Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Conradus Vorstius]

VORSTIUS (Conradus), zoon van Diederik Vorst en Sophia Sterk, werd den 16 Julij 1569 te Keulen geboren. Zijn vader, tot den handelstand behoorende, was nog R.C. maar op zijn reizen door Frankerijk met de Protestanten en hunne predikwijze bekend geworden, besloot hij zijn zoon, ofschoon Roomsch gedoopt, tot den predikdienst opteleiden en liet hem te Keulen later in Bedber in 't geheim de oude talen leeren, en hem zijne voorbereidende studiën te Dusseldorp, Aken en in zijne geboortestad voortzetten, met het gevolg dat men hem in 1556 den titel van artium magister aanbood, maar daar deze niet te verkrijgen was, tenzij men onder eende trouw beloofde aan de besluiten der Trentsche Kerkvergadering, zag hij zich genoodzaakt deze eer van de hand te wijzen. Daar de geldelijke omstandigheden van zijn vader de voortzetting zijner studien niet gedoogden, trad hij in den handel en hield hij zich 2 jaren daar mede bezig. Intusschen was het Johannes Badius, predikant onder het Kruis, te Keulen, die hem aanspoorde zijne studiën voort te zetten. In 1589 begaf hij zich naar Heiborn, waar hij den beroemden Piscator hoorde. Van daar vertrok hij in 1593 als leidsman van eenige aanzienlijke jongelingen naar Heidelberg, waar hij in het volgend jaar de doctorale waardigheid in de theologie bekwam. Thans ondernam hij een reis door Duitschland Zwitserland en een gedeelte van Frankrijk, waar zijne geleerdheid hem achting en zijne minzaamheid hem vrienden bezorgde. Te Bazel verdedigde hij openlijk twee dessertatiën over de sacramenten en de oorzaken

der zaligheid. Te Genéve viel hem de onderscheiding van den grijzen Beza ten deel, en het was op diens aanrading dat hij voorlezingen over de theologie hield, die zoo welgevallig waren, dat men hem het professoraat in de theologie aanbood. Hij meende echter daarvoor te moeten bedanken, doch de benoeming tot hoogleeraar aan de door den Vorst van Bentheim Steinfurth gestichte doorluchtige school nam hij aan. Hij aanvaarde in 1596 zijne betrekking te Steinforth en werd in 1605 gewoon predikant. In weerwil dat hij van ketterij, met name van Socinianisme verdacht was, nam zijn roem dagelijks toe en begeerde men hem te bezitten. Zoo sloeg hij in 1602 de hem door den beroemden Du Plessis de Mornay aangeboden hoogleeraarsplaats te Sauman, in 1605 en 1606 die te Marburg, en in het laatstgenoemde jaar die te Hanau af. Eindelijk boden hem in 1609 de Curatoren te Leiden de opengevallen plaats van Arminius aan.

(1609). Hij was toen ook in ons vaderland als een zeer gematigd theologant bekend; doch verdacht van Socianerij en der partij van Arminius toegedaan te zijn. Van daar dat de keuze aan de Contra-remonstranten zeer mishaagde en dat deze partij alles aanwendde om hem van den leerstoel te weeren. Vooral toonde zich de Amsterdamsche predikant Petrus Plancius, met wien Vorstius op zijn reis naar ons vaderland twee maal een twistgesprek hield, zeer vijandig. Toen Vorstius zijn ontslag van den Vorst van Bentheim verzocht en verkregen had, wendde zich de Contraremostranten tot de Staten van Holland, met dringend verzoek hem van den Leidschen leerstoel te weeren, waarin zij krachtig ondersteund werden door Koning Jacobus van Engeland, die deze keuze niet alleen allerverderfelijkst voor de Hervormde kerk verklaarde, maar dreigde de Engelschen te zullen verbieden zich naar Leiden te begeven. Ook liet hij de uitgegevene schriften van den hoogleeraar te Londen openlijk verbranden. 's Lands Staten konden niet onverschillig zijn omtrent het zoo openlijk verklaarde gevoelen van den koning en besloten Vorstius niet als hoogleeraar te doen optreden, maar hem zijn inkomen te verzekeren en hem voorloopig Gouda tot woonplaats aan te wijzen. Hierop vertrok Vorstius, die zich reeds te Leiden had gevestigd, nu naar die stad waar hem de bescherming der Staten van Holland werd toegezegd. Hij bleef daar tot in 1619. Toen werd op last der algemeene Staten aan de Dordsche synode het onderzoek zijner theologische stellingen opgedragen. Wel schreef hij aan de hooge kerkvergadering en bood haar aan zijne pen tegen de Socinianen te voeren, doch dit baatte hem weinig. Het oordeel van al de Synodale leden, zoowel uit- als inlandsche, vooral dat der Engelsche, was hoogst

