Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Jacob Campo Weyerman]

WEYERMAN (Jacob Campo) was van geringe afkomst. Zijn vader, Jacob Weyerman, was een lakei, zijne moeder Lys St. Morel had als meid in eene herberg gediend, was deze in mansgewaad ontvlugt, had dienst genomen als tamboer, werd na het bijwonen van verscheidene veldslagen tot sergeant bevorderd, doch in het beleg van Bonn gewond, en, onder het verbinden, hare kunne outdekt zijnde, kreeg zij haar afscheid en een jaarwedde van f 200. Toen Weyerman, den 9den Augustus 1677, geboren werd, hielden zijne ouders te Breda een kroeg. Op de school gaf hij op zijn 15de jaar blijken van vluggen geest en schrander begrip, en daar hij zucht voor de letteroefeningen had, werd hij aan de leiding van den predikant Santvoort in het Woud toevertrouwd, terwijl hij zich, daar hij ook veel lust in teeken- en schilderkunst had, te Delft daarin door Thomas van der Wilt werd onderwezen. Bij zijne ouders weêrgekeerd, begon hij een losbandig leven te leiden, begaf zich, hunne bestraffingen moede, heimelijk naar Antwerpen, verleidde de dochter van een herbergier en vluchtte met haar naar Rijssel, verliet haar en ging naar Parijs, waar hij zich aan de uitsporigste lichtmisserijen overgaf. Een minnehandel met de dochter van een aanzienlijk heer, bij wien hij zich als kamerdienaar verhuurd had, noodzaakte hem Parijs te verlaten. Op den weg naar Lyon ontmoette hij Cartouche, die zoo over hem voldaan was, dat hij hem een beurs met Louis d'or en vrijgeleide door zijne bende schonk. Te Lyon maakte hij kennis met een abt, met wien hij naar Rome vertrok. Ook hier bleef hij niet lang, verliefd geworden op eene aanzienlijke vrouw, die hij vruchteloos ten huwelijk verzocht, besloot hij haar te schaken, doch dit mislukte en daar dit ruchtbaar geworden was en hij voor de gevolgen vreesde, keerde hij over Zwitserland en Duitschland naar Breda terug, waar zijne ouders reeds gestorven waren en hem een erfenis van slechts f 600 hadden nagelaten. Spoedig was dit geld verteerd en nieuwe schuld gemaakt, waarom hij in stilte Breda verliet en zich te 's Hage neêrzette, waar hij zijn Levens der Schilders en eenige werkjes schreef, die hem zooveel voordeel opleverden dat hij zijne schulden te Breda kon betalen. Te Breda geraakte hij in geschil en vervolgens in tweegevecht met een officier en ontving een wond. Om die te verbinden, liet hij zich bij den wondheler Jan Arentsz brengen, bij wien hij zoolang huisvestte tot dat hij genezen was. Hij konoopte een minnehandel aan

met diens nicht, niet om hare schoonheid, maar om haar kapitaaltje. De oom, den toeleg van zijn commensaal bemerkende, gebood hem zijn huis te ruimen. Weyerman wist den oom naar de hoofdwacht, onder voorwendsel dat een soldaat zwaar gekwetst was, te lokken, en pakte intusschen met zijne minnares hare kleinodien, kleederen enz. in en begaf zich naar Rotterdam en vervolgens naar Engeland. Hij werd om dit bedrijf uit de stad en baronnie van Breda gebannen. Te Londen was alles weldra verteerd. Zij werd zwanger, en nam, daar hij den schijn aannam zich zelve en haar te willen vergeven, de vlugt, zonder dat hij ooit meer iets van haar hoorde. Hierop nam hij zijn intrek in een voornaam logement, waar hij den kastelein voor een aanmerkelijke som oplichtte. In Engeland won hij naderhand veel geld met schilderen voor aanzienlijke hovelingen en zelfs voor de koningin Anna. Hij onthield zich eenigen tijd aan de hoogeschool te Oxford, om zich in de geneeskunde te oefenen, doch welhaast verveelde hem de studie, en daar hij in Engeland geen bezigheid voor zijn penseel meer vond, keerde hij naar Holland terug, woonde een jaar te Delft en won de kost met schrijven voor zich en eene huishoudster, bij welke hij een zoon verwekte. Heimelijk verliet hij beide en begaf zich naar Amsterdam, waar hij gouverneur werd van een aanzienlijk jongeling; doch hij had een afkeer van een ingetogen en geregelde levenswijs, liet die betrekking varen en begon weder te schrijven, terwijl de vinnige streken, die hij sommige personen in zijne schimpschriften gaf, hem in ongelegenheden brachten. Ondertusschen huwde hij met eene jonge juffer, die hij in de trekschuit tusschen 's Hage en Amsterdam had leeren kennen en op zijn kamer gelokt had. Vier of vijf jaren later stierf zij, hem twee zonen nalatende. Te Amsterdam kreeg hij een bezoek van Czaar Peter, die, van zijne schranderheid had hooren spreken en ‘nieuwsgierig was hem te leeren kennen.’ Hij was zoo voldaan over zijn vluggen geest en zijne geestige kwinkslagen, dat hij hem mede naar Rusland wilde nemen en hem den titel van geheimraad en de waardigheid van historieschrijver geven. Wijsselijk bedankte Weyerman hem en bleef zijn beroep van pasquilschrijver voortzetten, waarin hij het eindelijk zoo grof maakte, dat hij, zich te Amsterdam niet langer veilig achtende, naar Vianen week; doch ook hier kon hij zijn aangeboren aard niet beteugelen: vrienden zoowel als vijanden waren de voorwerpen zijner kwaadaardige schimpzucht, die hij eindelijk met zulk een onbeschaamdheid botvierde, dat de regering van Vianen hem in verzekerde bewaring nam; doch, terwijl hij pogingen aanwendde om te ontvluchten, werd hij overgevoerd naar 's Hage en bij vonnis van het hof veroordeeld tot eene levenslange gevangenis op de Voorpoort. In het vonnis werd gezegd, dat zijne misdaad bestond in het schrijven van lasterlijke

personaliteiten en vuile pasquillen op verscheidene aanzienlijke collegien van regering.

