Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Marcus van Vaernewijck]

VAERNEWIJCK (Marcus van) was uit een oud geslacht gesproten, dat den naam droeg van een leen in de omstreken van Gent. Hij werd den 21^sten December 1518 aldaar geboren. Zijn vader heette ook Marcus en was waarschijnlijk deken der schilders te Gent, zijne moeder was Catharina van Steenhaut. Van zijne jeugd is niets bekend. Ongetwijfeld oefende hij zich reeds vroeg in de dichtkunst en schreef hij verscheidene werken, zoo als wij zien in de opdragt der Historie van Belgis, waar hij, handelende over eenige boeken, die hij uit wilde geven, er bijvoegt: ‘Die ander boeken, die wij noch bij hebben; meest in onse jonkheid gemaekt, en denken ons niet weerdig genoeg te zijne om in 't licht te laten komen.’ Elders echter verklaart hij, dat hij maar een maand ter schole ging om te leeren lezen en schrijven, en hij slechts eene taal, de Nederduitsche, regt magtig was. Wij zien ook in zijne Historie van Belgis (bl. 35) dat hij zich in de teekenkunst had geoefend en vele

prachtgebouwen, bouwvallen enz. op zijn reis naar Italië teekende.

Twee en dertig jaren oud (1550) ondernam hij een reis naar Italië, en in 1556 eene door Braband, Zeeland, Holland, Vriesland, en keerde over Westphalen naar Vlaanderen terug. Hiermede waren zijne wandeljaren gesloten, thans gaf hij in 1557 zijn eerste werk in het licht, de Chonycke van Vlaenderen in korte, en trad in den herfst van het volgende jaar in den echt met Levina Hallijns, bij welke gelegenheid de rederijkerskamer Maria 't eeren, waarvan hij een ijverig lid was, een bruilofsspel vervaardigde en hem een zilveren kopken ten geschenke aanbood. Meermalen diende hij deze kamer als raad en factor. In het jaar 1563 bekleedde hij het ambt van gouverneur der stedelijke armenkamer te Gent, naderhand werd hij tweemaal tot schepen gekozen; ten jare 1564 tot schepen van het keure en in 1568 tot schepen van Gedeele. Hij overleed den 20^sten Februarij 1569 en werd begraven in den familiekelder in St. Baafskerke.

Hij schreef:

De cronijcke van Vlaenderen in 't corte, mitsgaders van Brabant, Arthois, Henegouwe, Hollant, Zeelant, Vrieslant ende anderen omligghenden landen. Onder wien dat zij van den beghinne des weereldts gheweest zijn: met haerlieder oorsprongh, afcomste ende regiment tot desen teghenwoordighen tijde van onzen aldergenadichsten ende onverwinnelicsten conyngh Philippus van Oostenrijck, conyngh van Spaengen, van Inghelant, van Vrankerijck enz. grave van Vlaenderen. Uit diverschen gheapprobeerde Autheurs met neerstigheyt bij een vergadert. Te Ghendt door Gheeraert van Salenson in den Bijbel, met gratie ende privilegie voor twee jaren. In kl. 4^o. Z. bladteekening met reclamen en opgaven der kwaternen.

G. van Salenson, droeg dit werk aan Adolf van Burgondië, heer van Wacken, van Capelle enz., Hoogbailli der stad Gent, op. Eene tweede vermeerderde uitgaaf verscheen in 1563 met een voorrede van M. van Vaernewijck.

Den spiegel der Nederlandtsche oudheyt. Inhoudende die constructie, oft vergaderinghe van Belgis. Waerinne men zien mach als in eenen claren spiegel vele wonderlicke geschiedenissen, die van alle oude tijden, over alle de weerelt geschiet zijn, maer besonder in die Nederlanden, als sijn Vlaenderen, Brabant, Hollant, Zeelant, Vrieslant, Ghelre, Gulic, Cleve, Westphalen, Henegauwe, Artois ende derghelijcke: ooc van Inghelant, Schotlandt, Vrankrijcke ende ander landen ende nauen daert te passe comen sal: zeer lustich, vremt ende wonderlic om lezen, om der onghehoorder outheyt wille, bij

gheen Historiographen of chronyckeurs in 't licht gebracht; elck leze met een geestich ende wel ghesint verstandt. Te Ghendt bij Gheeraert van Salenson, wonende op de Hoochpoort in den Bijbel. 1568. in fol.

De tweede uitgaaf is nagenoeg aan de eerste gelijk, alleen heeft de titel een ligte verandering ondergaan en is er een alphabetisch register en een epitaphium op Vaernewijck bijgevoegd.

