Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Johannes van der Waaijen of Waeijen]

WAAIJEN of WAEIJEN (Johannes van der) werd den 12 Julij 1639 te Amsterdam, werwaarts zijn vader uit Antwerpen om den godsdienst gevlucht was, geboren, en bezocht, na de Latijnsche scholen aldaar doorloopen te hebben, de hoogeschool te Utrecht, waar hij de lessen van Voetius en Essenius in de godgeleerdheid bijwoonde. Van daar begaf hij zich naar Leiden, waar hij Coccejus, Hoornbeek en Heydanus hoorde. In Junij 1659 proponent geworden zijnde, besloot hij buitenlandsche hoogescholen te bezoeken en begaf hij zich naar Duisburg, Heidelberg en Genève, waar hij het onderwijs van Turretinus bijwoonde, naar Zurich en Bazel, waar hij de beroemden Wetstein en Werenfels hoorde, en meer andere plaatsen, terwijl hij zich zoo in het Hoogduitsch oefende, dat hij te Frankfort en elders met grooten toeloop in die taal predikte. In het vaderland teruggekeerd, aanvaardde hij in 1662 het leeraarambt te Sparendam. Ondertusschen waren zijn bekwaamheid en welsprekendheid algemeen bekend geworden, zoodat de gemeente te Leeuwarden hem in 1665 beriep. Hier werd hij met groote onderscheiding bejegend. In het noodlottig jaar 1672 vertrooste en beurde hij de terneergeslagene gemoederen op, en wist bij het leger op de grenzen van Munsterland, dat geheel ontmoedigd was, den moed en geestdrift zoo op te wekken, dat Willem III in de vergadering der staten het vooral naast God, aan van der Waaijen's taal toeschreef dat de krijgsman op nieuw en met zoo gunstig gevolg het aangevochten vaderland verdedigd had. Die lof had vooral bij de Zeeuwsche afgevaardigden zulk een indruk gemaakt dat hij nog in hetzelfde jaar te Middelburg werd beroepen. Reeds dadelijk was hij met zijne ambtgenooten in onmin. Zij toch waren de Voetiaansche en hij, schoon in 1669 verzoenend tusschen Voetius en Maresius opgetreden, de Coccejaansche partij toegedaan. In 1676 klom deze oneenigheid, toen Abraham van de Velde zich openlijk tegen hem verzette. Terwijl van der Waaijen zich tot een mannelijke verdediging aangordde, werd Momma in Zeeland beroepen en hieruit alles geboren wat wij in diens biographie (zie art. Momma) mededeelde. De Voetiaansche partij zegepraalde, van der Waaijen werd afgezet en hij uit Zeeland gebannen. Hij begaf zich naar zijne geboorteplaats, waar hij als ambteloos burger leefde, totdat hem door curatoren der Franeker hoogeschool, op aanprijzing van den Frieschen stadhouder, Ernst Casimir,

die toen met Willem III in onmin leefde, het professoraat in de Hebreeuwsche taal en godgeleerdheid werd aangeboden. Hij aanvaardde deze betrekking den 6 December 1677 met eene Or. de ecclesiae ex utraque Babylone exitu et eorum inter se convenientia. In 1679 werd hem het ambt van academieprediker en de waardigheid van theol. dr. opgedragen. In 1680 deed hij afstand van het onderwijs in het Hebreeuwsch en wijdde hij zich geheel aan de godgeleerdheid. Hij was de eerste die aan de Friesche hoogeschool in den Cartesiaansch-Coccejaanschen geest onderwees, en daar hij als aanvoerder zijner richting beschouwd werd, werd hij in menigen godgeleerden twist gewikkeld. Bij uitnemendheid deelde hij in de gunst van den Frieschen stadhouder, die hem in 1680 tot zijnen raad verkoos en hem twee jaren later tot geschiedschrijver van Friesland benoemde. Reeds vroeg begon hij de lasten des ouderdoms te gevoelen. Hij overleed den 4 November 1701. Hij is driemaal gehuwd geweest, 1 met Aletta van Hoffland, uit dit huwelijk overleefde hem een zoon Jacobus van der Waaijen, 2 met Cornelia Veth, die in 1696 overleed, hem behalve een zoon (die volgt) twee dochters nalatende, 3 Sara Circelles, weduwe van den Amsterdamschen predikant Willem Anslaer.

Hij gaf in het licht:

Epistola ad amicum, de reconciliatione clariss. virorum D. Gisberti Voetii et D. Samuelis Maresii 1669.

Pro vera et genuina Reformatorum sententia, praesertim in negotio de interprete scripturae adv. Lud. Wolzogium. Addita sparsim c.L. Velthusii errores Digressione. Amst. 1669 8^o.

Ernstige betuiginge van J. van der Waeijen en H. Uwitsius aan de afdwalende kinderen der kerke, tegen de gronden van Labadie. Amst. 1670 12^o.

Het lijden van Christus in Gethsemané. 1674 8^o., meermalen herdrukt.

Over Psalm XIIX:24. Middelb. 1675 8^o.

Brief tegen Ant. Hulsius. Middelb. 1675.

Twee brieven tegen Joan Thilenus. Middelb. 1675.

