Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Mr. Samuel Iperusz. Wiselius]

WISELIUS (mr. Samuel Iperusz.) zoon van Iperus Wiselius en Johanna Aleida van Heeckeren, den 4den Februarij 1769 te Amsterdam, waar zijn vader den koophandel uitoefende, geboren. Reeds zeer vroeg legde hij zich, op raad van zijn vader, op de geschiedenis toe, terwijl hij in de Latijnsche school het onderwijs genoot van den smaakvollen Richeus van Ommeren. Deze boezemde hem liefde in voor de Latijnsche dichtkunst, waarvan eene proeve, buiten zijn weten, gedrukt werd. Hij verliet ook de school met een, door hem vervaardigd Latijnsch dichtstuk, op Hugo de Groot. Zijn briefwisseling met van Kooten bewijst dat zijne liefde voor de Latijnsche poëzy hem nog in later leeftijd bij is gebleven. Na de Latijnsche school verlaten en nog een jaar aan het Athenaeum de lessen van Wyttenbach te hebben bijgewoond, begaf hij zich naar Franeker, waar hij onder van Kooten en Valckenaer zijne letteroefeningen voortzette. Nog in hetzelfde jaar 1786 vertrok hij naar Leiden, waar hij Ruhnkenius, van de Wijnpersse, Pestel en van der Keessel hoorde, vervolgens naar Göttingen, waar hij nog eenigen tijd de lessen van beroemde hoogleeraren bijwoonde. Van deze reis teruggekeerd, verkreeg hij den 6den November 1790 te Leiden den graad van doctor, na verdediging eener Dissertatio de successionibus ab intestato ex jure Hollandorum, die veel naam maakte met een Lat. gedicht van des jongen doktors vriend C.F. van Maanen. Drie dagen na zijne promotie werd hij geadmitteerd als advokaat voor den hove van Holland, vestigde zich als zoodanig in zijn geboorteplaats en trad (3 Mei 1791) in het huwelijk met Susanne le Poole, uit een deftig geslacht te Leiden. Weldra zeide hij de regterlijke praktijk vaarwel, en kreeg van zijn vader een aandeel in zijne handelszaken, doch zette zijne studien vooral in het natuur en staatsregt voort.

Ingenomen met de beginselen van vrijheid en gelijkheid, destijds in Frankrijk gepredikt, kon het niet anders of Wiselius moest een werkzaam deel nemen aan de omwenteling van 1795, zooals hij dan ook lid was van het te Amsterdam opgerigte comité-revolutionair.

Wij zouden ons aan te groote uitvoerigheid schuldig maken, indien wij Wiselius op zijn geheele staatkundige loopbaan volgde. Het zij voldoende hier te melden, dat hij zoo zeer in het vertrouwen zijner medeburgers deelde dat men hem tot lid benoemde van de meeste destijds ingestelde committés, en dat hij in het algemeen in die woelige dagen, zich zeer ijverig en werkzaam toonde, om, waar hij meende dit te kunnen doen, de belangen van het vaderland en van zijne medeburgers voor te staan. Voorts was hij een zeer bedrijvig lid van het committé tot den Oosterschen handel, waartoe hij in 1796 benoemd werd, even als van den in 1800 dat ligchaam vervangen hebbenden raad der Aziatische bezittingen. Na echter bij de reorganisatie van dit ligchaam in 1804 niet weder benoemd te zijn, bleef Wiselius ambteloos, in weerwil van alle pogingen, weigerde hij, zoo onder koning Lodewijk, als onder het Fransche bestuur, alle hem gedane aanbiedingen van ambten. Hij bleef echter geen bedrijveloos aanschouwer van de omwenteling van 1813, maar werkte krachtdadig mede om die in zijne geboorteplaats tot stand te brengen. Naauwelijks had dit plaats, of hem werd de post van directeur der politie te Amsterdam opgedragen, welke hij tot het jaar 1840, toen hij zelf zijn ontslag verzocht, heeft waargenomen.

