Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[François Valentijn]

VALENTIJN (François), zoon van Abraham en van Maria, dochter van Franciscus van Rijsbergen, predikant te Alblas, werd den 17^den April 1656 te Dordrecht geboren. Zeven jaren bereikt hebbende, werd hij leerling aan de Latijnsche school aldaar en ontving het onderwijs van Schalcken, Surendonck en Neuspitzer en studeerde vervolgens te Utrecht in de Oostersche talen, Philosophie en Godgeleerdheid, onder Joh. Lensden, Ger. de Vries en Petr. van Maastricht. Hij bleef hier echter slechts korten tijd en begaf zich, 15 jaren oud, naar Leiden, waar hij de lessen van Christoph. Wiltichius en Stephanus le Moyne in de Godgeleerdheid, in de Philosophie die van Burcherus de Volder, in de Historie die van Theod. Rijcke bijwoonde, terwijl hij zich in de Oostersche talen onder den geleerden Rabbijn Mozes Nathan oefende.

In 1684 werd hij te Dordrecht tot candidaat in de godgeleerdheid aangenomen. In 't laatst van dit jaar tot predikant naar O.-Indië beroepen, werd hij den 21^sten Februarij 1685 in de classis van Schieland peremptoir geëxamineerd, en vertrok den 10^den Mei voor de Kamer van Rotterdam met het schip de Moercapel van Hellevoetsluis naar het Oosten. Den 30^sten December van het zelfde jaar, kwam hij te Batavia en werd den 7^den Maart 1686 door den Gou-

verneur generaal en de Raden van Indië naar Amboina gezonden, waar toen Cornelius van der Sluis den Maleitschen dienst waarnam. Hij predikte in het Nederduitsch, doch begon zich terstond op het Portugeesch en hoog Maleitsch toe te leggen en maakte zulke vorderingen dat hij vier maanden later ook voor de Maleitsche gemeente te Amboina op kon treden, zoodat zijne bezoldiging na maandelijksch van 80 tot 100 gulden verhoogd werd.

Hij oefende zich sedert zoo in 't Hoog als Laag Maleitsch, dat hij niet alleen den ganschen Maleitschen dienst met Van der Sluis kon waarnemen, maar ook de Heilige Schrift in de lage taal overzetten. Dat werk voltooide hij voor zijne terugreis naar 't vaderland geheel, ‘zijnde van Julij 1687 tot Mei 1688 op Banda geweest.’

In October 1692 huwde hij Cornelia Snaets, weduwe van Hendrik Leidekker, barger, koopman, kapitein en lid van den raad van justitie.

Zij schonk hem eene dochter Maria, en hij vertrok met deze en zijne vrouw 4 maanden later met de Andromeda naar Batavia en vervolgens met de Waddinxveen naar het vaderland, en kwam in Augustus 1695 te Hellevoetsluis aan. Hij zette zich te Dordrecht neder en bleef er tot 1705, nadat hij 's jaars te voren tot predikant van Amboinaa an 't kasteel Victoria (zijn oude standplaats) op eene bezoldiging van f 120 's maands (met de verdere emomelumenten 6mtrent 1000 rijksdaalders 's jaars) was aangenomen. Ondertusschen waren hem nog vier kinderen geboren, met welke, zijn vrouw en een neefje, hij den 10^den Mei 1705 met het schip 't Hof van Hpendam, voor de Kamer Amsterdam, van Texel weder naar Indië vertrok. Den 18^den Januarij 1706 te Batavia aangekomen, moest hij daar om zijne zwakke gezondheid een jaar vertoeven en kwam eerst den 14^den Maart 1707 met het schip Sloten te Amboina aan.

Terwijl hij zich te Batavia bevond had hij, met overleg van den kerkeraad, aangenomen zijnen Maleitschen Bijbel te overzien en, op nieuw ‘in een hooger en verheven Maleitsch over te zetten,’ 't geen hem verscheidene jaren bezig hield. Na tot in 1712 zijn dienst te Amboina te hebben waargenomen vertrok hij, op eigen verzoek, naar Batavia, daar hij in een proces werd gewikkeld, 't geen hij echter mogt winnen. Den 3^den December 1713 verliet hij Batavia en kwam met het schip Engewormer den 2^den Augustus 1714 met zijn vrouw en twee dochters te Hellevoetsluis aan.