ongunstig; zij verklaarden dat Vorstius zoowel het Hoogleeraarsambt als het predikambt onwaardig was, en verzochten de Staten die schandvlek uit de Gereformeerde kerk te weeren. Zij verklaarden den hoogleeraar niet alleen aan de Remonstrantsche gevoelens schuldig te zijn, maar ook dat hij omtrent de voornaamste stukken van den godsdienst, het wezen van God, de Drieëenheid, de Godheid van Christus, de rechtvaardigmaking enz. veel in twijfel gesteld of verkeerd voorgedragen had, en dat hij, zoo hij al geen Sociniaan was, hij toch de verderfelijke blasphemie van Socinus zeer nabij kwam. Dit vonnis werd door de Staten bekrachtigd en aan Vorstius het verblijf binnen de vereenigde gewesten ontzegd. Drie jaren lang leidde hij nu in ons vaderland een zwervend leven, en hield zich, schoon steeds vervolgd en bedreigd, meestal te Utrecht en omstreken op. Inmiddels had de graaf van Bentheim hem weder naar Steinfurth genoodigd, doch liever gaf hij gehoor aan de gunstige aanbiedingen van den hertog van Holstein.

Na eenige dagen bij Vondel, die hoogelijk met hem was ingenomen, te Amsterdam doorgebracht te hebben, werd hij door dezen naar Hoorn geleid. Hier begaf hij zich, den 4^den Juni 1622, met de Remonstrantsche predikanten Rijkwaert en van Sijl scheep naar Tonningen. Allerminzaamst werd hij door den Hertog van Holstein ontvangen, doch hij stierf reeds den 9^den October 1622. Zijn lijk werd naar Frederikstad vervoerd, waar het ter aarde werd besteld op de plaats waar later de Remonstrantsche kerk verrees. De rector Gualtherus hield eene lijkrede op hem.

Tot zijne dogmatische enpoleimsche schriften behooren:

Dissertationes de variis theologiae locis, 1594, 1612.

Idea seu brevis synopsis totius S. Theol.

Notae in F. Socini disput. de Jesu Christo servatore.

Disputationes de Deo, Steinf. 1602.

Tract. Theol. de Deo sive de natura et altributis

Dec. ibid. 1610, Hanov. 1616.

Apologetica exegesis sive plencir declaratio locorum aliquot quae ex libro de Deo sive de natura etc. excerpta eique pro erroneis imsosita sunt. Hanov. 1610.

Confessio de justitia Dei, merito et satisfactione Christi fide Justficante, 1611.

Parascene ad amicam collationam cum clar. theologo R. Joanne Piscatore super notis hujus ad loca quaedam ex illius tractatu de Deo, in exegesi apologetica pridem excerpta Goudae, 1612.

Amica collatio cum clar. theol. J. Piscatore super notis hujus ad illius tractatum de Deo, ubi variae quaestiones theologicae maxime de praedestionatine ex Dei attributis. Goudae 1613.

Amica duplicatio ad D.J. Piscatoris apologeticam responsionem et notas ejusdem, amicae collationi oppositas; una cum appendice sive paralipomenis ad tripartitam responsionem apologeticam D. Piscatoris. Goudae, 1617.

Plenior idea doctrinae Joan. Piscatoris de praedestinatione, ibid, 1618.

Examen tractatus J. Piscatoris de divina praedestinatione ibid, 1618.

Fidei confessio de Deo et filio ejus, manu ipsius moribunda exarata et subsignata.

Catalogus errorum D. Sibrandi Lubberti ex ejus libello dicto: declaratio responsionis D. Vorstii. Stenf. 1611.

Prodromus plenioris responsi ad dectarationem S. Lubberti et cautionem ministrorum Leovandiensium etc. L.B. 1612.

Paraenesis ad S. Lubbertum, qua ejus injuriae et calummaea refutantur. Goudae, 1613.

Scholiae ἀλεξίϰαϰα (malorum depulsoria) ad D.S. Lubberti Commentarios de praedestinatione, Goudae, 1614.

Responsa modesta ad articulos ex Anglia transmissos, 1611.

Oratio apologetica ad Ordines Holl. et Westr. L.B. 1612.

Prodromus adversus criminationes fratrum quorundam.

Responsum plenius ad criminationes fratrum quorundam.

Responsio ad Matthaei Sladi, quem vocat, cum eodem Vorstio disceptationem scholasticam, Goudae, 1615.

Apologetica responsio ad ea, quae Festus Hommius ipsi impegit in libro controversiarum Belgicarum, Ibid. 1618.

Eene in het Duitsch geschrevene verhandeling over ware en valsche verdraagzaamheid. - eene in het Hollandsch geschrevene Apologie tegen de Predikanten van Leeuwarden.

Zijne schriften tegen de Roomschen zijn:

Enchiridion controversiarum inter Euangelicos et Pontificios, seu index errorum esclesiae, una cum antidoto cuique capiti subjecto, ex quatuor tomis disputationum Roberti Bellarmini excerpt. Stenf. 1604. Hanov. 1608.

Tesseradicus anti-Pistoriana h.e. Responsio ad librum J. Pistorii, quem de 14 in religione controversis articulis A^o. 1599, edidit, Pars I et II. Hanov. 1617. (Pistorius, een beroemd controversist, vooral bestrijder der Socinianen, was geboren in Hessen ten iare 1546 en overleden te Freiburg in 1608. Hij was theol. dr. eerste Raad van den markgraaf van Baden Durlach, later van Keizer Rudolph II.)

