Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Jan Willem de Winter]

WINTER (Jan Willem de), geboren te Kampen in het jaar 1761, werd door zijne ouders voor den zeedienst bestemd, trad op 12-jarigen leeftijd in die loopbaan en onderscheidde zich door zijnen ijver en moed, zoodat bij bij de revolutie in 1787 reeds den rang van luitenant ter zee bekomen had. Door dat hij zich steeds een hevig patriot betoond had, was hij verpligt naar Frankrijk te vlugten en als voorstander der revolutie vroeg en verkreeg hij een plaats bij het leger te velde en nam als zoodanig deel aan de veldtogten van Dumourier en Pichegru en werd weldra tot den rang van brigade-generaal verheven. Toen in 1795 ons land door Pichegru bemagtigd was, maakte de Winter van die gelegenheid gebruik om in zijn vaderland terug te keeren. De staten-generaal boden hem bij voorraad den post van adjunct-generaal tot organisatie der marine aan, en het was in deze betrekking dat hij al dadelijk van zijnen invloed een bewijs gaf door zijne onderhandeling met het scheepsvolk op de Texelsche reede, aan wier onderdanigbeid en krijgstucht destijds zeer veel ontbrak. Nog in datzelfde jaar werd de Winter tot vice-admiraal en kommandant van 's lands vloot aangesteld.

Het was in deze betrekking dat hij door zijn toedoen den toestand der zoo diep gezonkene Hollandsche vloot aanmerkelijk verbeterde en niet alleen door het vaststellen van strenge straffen de zoo zeer noodige orde bevorderde, maar ook door het lot der schepelingen te verbeteren, dezen met meerderen lust en trouw bezielde, om, wanneer het noodig was, hun leven voor het vaderland veil te hebben.

Dat tijdstip naderde met rassche schreden. De Hollandsche vloot, aan wier hoofd de Winter thans stond, bestond uit 15 linieschepen benevens 12 fregatten en kleindere vaartuigen en was door de Engelsche zeemagt ten naauwste ingesloten zijnde, op de Texelsche reede werkeloos blijven liggen, doch in het najaar werd deze op onze kusten door stormen deerlijk geteisterd en oordeelde de Winter het oogenblik gunstig om met de vloot uit te loopen.

Naauwelijks was deze vier dagen in zee of men kreeg de Engelsche vloot onder bevel van den admiraal Duncan in het gezigt en had er op den 11den October 1797 bij Kamperduin een hardnekkige en bloedige zeeslag plaats, die drie uren duurde, waarin men van beide zijden wonderen van dapperheid verrigtte, en groote verliezen leed, maar waarin ook onze zeemagt het onderspit moest delven, de Winter met zijn deerlijk gehavend schip ‘de Vrijbeid’ en nog 7 andere schepen in handen der Engelschen viel en benevens een groot aantal hoogere en lagere bevelhebbers als krijgsgevangen naar Engeland gevoerd werd. Hier werd hij met onderscheiding behandeld en na eene gevangenschap van omstreeks twee maanden ontslagen zijnde, keerde hij in December hier te lande terug, verzoekende aan de nationale vergadering zich te mogen verantwoorden, hetgeen voor'shands werd geweigerd. Inmiddels gaf de regering der stad Amsterdam bij zijn vertoeven aldaar hem een blijk van hulde en erkentelijkheid, door het op haren last ten tooneele voeren van het vaderlandsche tooneelspel Jacob Simonszoon de Rijk, tot het bijwonen waarvan de Winter beleefdelijk werd uitgenoodigd. Te midden van een daverend handgeklap verscheen hij in de zaal en ontving eene welkomstgroet ten dien einde door den dichter Brender à Brandis vervaardigd. Het leed echter niet lang of de Winter werd door den daartoe gekozene oorlogsraad volkomen geregtvaardigd en verklaarde deze dat hij in het gevecht op den 11den October de eer der Bataafsche republiek roemrijk gehandhaafd had.

In Julij 1798 werd de Winter als gezant naar Frankrijk gezonden en bekleedde dien post tot in 1802, toen hij naar Holland geroepen werd om aan het hoofd der zeemagt te staan. De Tripolitaansche regering had aan de republiek herhaalde malen redenen van ontevredenheid gegeven en werd de Winter dientengevolge met een sterk eskader derwaarts gezonden. Gedurende eenige maanden hield hij de kusten van Burbareyen bezet en na de verschillen tusschen de beide regeeringen uit den weg te hebben geruimd, sloot hij tusschen haar eene gewenschte vrede.

Lodewijk Napoleon, koning van Holland geworden zijnde, schonk aan de Winter zijn volle vertrouwen, benoemde hem tot maarschalk van het rijk, tot graaf en tot opperbevelhebber ter zee en te land, en toen Napoleon Holland in het Fransche keizerrijk had ingelijfd, verhief hij hem tot grootkruis van het Legioen van Eer en tot inspecteur-generaal van de Noordelijke zeekusten. In de maand Julij van het jaar 1811 vertrouwde hij hem het bevel over de zeemagt bij Texel vereenigd, maar weldra tastte eene ziekte, het gevolg van doorgestane vermoeijenis, hem aan en werd hij genoodzaakt zich naar Parijs te begeven,

waar hij den 2den Junij 1812 overleed. Hij werd op kosten van het gouvernement met grooten luister begraven. De hervormden predikant Marron hield op hem eene lijkrede; zijn stoffelijk overschot werd in het Pantheon bijgezet en zijn hart naar Holland gevoerd en te Kampen in eene smaakvolle urne bewaard, die als een hem waardig gedenkteeken in de Boven- of Nicolaas-kerk is daargesteld.

Zie Vaderl. Hist. ter verv. van Wagenaar, D. XXIV. bl. 175, D. XXII. bl. 313 en 314, D. XXXVI. bl. 163-165 en 176, D. XXXVIII. bl. 260-278; Biographie Universelle, T. XXI. p. 137; de Jonge, Geschied. van het Nederl. Zeewezen, D. VIa. 412, 531b, 11, 34, 128, 136-219, 253-271, 435, 463, 576, 579, 582, 665; Verwoert; Kobus en de Rivecourt.