In deze gevangenis sleet hij tien of twaalf jaren. Zijne uitspanning bestond in het opvoeden en tam maken van muizen, die op zijn fluiten uit hunne holen te voorschijn kwamen en uit zijn hand aten.

Zijne verdiensten als schilder (hij was bloem- en prentschilder) waren zeer middelmatig en als schrijver ontbrak het hem aan geen ijver, bekwaamheid en vernuft, doch zijn stijl was laag, gemeen en tuigde van een bedorven hart. Zijn avontuurlijk leven is in 1756 en te 's Hage in 1763 in 8^o. verschenen en overgezet in het Hoogd. Leipzig 1764.

Zijn portret is door Troost geteekend en door Jacob Houbraken gegraveerd. Men vindt het o.a. voor het eerste deel van zijn Historie des Pausdoms en bij Descamps. Onder de kopy, in zwarte kunst, door Jan de Groot, leest men:

Hij schreef:

Letterlievende Zedekunde. 's Hage 4^o.

Over het geheugen. 's Hage 4^o.

Natuurkundige historien, met ernstige schertsende en vrolijke aanmerkingen. Amst. 8^o.

Zedekundige bedenkingen. 8^o.

Den Persiaanschen zijdewever, Democriet en Heracliet, Brabandsche vrijagien, de Hollandsche zinnelijkheid, den Antwerpschen Courantier en de gehoornde broeders, benevens eenige uyt het Grieksch vertaalde gezangen van Anacreon, voorzien met de sleutel van het geheele werk. Gedruckt voor den Autheur. 4^o.

Historie des Pausdsms, of een verhaal van de dwaalingen en bijgeloovigheden, dewelke van tijd tot tijd zijn ingesloopen in de kerk. Amsterd. 2 Dn. 1752. 4^o.

Naakte Waarheit. Leiden 4^o.

Tooneelstukken:

Beweering van den Disperaten Antwerpschen Courantier, klsp. (m.d. sp.) Illudit propriis, aliorum crimina ridens. Brugge 1705.

De Hollandsche sinnelijkheid, blsp. (m.d. sp.) Prodiga non sentit percentem foemina censum. Invenalis. Amst. 1710.

De gehoornde Broeders, ofte vrouwelijk Bedrog, klsp. (m.d. sp.) Decipit illa custodes aut aere domat. D.J. Juv. Sat. 6 't Abdera op kosten van de Confrerie. Z.j.

Democritus en Heraclitus Brabantsche vryage, klsp. (m.d. sp.) Prima peregrinos obscoena pecunia mores Intulit, et turpi fregerunt saecula luxu Divitiae molles D.I. Juven. Sat. 6. Te Gent. Z.j.

Voorlooper van de Chronyk der Bankroetiers. Rotterd. 8^o.

De Amsterdamsche Kermis. Amst. 1722. 2 Dn. 4^o.

De herboren Oudheit. Amst. 1725.

Historie des Pausdoms. Amst. 1725. 3 Dn. 4^o.

Aanmerkingen op de Historie des Pausdoms. Amst. 1734. 4^o.

Verdediging der Historie des Pausdoms tegen eenige scherpe aanmerkingen van een Karthuizer monnik. 4^o.

De ontleder der gebreken. Amst. 1726. 4^o.

De eccho der Weerelds. Amst. 2 Dn. 4^o.

Leven der kunstschilders, 3 Dn. m. pl. 's Hage 1729. 4^o. 4e deel. Dordrecht. 1771. 4^o.

De vrolijke Tugtheer. Amst. 1730. 4^o.

Godgeleerde zedekunde uit Romeinen IV. Amst. 1731. 4^o.

Over Spreuk. XXVIII:15-17. Amst. 1731. 8^o.

Leven van den Baron van Syburg. Utrecht 1734. 8^o.

Treurvertoog op het overlijden van Ds. H. Velsen. 's Hage 4^o. Gevallen van Don Quichott op een vrijen trant beschreven, met XXXI kunstplaten van Picard. Amst. 1746 in quarto en folio.

Verhaal van het verlaten der Joodsche Religie, door Mozes Marcus. Amst. 4^o.

Doorzigtige Heremiet. Amst. 4^o.

Het oog in 't zeil in 4 vertoogen. Leiden. 4^o.

De geest van Weyerman of nieuwe en aartige invallighe gedigten. 's Hage 1757. 8^o.

Academische Argus, achtgevende op alle voorkomende zaken en gevallen. Amst. 1719, 1721. 4 Dn. 4^o.

Zie het laatstgemelde werk en zijn Avont. Leven; Levens van ver. mannen, D. II. bl. 92; Witsen Geysbeek, B.A.C. Wb., D. VI. bl. 493; Hubert, Chron. Lyst; Houbraken; Immerzeel; Kramm; van Doorninck, Anon. en Pseud., N^o. 345; Nav., D. II. bl. 56, D. III. bl. 48, D. X. bl. 134; Arrenberg; Abcoude, Cat. d. Maats. van Neerl. Letterk., Kok; Verwoert; mr. Sautijn Kluit, in mededeel. van Letterk., 1875; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.