Apologia pro ecclesüs orthodoxis in qua tres primi fidei nortrae articuli plenius examinantur contra Jesuitarum theses. Sten. 1607.

Dratribe epistolica cum Jesuitis.

Disputationes variae de causis justis ac necessarüs hactenus

ab Evangelistis deserti et porvo a püs omnibus deserendi Romani Papatus operis inchoati, pari I, Stenf. 1608-1611.

Epistolica dissertatio inter C Vorstium et p. Lotzium de transsubstansiatione etc. Hanov. 1609.

Antapodixes de tribus primis fidei articulis sive contrariae demonstrationes tres, quibus totidem Jesuiticae apologis a B.D. adversus apologiam emissae breviter refutantur. Hanov. 1609.

Robertus anti-Bellarminus contractus h.e. compendiosum examen controversiarum inter Evangelicos et Pontificios, prout eas Rob. Bellarminus, 4 disputationum suarum tomis complexuse est. Hanov. 1610.

Zijn exegetische schriften zijn:

De autoritate S. Scripturae opusculum his temporibus utilissimum, quem admodum intelligi potest ex praecipuis rerum, quae in ipso tractantur capitibus. Stenf. 1617.

Commentaria in N.F. Henborn, 1621.

Commentarius in omnes epistolas Apostolicas (cexeptis secunda ad Titum, ad Phil. et ad Hebr.) Amst. et Harderw. 1631.

Hij schreef ook eene lijkrede op den graaf van Bentheim, een Duitsch gebedenboek, oratio tot verantwoordinghe, ghedaen van C. Vorstius 's Gravenh. 1612, een Compendium doctrinae eccleseae Christianae, nunc in Polonia potessimum florentis 1630. Het Holl. onder den titel. Cort begryp van de Christelijke religie. Het is echter niet zeker of dit laatste geschrift van hem is.

Voorloper van een volkomen antwoord tegen Sibrant Lubbertus, 4^o.

Voorbereydinge tot eene Conferentie met Piseator. - Volkomen antwoord op eenige twistschriften, 1612, 4^o.

Verantwoordinge der Evangel. Kerken, 1607, 8^o.

Klaer ende onpartydigh Bericht van de 5 strijdige poincten aeng. de praedestinatie, Godes waer by gevoeght ie Guern Vorstiis, c.f. Nootsakelijcke censure ende wederlegginge van de Nootsaeckelijcke Waerheydt, voorgestelt door Arn. Hacklingium, 's Hertogenb. 1652. 8^o.

Doodsteek gegeven aan de absolute praedertinatie, waarby gevsegt is Guern Vorstii. Noodsak. censure van de Noodsak. waarheyd door Arn. Hacklingium. 3e druk, 1670. 8^o.

De Waarheydt der Christelycke Religie uyt haer eygen gronden klaerlijck verdedight. De 2^de druck. Amst. 1687. 8^o.

Zie Marsi Gualtheri Oratio de Vita et obitu C. Vorstii, Frederikst. 1624; Saxe onom. liter. T VI, p. 71. Anal. p. 572. Alma Acad. Leid. p. 58 seqq.; Freheri Theatrum P. II, S. IV, p. 1064, 1065 cum icone; Crenii Animidv. Phil. P. X, p. 288-293, P. XII, p. 51; Fabricius Hist. Bibl. p. III, p. 350, 357, p. IV, p. 14-20, 55; Krantzius ad Conr. Saec, XVII, C. I, p. 190; Moshemi,

Institutiones Hist. Eccles. Saec., XVII Seit II, p. II, C. III p. 359; Gerdes, Floril. libr. rar. p. 359; Freijtag, Anal. litt. p. 1065-1067; Cat. Bibl. Bunav. T. II, Vol. II, p. 1684; Hartzhemü Bibl. Colon., p. 64. 65; Bayle. Dict. T. V, i.v.; Baillet, Jugem. T. VI, des Anti p. 27, 28 § III, n. 9. Joly, Chanoine de Dyon, Remarques critiq. sur le Dict, de Bayle p 784-786; Paquot, Mém. T. XIII, p. 327-357; Brandt, Hist. d. Ref. (Reg.) Regenboog Gesch. d. Rem. D. I, bl. 198, 234, 238; Siegenbeek, Gesch. d.L.H. D. I, bl. 89 verv. 93 verv. II Bijl en Toev. bl. 95 verv. Acta Synod. Dordr. Sess. 149, 150, 151, 152, Holl. vert. Dord. 1621 bl. 361 verv. R. Donteclock, Bedenckingen op de verantwoord. van Conrad Vorstius; Glasius Godgel. Nederl.. Gesch. der Synode; Schotel, Leidsche Hooges; Rogge Lev. van Wtenboogaart; Kist en Royaards, Archief (eerste serie), D. VI, bl. 196, D. IX, bl. 371 373; D. IX, bl. 73, 77; (tweede serie) Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Conv. Lex, Jocher; Abcoude, Aanh. bl. 58; Muller, Cat. v. portr.; van Doorninck, Anon, en Pseud. N. 463, 1314.