Wiselius had veelzijdige verdiensten, had een grondige kennis van de klassieke literatuur en geschiedenis, maar muntte vooral als dichter uit. Als zoodanig werd hij in zijn tijd bewierookt. Wij willen den lof niet herhalen hem door tijdgenooten en nageslacht toegezwaaid. Minder gunstig is het oordeel van Jonckbloet. ‘Als dichter schrijft deze, had hij eerst bij Feith ter school gegaan,’ ‘de onsterfelijke IJsselzwaan’ met wien hij steeds ingenomen bleef. Hooger intusschen stelde hij ‘onzen grooten Bilderdijk’, dien hij naast Vondel plaatste. ‘Toch vormen de kille verzen van den leerling het scherpste kontrast met den gloed van zijn meester.’

Wiselius gaf in 1818-21 5 deelen Mengel- en Tooneelpoezy uit, die in 1833 door een Nieuwen Dichtbundel gevolgd werd. Het eerste deel prijkt met zijn portret in het officieele costuum van lid des Instituuts. ‘Dit is karakteristiek voor zijne poëzie, die iets officieels, iets instituuts-achtigs beeft.’ Zijne Mengelpoezy klinkt deftig, vooral geberd klassiek, cierlijk en vloeijend, maar er is iets in dat u zegt dat ze niet uit het harte vloeide; iets opgesmukts dat den stempel der natuurlijkheid mist. Zijne zangen waren ook bestemd voor het geëerde publiek. Wiselius was ook klassiek treurspeldichter. Tegen de romantieken trok hij den neus op, niet alleen tegen de ‘oningewijden en het verachtelijkst Jan Hagel uit de burgerlijke school van Kotsebue en Iffland, maar evenzeer tegen Shakspear en Schiller.’ ‘Hij zelf trachtte zijn eigen

pad te bewandelen tusschen het Grieksche en Fransche treurspel in gelegen’ Siegenbeek noemde hem ‘den prins der treurspeldichters.’ Hij wilde, schoon hij er niet in slaagde, het tooneel hervormen. Indertijd werden zijne stukken met voldoening opgevoerd. Hij opende zijn tooneelarbeid met de vertaling van Hector, een treurspel van den Franschen dichter Luce de Lanceval, hetwelk gevolgd werd door een oorspronkelijk stuk Polydorus getiteld, waarin hij den toestand van ons Vaderland onder Fransch bestuur op het oog had, met geestdrift werd de opvoering na de omwenteling van 1813 toegejuichd. Op Polydorus volgde Adel en Mathilda, dat 7-maal achtereen werd opgevoerd. Niet minder goedkeuring droegen zijn Alistus en Ceon weg, de Dood van Karel kroonprins van Spanje, Armand van Egmond, hertog van Gelder en De inspraak van het Bloed, een vrije navolging van de Laurenzo en Orzano, van den Franschen dichter G. Le Gravé.

Reeds voor dat Wiselius zich als een verdienstelijk treurspeldichter had leeren kennen, was hij tot lid en secretaris der 2de klasse van het kon. Ned. instituut verkozen. Ook was hij ridder van de orde van den Nederl. Leeuw en lid van meest alle letterkundige vereenigingen in Belgie en Nederland. In 1813 verloor hij zijne vrouw, hem 5 zonen en 5 dochteren nalatende, van welke het jongste kind slechts tien maanden telde. Hij zelf overleed den 15den Mei 1845. Zijne rijke bibliotheek werd den 22sten October en vervolgens te Amsterdam door F. Muller verkocht.

Hij gaf in het licht:

De sleutels van Vlissingen aan Buonaparte. 1803.

Nieuw Liederboekje door W. gezamenlijk met Bilderdijk en zijne vrouw uitgegeven. Amst. 1813, 1ste en 2de dr.

Brief in dichtmatig iets aan J.F. Halmers, bij de uitgave van het eerste deel zijner gedichten. Amst. 1810.

Berymde vertaling van Jesaia. H. XIV. 1813.

Hulde aan mijn echtgenoote S. le Poole.

Vier losse dichtstukjes.

De roem in 2 zangen. Amst. 1814 8^o.

Polydorus treurspel. Amst. 1814.

Berymde vertaling van den lierzang van Habakuk, zijnde het 3de Hoofdstuk. Amst. 1815.

De slag van Algiers, dichtstuk. Amst. 1816.

Adhel en Mathilda, treursp., 2de dr. Amst. 1817.

Mengel- en Tooneelpoëzy. Amst. 1822, 5 dn.