De Historie van Belgis die men anders noemen mach Den Spieghel der nederlantsche outheyt. Waerinne men sien mach als in eenen claren spieghel enz. Ghemaeckt door Marcus van Vaernewijck, excellent poëet ende historiographe moderne. Nu tweede muel ghedruct ende in veel plaetsen ghecorrigeert, verbetert en met noch een schoone en zeer bequame tafel verciert. Te Ghendt bij de weduwe van Gheeraert van Salenson, in den Bijbel op de Hoochpoort. 1574. in fol.

De derde uitgaaf verscheen te Antwerpen bij Hier. Verdussen. 1619. fol. Er zijn echter exemplaren van dezen druk, waarop staat Tot Brussel bij Fernande de Hoeymaker, woonende in de Hemelstraet in de dry Godinnen. 1619.

Anderen Tot Ipre, by Sebastien Parmentier, woonende in den gulden Bijbel, anno 1619. Deze uitgave werd bezorgd door Joannes de Sceppere, kleinzoon des schrijvers en is versierd met het portret van zijn grootvader door de Jode gesneden. Voorts verschenen er uitgaven te Antwerpen bij Reynier Seghers. 1605. in 4^o. Ghend bij C.J. Fernand. 1784. 2 dln. 8^o. Ald. bij D.J. van der Haeghen. 1823. 2 dln. 8^o.

De Wind's oordeel over dit werk is zeer ongunstig. Hij noemt het ‘de ongehoordste opeenstapeling van onzinnigheden die in eenig boek voorhanden zijn.’

Vlaemsche audvremdigheyt, inhoudende veel wonderlicke antiquiteiten van der natuere, gheleghentheit, oorspronck inde eerste fondatien derzelven lands met meer ander ghenoughelicke ende vreemde dijnghen, zoo in de naervolgkende zijde breeder blijckt. Al 't selve vergaert, ghecomposeert ende rhetoryckelieken ghestelt bij balladen deur M.v.V. Te Ghendt, bij Gheeraert van Salenson. 1560, 1562, 1563. in kl. 8^o.

Nieu tractaet en corte beschrijvinghe van dat edel Graefschap van Vlaenderen ende van der omliggende landen, inhoudende veel wonderlicke antiquiteyten van den natuere, ghelegentheyt, oorspronc., eerste fondatien ende hercomste des zelven landts, in dryen ghedeelt, waer of 't vierde den Twysocne aengaat, nu laetst te Ghend ghegheven. Alder eerst ghecomponeert en wederom zeer vermeert ende verbetert deur M.v.V. residerende te Ghend. Ghendt bij Gheraerdt van Salenson. 1562 en 1563. 8^o.

De warachtige gheschiedenis van allen gheloofweerdighe saken van den alder overwinnelycsten ende alder moghensten keyser van Roomen Carolus de Vijfste van dien name, coninck van Spaengnen. Met allen gheschiedenissen die binnen onsen tijden hier ende in ander landen gheschiet zijn, beghinnende van den jare M. V^o tot den jare M. V^o. LXIIII. Met grooter neersticheyt uut diversche gheapprobeerde autheurs bijeen vergadert. Te Ghendt bij denz. 1581, 1584. kl. 4^o.

Ongedrukt bleven:

De teeken Philosophie in 28 boeken.

De verlichte Heidenen, 3 boeken.

De baghe der eerbaerheit ende deugd, inhoudende 30 lustighe balladen.

Twintig lancien, die de werelt op de borst rijden.

Parlement der honden.

Viercanten wetsteen, meest tracterende ongeloven der Heidenen, Joden, Turken ende valsche Christenen.

Wonderlicke ende vermaerde steden ende edificien der geheelder werelt.

Marcias Willinghe.

Het waut van wondere.

Zie Blommaert, de Nederd. schrijvers van Gent, bl. 68 volgg.; De Wind, Bibl. v.N. Geschieds., 160, 541; Foppens, Bibl. Belg., T. II, p. 840; Kluit, Hist. Crit., T. I, p. 122; Raepsaet, Notice over Beukelsz., p. 13; de Bast, Recueil des Antiq. Fl. et G., p. 157; Paquot, Mém., T. I, p. 267; Scheltema, Gesch. d. Heksenproc., bl. 25; v. Hasselt, Kron. v. Arnhem, bl. 152; Messager des Sciences et Arts, 1825, p. 190; P. Sanderus, de Gandavens, Lib. III, p. 97; Willens, Verh. over de Ned. Tael- en Letterk., D. I, bl. 240; Wit, sen Geijsbeek, B.A.C. Wb., D. V, bl. 424, 425; Siegenbeek, Gesch. d. Ned. Letterk., bl. 81; v. Kampen, bekn. Gesch. d. Ned. Lett. en Wetens. D. I, bl. 87; Snellaert, Schets eener gesch. d. Ned. Letterk., Collot d'Ercury, Holl. roem, A. IV (I) 286; v. Doorninck, Anon. en Pseud., N^o. 1151, 1699, 2042, 2046, 4179; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.