Hij zette zich weder te Dordrecht neer, waar hij den 17^den Junij 1717 zijne vrouw verloor, en zijne dochter Maria met Bartholemeus Fercude, predikant bij de Waalsche gemeente in het huwelijk trad, waarna hij zich te 's Hage

vestigde. Reeds in hetzelfde jaar, daar zijn schoonzoon den 23^sten December gestorven was, keerde hij naar Dordrecht terug, voltooide er zijn Oudt en Nieuw-Oostindiën, en verliet na dat dit werk afgedrukt was met zijne beide dochters naar den Haag, waar hij den 6^den Aug. 1727 overleed. Hij heeft de volgende werken geschreven:

De Psalmen in 't Maleits, in proza, op den kant (als in onze quarto Psalmboeken), doch eveneens als de Psalmboeken van Van Deutecom niet in rijm; maar die men echter zingen kan; waer nevens op 't linker bladt de text, zo als zij op den kant van de rechter zijde staet, met een Arabische letter er uitgedrukt. 4^o.

De Maleitsche Catechismus, Formulieren, Gebeden enz in 't Hoog Maleitsch in 4^o.

De Bijbel met de Apocryphe boeken, mitsgaders de inhoudt van alle deszelfs Boeken en Hoofdstukken in het hoog Maleits vertaalt, in groot 4^o. doch de Apocryphe in fol.

Een groot Maleitsch Lexicon met een Arabische letter en 't Nederlandsch in folio.

Een dito Dictionarium, het Duitsche voor, en 't Maleitsch achter, in 4^o.

Een Djavaensch Dictionarium, 't Nederlandsch voor, en 't Djavaensch achter, in 4^o.

Eene beschrijving van den godtsdienst der Mahomedanen, waarbij komen de levens van de Propheten Moses en Joseph in 't Hoog Maleitsch, met een Arabische letter, en ook met een Latijnsche letter, en beiden zo in 't Latijn als in 't Nederduitsch vertaelt.

Een werkje over verscheidene spreekwijzen in Godts woort, uit de zeden, gewoonten en spreekwijzen der Oosterlingen opgeheldert.

Een werkje over ettelijke Maleitsche woorden en haren oorsprong met 't Arabisch en Hebreeuws (waarvan zij getoont werden oorspronkelijk te wezen) vergeleken.

D. Outreins Schets in 't Maleitsch vertaelt; Borstius Vraegboekjes, Burs dito, beide in 't lage.

Oudt en Nieuw Oostindiën of Nederlands mogendheid in die gewesten. Amst. 1726 5 dln. in fol. met 1650 prentverbeeldingen. In 1855 werd van dit belangrijk werk een nieuwe uitgaaf ter perse gelegd door Mr. S. Keyzer, leeraar aan de Kon. Acad. te Delft.

't Kort begrip van de lere der waerheit, door drie Vriesche Predikanten Mast Duersma, Hillebr. Mertes en Duirard Duitsma opgestelt, eens in 't Laeg en nog eens in 't Hoog Maleitsch vertaelt en in 't jaer 1726 gedrukt bij Onder de Linden.

Deure der Waarheid Dordr. 1698.

Afscheidsreden van Dordrecht, Dordr. 1705. 8^o.

Zie Boekz. d. Gel. Wereld 1727, bl. 613, volgg.; Schotel, Kerk. Dordr. D. I, bl. 668, Dl. II, bl. 7, 777, Ill. School, bl. 104, 208; J.W. de Cranen, Bijzond. der Familie Hemsterhuis betreffende, bl. 18, 118; J.v.d. Broucke, Poëm. p. 25, Cat. J. Koning; Abcoude, Naamr. bl. 374; Glasius, Godgel. Nederl. Nieuwenhuis, Verwoert, Kobus en de Rivicourt, Muller, Cat. v. Portr. Abcoude; Arrenberg.