Regtzinnige Leere en opregt bedrijf van J.v.d.W. aan de gem. van Middelburg voorgestelt en gepleegt bijz. nopens de beroepinge van Wilh. Momma. En berigt over het geschrift van Ds. van de Velde. Amst. 1678.

Or. de ecclesiae ex utraque Babylone etc. Franeq. 1671 in fol. ook in Varia sacra p. 625.

En Appollonius betuyging der gereformeerde Kerk. 4^o.

Dissert. continens Analysin Epist. ad Galatas. Franeq. 1681. Ook in Varia sacra, in het Nederd. vertaald door Joh. d'Outrein. Leeuw. 1682 8^o. Amst. 1728 8^o.

Den brief tot den Galaten kortelijk ontleedet en verklaart,

uit het Latijn vertaald door Joh. d'Outrein. Leeuw. 1682 met eene Voorrede tot wegneming der geschillen.

Epistola apologetica ad Philalethium Eliezerem etc. 1683 8^o.

Summa Theologiee Christianae Pars prior. Franeq. 1689 4^o. Het tweede is nimmer verschenen.

Varia sacra, waarin Analysis Ep. ad Galalus, Diss. de Hirco Azazel., Diss. Spenceri de eodem excussa. Orat. inaug. Orationes duae Rectorales, de incremento cognitionis exspectando tempore novissimo et de semihorii silentio Apoc. VIII:7. Homilia in l. Zach. IV:10, Diss. de particula רע Zach. III:10, Capita doctrinae de Testamentis et Foedere. Franeq. 1693 4^o.

De betoverde wereld van D. Balth. Becker ondersogt en wederlegt. Franeq. 1693 4^o.

Aenwijsing van B. Bekkers uyterste verlegentheid. Franek. 1696 4^o.

Ontdekking van de onkunde van B. Bekker.

Predikatie gedaan op Serooskercke den 15 Mey 1690 uyt Jesaia III vs. 10. 4^o.

Eusebiis Philometor, Laster en scheurzugt (tegen Leon. Rijssenius).

Epistola praefixa Stephani M. Veosei compendio Hieroz. Sam. Bocharti. Franeq. 1690 4^o.

Kort berigt nopens het voorgevallene in de zaak der heeren Vitringa en Roëll.

Lijkpredik. op het afsterven van Wilh. Anslaan 1695 4^o.

Brief ter wederlegging van Pontiaux van Hattem met eene voorrede, nopens de zoogenaamde Hebreeën. Franeker 1696 4^o. Amst. 1733.

Dissertatio de Λόγω vocabulo non ex Platone primum repetito et in Religionem illato adversus Johannem Clericum praefixa Steph. Rittangelii Tractatibus, Liberae veritatis et de Paschate denuo editis. Franeq. 1698. 8^o.

Limborgianae Responsionis discussio. Praefixa est Rittangelii Veritati Rcl. Christianae in art. de Trinitate et Christo ex script. Rabb. et Cabbala probatae. Ibid. 1699 8^o.

Sermo Academicus de Numero Septenario 1696 cum Vindiciis. Quae oppositae Jo. Marckii Praefationi commentarii in Apocal. Joannis de Septem N.T. Periodis. Accedit Analogia viarum Dei cum operibus VI dierum creationis et septimi quiete. Franeq. 1699 4^o.

Theologiae Christianae Enchiridion. Ibid. 1701.

Methodus concionandi. Franeq. 1704, 1718, door zijn zoon uitgegeven.

Zie Saxe, Onom., T. V.; Anal., p. 610; Schultingii, Or. Ook in Schultingii, Commentt. Acad., V. III. p. 379; Catal. Bibl. Bunav., T. I. V. II. p. 1687; Vriemoet, Athen. Frisiac., p. 157-401; v.d.W., Epistol. Apol. adv. Spanhemium 937 seqq.;

Corn. Velsen, Introd. ad Hist. Eccl., T. III. p. 767, 768, 872; Dedic. Disp. I Alich. Arnoldi ad Cod. Tamid.; Spanhemii, Op., T. II; M. Veeris, Kerk. Alphab., bl. 165; M. Luurman, Naaml., bl. 12; Sylvius, Verv. op Aitzema; Wagenaar, V.H.. D. XIV. bl. 445; v.d.W., Regtzinnige leere, bl. 117, 121, 124; Glasius, Godgel. Nederl.; Dez., Nederl. kerkgesch. na de Herv., D. II. bl. 221; Ypey, Gesch. d. Systh. Godgel., D. II. bl. 137, 174; Ypey en Dermout, Gesch. d. Herv. kerk, D. II. bl. 483, 508, 515, 520, 538, aant., 335; Diest Lorgion, Gesch. d. Herv. kerk in Friesl., bl. 176; Sepp, Stinstra en zijn tijd, D. II. bl. 75; v. Doorninck, Anon. en Pseud., n^o. 2592, 284.; Eekhoff, Bibl. v. Leeuw., bl. 7, 8; Paauw en Veeris, Vern. Kerk. Alphab., bl. 222; Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Verwoert; Abcoude, Naaml. en Aanh.; Muller, Cat. v. Portr.