Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Jan Olphert Vaillant]

VAILLANT (Jan Olphert), zoon van Mr. C.J. Vaillant, pensionaris en later burgemeester en Elisabeth Blankaart, werd den 15 November 1754 te Enkhuizen geboren. Vermoedelijk trad hij reeds vroeg in zeedienst, maar de eerste melding van hem vinden wij in den jare 1780, toen hij door de admiraliteit van Amsterdam met kapitein Smissaert werd benoemd om de zeetonnen in de Geul, bewesten Wieringen te leggen. Hij komt daarbij voor als luitenant, en was toen aan boord van het schip Nassan, vanwaar hij in de maand October, ter reede van Texel, zijn kommandant, die zich op eenigen afstand met een luitenant in een sloep bevond, door een kaagschip zag overzeilen. Hij snelde dadelijk te hulp en mogt den kommandant met de manschap, op drie na, onder welke de luitenant, redden. In November van het volgend jaar 1781 benoemde hem de admiraliteit te Amsterdam, tot kapitein en bevelhebber van het fregat de Dolfijn van 24 stukken. Dit schip behoorde tot het eskader ter reede van Texel vereenigd, dat af en aan koopvaarders opwachtte of begeleidde.

In 1783 ging Vaillant over op het schip Medea, van 44 stukken, en zeilde daarmede naar de Vlaamsche of Azorische eilanden om afkomende koopvaarders te geleiden. Wedergekeerd bekwam zijn schip eene bestemming naar de Middellandsche zee, bij het eskader onder bevel van den vice-admiraal Reynst. Hij zeilde den 13^den December af, en liet den 11^den Januarij 1783 ter reede van Malaga het anker vallen bij de andere schepen. Na eenige dagen vertrok het eskader naar Toulon, en werd op dezen togt, in den nacht van den 2^den op den 3^den Februarij, door een orkaan beloopen, die de schepen zeer teisterde en verstrooide. Er schoot aan de Medea geen ander redmiddel over dan het waagstuk van door de engte of straat van Bonifacius tusschen Sardinie en Corsica te ontkomen. Dit gelukte, het schip werd er voor den wind in een half uur doorgedreven, en liep den 21^sten Febr. 1783 de golf van Napels binnen, waar de be-

velhebber door den koning en het bewind met de meeste onderscheiding bejegend werd.

In het najaar werd het eskader gedeeltelijk teruggeroepen en door andere schepen, onder bevel van den schout bij nacht Kingsbergen vervangen. De Medea echter bleef, kwam van de verzamelplaats te Malaga op den 24^sten October 1784 te Toulon aan, en zeilde in Februarij daarna, met van Kingsbergen aan boord, naar Genua, om de gegrondheid van het gerucht te onderzoeken, of de keizer van Oostenrijk daar en te Livorno schepen voor de kaapvaart liet opkoopen.

Later deed de Medea eene reis naar Tunis en was een der vier schepen, die met drie Engelsche fregatten den koning van Napels en zijne gemalin van Livorno begeleidden.

Gedurende zijn verblijf in de Middellandsche zee werd het eskader door Van Kingsbergen vlijtig geoefend in evolutiën, verschillende togten en in de opneming van havens en kusten. Tot deze oefening behoorden de spiegelgevechten, van welke de Jong er een beschrijft tusschen de Medea en den prins Willem, waar hij aan boord was, en zulks met eervolle vermelding van de bekwaamheid, door den kapitein Vaillant daarbij betoond. Eindelijk nam de Medea met andere schepen den 11^den Februarij 1786 den terugtogt aan, en viel den 3^den Mei te Texel binnen. In 1789 werd aan V. een gewigtige zending opgedragen naar Oost-Indië, om met kapitein Verhuel, den luitenant-kolonel Grovestins en eenige andere officieren den staat van verdediging, zoo te land als te water, op te nemen en daarvan ontwerpen te maken. Zij vertrokken met het fregat de Zephir, van 36 en de korvet de Havik van 18 stukken. Na eene afwezigheid van vier jaren keerden zij terug en ondervonden, dat zij hunne taak zeer ten genoege van de regeering hadden volbragt. Het schijnt dat men deze zending geheim heeft willen houden, daar zelfs in de N.N. Jaarboeken geen gewag is gemaakt van de beide schepen.

Het blijkt niet dat Vaillant eene nieuwe bestemming bekwam voor het najaar 1794, wanneer hij door Van Kingsbergen, wien de regeling der verdediging van de zeegaten en der Zuiderzee was opgedragen, benoemd werd tot bevelhebber van eene der drie scheepsdivisien op de Zuiderzee.

De strenge spoedig invallende vorst dreef de schepen eerlang in de havens, en opende tevens voor de fransche legerbenden den ingang tot het hart van ons land. De prins raadpleegde toen den kapitein Vaillant en den luitenant van der Heyden over zijne vlugt. Vaillant nam het besluit om mede zijn vaderland te verlaten, en volbragt met den prins en zijn gezin gelukkig den overtogt, op den 16^den Februarij 1795. Onzeker is het hoe lang hij zich in Engeland ophield,

maar na eenigen tijd trad hij in Russischen zeedienst, met den rang ven brigadier of schout-bij-nacht. Hij voerde over eene Russische flotille in de Zwarte-zee het bevel en hield zich eenigen tijd te Odessa op. Hij overleed te Riga den 17^den October 1800 in den ouderdom van bijna 49 jaren.

In 1782 verscheen bij G. Hulst van Keulen te Amsterdam, zijn werk over het vinden der lengte op zee, waarin, voor het eerst hier te lande, de verbeterde oplossing van dit vraagstuk in Engeland en Frankrijk werd behandeld. Dat boek werd door van Swinden en Nieuwland in de voorrede en hunner Verhandelingen over dit onderwerp zeer geprezen.

Twee jaren later volgde zijne Werktuigkundige beschouwing der uitwerking van de wind en zee op een schip, ten dienste van jonge zee-officieren. Blijkens de voorrede, werd hier gedeeltelijk het plan van een Fransch werk Le Manoevrier, van Bourdé de Villehoet, gevolgd, zonder het letterlijk te vertalen. Vroeger was dit boek in onze taal overgebragt, onder den naam van den Scheepsbesteerder; echter gebrekkig zonder inachtneming van zeemanstermen. Het tweede en voornaamste gedeelte is het werk van Vaillant.

Zie N.N. Jaarboeken, Sept. 1780, bl. 759, 877; 1781, bl. 2260; 1782, bl. 740, 743, 851; 1783, bl. 57, 60, 2073, 2083; 1784, bl. 336, 795; 1791, bl. 1756; 1793, bl. 1031; J.C. de Jonge, Gesch. v.h. Ned. zeewezen, VI, l. bl. 553, 1 vgg. 30, 365, 366, 370, 389, 392, 475, Verv op Wagenaar, IV. 424, D. VIII, bl. 16; XX, bl. 289; XXIV; bl. 97; XXVII, bl. 419; Reineveld, Reiz., bl. 184, 361, 364; de Jong, Tweede reis naar de Middel. zee, bl. 35, 394; van Hall, lev. v. Kingsbergen, bl. 327; Drentsche Volksalm. 1837, bl. 153; Collot d'Ercury, Holl. roem. D. VI, St. 1, bl. 368, 387, 389; Mr. J. Pan, Iets over J.O. Vaillant in Verhand. en berigten van het zeewezen van J. Swart 1860, D. XX, N^o. 2; Kobus en de Rivecourt; Verwoert.