De Sadduceen van Mr. J. da Costa, getoest aan de zedelijkheid, geschiedenis en bybel. Amst. 1824.

Nog een blik op de Sadduceen van Mr. J. da Costa. Amst. 1825.

Over de tooneelspelkunst en het regelmatig en beschaafd schouwtooneel. Amst. 1826.

Welmeenende toespraak aan jeugdige dichters. Amst. 1826.

Iets over het beoordeelen van werken van smaak in Argus 1826, n^o. 6.

Een Droom in Letteroef. 1826.

Nieuwe Dichtbundel. Amst. 1833.

Rapport over de stukken aan de ijzeren kapel der oude kerk te Amsterdam.

Beschouwing van den Deventerschen Tolbrief van 1347. In de Werken der 2de kl. v.h. kon. Ned. Instit.

Hij arbeidde mede aan het Uitlegk. Woordenboek op de Werken van P.C. Hooft, uitgegeven door de 2de klasse. Hij bewerkte de E.

Overzetting van Le Chicatiers Reize naar Troas.

Geschriften over de O.I. Comgagnie en derzelver bestuur te Amsterdam.

Geschied- en regtskundig onderzoek, rakende het afdanken van krijgsvolk bij de staten van Holland in 1650, uitgegeven naar een gevonden handschrift. Brussel 1828.

De staatkundige verlichting der Nederlanden in een wijsgeerig historisch tafereel geschetst, 2e dr. Brussel 1828 (vroeger in de N. Mnemosyne).

Vertoog over de staatkunde der ouden, opgespoord in de geschriften van Plato, Aristoteles en Cicero, alsmede in de geschiedenissen der Grieken en Romeinen.

Overzetting v.d. Crito van Plato.

Koorzangen op verzoek van den Rem. kerkenraad voor de inwijding der nieuwe Arminiaansche kerk te Utrecht. - Verhand. over de Drieeenheid en over de Erfzonde, - over de dwaasheid om met onze voorstellingen van tijd en ruimte over het bovenzinnelijke te redekavelen en besluiten te maken over dingen die des Geestes Gods zijn.

Brieven van mr. W. Bilderdijk aan mr. S.J. Wiselius. Amst. 1837.

Nieuwjaarsgeschenk aan den heer mr. J. da Costa. 1825; Leerrede over de natuur der gezonde leer van dr. Alex. Gerard hoogl. te Aberdeen, door W. uit het Eng. vertaald. 1826; Iets over Matthaeus XXVIII:2 in Vad. Letteroef. 1832 n^o. 1; Over het woord Adelphos in de schrijften des N.T. met betrekking vooral tot den Heere Jezus; Tijdsbepaling van Petrus Verloocheningen; Iets om gevoegd te worden bij het geschrift van den Heer Dupin Ainé; Examen du Procès de Jesus; Epimenides; Uittreksel uit het Arab. Hands. van Mahomed Haly Bacha; De Beschaving van den Geest in haar gevolgen; De hooge oudheid van het letterschrift. 1810.

Iets over de onderlinge verkeering. 1826.

Iets over het oordeel, voornamelijk over werken van smaak. 1826.

Kerszang, 3de uitg. 1835.

Aanmerk. op Bilderdijk, Geslachtlijst over woorden betreffende de Schipvaart. Lentemorgenzang.

Gedachten over het Vaderland.

Brief van A.B.S. te Zwolle aan zijn broeder te Amsterd. rakende de heeren R.H. van Someren en S.J. Wiselius, alsmede het Haagsche Nieuws- en Advertentieblad. Amst. 1827.

Eene kleinigheid rakende den Nieuwen Dichtbundel van mr. S.J.Z.W. Amst. 1834.

Zie Biogr. Contemp.; Convers. Lex.; Konst- en Letterbode, 1845; van Kampen, D. II. bl. 453, D. III. bl. 201, 204; Toespraak van prof. Siegenbeek in de openb. vergad. v.h. kon. Ned. Inst., 1845; v.d. Aa, N.B.A.C. Wb.; Jonckbloet, Ned. Letterk., D. II. bl. 665; Huberts, Chron. lijst; Collot d'Escury, Holl. roem; van Kampen, Bekn. Gesch. enz.; Limburg Brouwer, Lev. v. Wiselius met portr.; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.