als rector vierde hij de nagedachtenis der prinses-gouvernante met een lofrede (Serenissima et regia princeps Anna, Wilhelmi IV vidua, Belgii Gubermatrix, ex auctoritate publica, die 3 Martii 1759 laudata. Bij het aftreden als rector hield hij in hetzelfde jaar eene Oratio de Recentiorum meritis, speciatim Belgarum in philisophiam naturalem.

Curatoren gaven hem een blijk van hoogachting door hem ook het buitengewoon professoraat in de godgeleerdheid aan te bieden, waarvoor hij echter bedankte. In 1768 werd de beroemde man hoogleeraar te Leiden. Hij aanvaardde deze betrekking den 29sten Mei 1769 met een Oratio de humanae naturae praestantia. Toen hij in 1779 als rector aftrad, sprak hij de recta philosophia ejusqae usu in vita et doctrina morali.

In 1772 werd hij te Groningen tot gewoon hoogleeraar in de theologie benoemd. Hij sloeg deze aanbieding af, en bleef

te Leiden. In 1805 verkreeg hij zijn emeritaat, in 1808 werd hij door een beroerte getroffen en hij overleed den 8sten October van dat jaar,

Hij huwde in 1751 Anna Diderica Thiens, in 1791 gestorven, hem drie zonen nalatende (die volgen).

Van de Wijnpersse had groote verdiensten. Hij was een man van uitstekende vermogens van geest en hart. Aan helderen godsdienstzin en warme vroomheid paarde hij een effen gemoed, dat te midden van schrik en beproeving zijn kalmte niet verloor. Dit toonde hij bij de noodlottige ramp, die Leideu in 1807 trof. Grooten roem verwierf hij zich als wijsgeer en godgeleerde. Toen hij als wijsgeer optrad, was de Carthesiaansche philosophie haren val nabij en was die van Wolff en Leibuitz meer en meer in aanzien gekomen. Van de Wijnpersse toonde reeds dadelijk zelfstandig te denken, het goede van alles aannemende, maar het verkeerde even juist beoordeelende. Hij was een eclectisch wijsgeer en bewandelde zijn eigen weg. Eigenaardig verbond zich met zijne wijsgeerige denkwijze een warm en hartelijk geloof aan het evangelie; van hier dat hij tegen alle philosophische bespiegelingen, die het Christendom vijandig waren of schenen, ernstig waarschuwde, zelfs nog op een en tachtigjarigen ouderdom, toen hij dit van het Kantianisme vreesde, in Eenige bespiegelingen der Kantische wijsgeerte door Eclecticus. 's Grav. 1805, zoo fiksch en scherpzinnig geschreven, dat niemand onder dien psendoniem den grijzen hoogleeraar vermoedde.

Tot zijne wijsgeerige werken behooren zijne Institutiones metaphysicae. L.B. 1764, 1789 en Institutiones Logicae 1767, L.B. 1799, later nog eens herdrukt. Hem werd in 1771 door 's lands staten met zijn ambtgenoot Allamand het beoordeelen opgedragen van de middelen voorgeslagen ter beteugeling van het Haarlemmermeer. Het gevolg hiervan was zijn gedrukt rapport over de verschillende consideratien der gecommitteerden tot het opgeven van middelen ter beteugeling des Haarlemschen meers. Zes jaren later zag hij zich met denzelfden hoogleeraar belast met de beoordeeling der ontwerpen tot verdieping van het Y. Zijne consideratien over de verschillende middelen tegen de toenemende verlanding van het Y voor de stad Amsterdam, ook door den druk gemeen gemaakt, waren hiervan het gevolg. Zijn uitmuntend kabinet van naturalien gaf hem aanleiding tot het schrijven van een stuk de oculo mundi, een lichtgroene, veranderlijke steen, voorkomende in Act. Phys. med. Acad. natur. Curios. T. III, vertaald in Natuurkundige Verhandelingen. Amst. I St. bl. 78, en tot het leveren eener Verhandeling over het natifijzer in Natuurk. Verhandel. van de Bataafsche Maats. te Haarlem III St. 2, bl. 101 verv. Als Christenwijsgeer nam

hij de verdediging der Evangelieleer tegen hare bestrijders zeer ter harte. Toen een Engelsche kerkleeraar in 1777 (Mengelw. der Vaderl. Letteroef. D. VI. Stuk 13) beweerde dat er ook buiten het Christendom vergeving der zonden te bekomen was, nam hij de pen daartegen op en schreef zijn Verhandeling over de vergeeflijkheid der zonden. Utr. 1778. In 1794 bekroonde het Haagsch genootschap zijn Betoog der ware en eeuwige Godheid van den Heere Jezus Christus tegen hedendaagsche bestrijdingen met goud.

Hij was lid der Academia naturae curiosorum, der Holl. maatschappij en van het Zeeuwsch genootschap.

Zie Muntinghe, Act. Saec., p. 117; Gron. Gedenkb.; Siegenbeek, t.a.p., D. I. bl. 285, 299, II. bl. 119, Toev. en bijl., bl. 216, 217; Glasius, Godgel. Nederl.; Aanh. op Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.