Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 18

[Jacobus Albertus Uilkens]

UILKENS (Jacobus Albertus), zoon van Christophorus Uilkens en Wildina Stenhuis, werd den 1^sten Mei 1772 te Wierum, in de nabijheid van Groningen, waar zijne ouders het landbouwbedrijf uitoefende, geboren. Vijf jaren oud verloor hij zijn vader, en toen hij den leeftijd van elf

jaren bereikt had, ook zijne moeder, die zich inmiddels te Groningen had gevestigd. Na de latijnsche school bezocht te hebben, werd hij in 1789 tot de akademie bevorderd. Ofschoon de godgeleerdheid zijn hoofdvak was, beoefende hij tevens de natuurkundige wetenschappen onder de la Faille, Driessen en Munniks en verwierf in 1796, na de verdediging eener dissertatie de atmosphaera, eiusque, quam exserit in vegetabilia actione, den graad van A.L.M. et Phil. doctor. In hetzelfde jaar werd hij predikant te Lellens, in 1798 te Eenrum. Sedert de groote maatschappij ingetreden, zette hij zijne onderzoekingen op het gebied der natuurkunde voort en geen jaar ging er voorbij of hij zond een of meerdere bewijzen zijner toenemende ervaring ter perse. Toen er in 1815 akademische leerstoelen in de landhuishoudkunde werden opgerigt, viel die aan de hoogeschool te Groningen hem dadelijk ten deel. Den 15^den November 1815 aanvaardde hij zijne nieuwe werkzaamheden met eene redevoering Over den invloed der landhuishoudkunde op het bestaan en de welvaart der Maatschappij (Gron. 1815) en met veel bijval gaf hij collegiën over de landhuishoudkunde en de technologie. Na den dood van Prof. de la Faille, onderwees hij een jaar lang de Physica en trad om de andere week als vaste spreker over de Proefondervindinglijke natuurkunde op. In 1821 bedankte hij voor het hoogleeraarsambt te Leiden, den 30^sten Mei 1825 overleed hij en werd den 4^den Junij in de Akerk begraven. Uilkens was schoolopziener en lid van vele geleerde genootschappen o.a. van het Kon. Ned. Instituut. Hij begaf zich driemaal in het huwelijk. Ten eerste met Gezina Havinga (overl. 1812), dochter van Ds. J. Havinga te Bellingeweer, ten tweede in 1813 met Barbara Marta Feenstra (overl. 1817); ten derde in 1818 met Hilligje Marten Feenstra, die hem in 1823 ontviel. Hij had tien kinderen, die alle voor hem overleden.

Hij gaf in het licht:

Korte op ondervinding berustende Thermometer-beschrijving. Gron., 1796.

Verdediging van het antiphlogistisch scheikundige systeem, inzonderheid van de zamenstelling van het water in Vad. Letteroef. 1799.

Over de bevriezing en den oorsprong der tochtbelletjes in het ijs. Ald. 1800.

Natuurk. schoolboek (in 1798 bekroond en uitgegeven door de Maats. tot Nut van 't Algemeen).

Korte schets der Natuurkennis. 1799.

Redevoeringen over de volinaaktheden van den Schepper in zijne schepselen beschouwd. Gron., 1801-1822. 4 Dln. Thans in eene prachtuitgave op nieuw verschenen.

Kort natuurkundig schoolboek. 1804.

Beschrijving van de merkwaardigste voortbrengselen der Natuur; een volksleesboek (bekroond en in 1805-1807 door de genoemde Maatschappij in 3 stukken uitgegeven).

Schoolboek over de Natuurlijke historie. 1807.

Over de vooroordeelen omtrent het onweder. Gron., 1808.

Technologisch handboek. 3 St. Gron., 1808-1819.

Eerste beginselen der Natuurkunde. Amst., 1810. 3 St.

Schoolboekje over de Technologie. 1810.

De catechismus der natuur van J.F. Martinet verkort en verbeterd. Amst., 1812. Zalt-Bommel, 1820.

Technologisch leesboek. Amst., 1813.

Een gekleurde ofbeelding van de voorn. hoogten des aardbols. Gron., 1814.

Het nut en voordeel der insecten. 1816.

De kleine catechismus der natuur voor kinderen. Gron., 1817.

Merkwaardige natuurverschijnselen (1^ste stuk Over het dierlijk Magnetismus. Gron., 1814).

Een drietal voorlezingen over natuur- en zedekundige onderwerpen. Gron., 1818.

Handboek van vad. landhuishoudkunde. Gron., 1819.

De kennis van den Schepper uit zijne schepselen, of korte schets der natuurkunde. Gron., 1819.

Bovendien plaatste hij in tijdschriften meerdere opsteilen en gaf sedert 1801 een Almanak tot Nut en Vergenoegen uit.

Zie Prog. inaug. en het Programma funebre; Groning. Gedenkb., bl. 127, 128; S. Stratingh Ez., Redevoer. ter plegtige nagedachtenis van den Hoogl. J.A. Uilkens. die ook in den Alm. der Akademie voorkomt; J.J. Cohen, Hulde aan de nagedacht. van J.A.U. met een Hoogd. en Nederd. vert.; Poggendorff, Biogr. liter. H. W. büch, S. 1157; Glasius, Godgel. Nederl.; D. van Coppenaal, Jac. Alb. Uilkens in Jaarb. v.W. 1827, bl. 113; Collot d'Erury, Holl. roem, D. VII. bl. 154, 220-224; v. Kampen, Beknopte gesch. d. Ned. Letterk., D. II, bl. 616, 617, 622, 623; D. III, bl. 262; K. en Letterb., 1825, D. I, bl. 353; D. II, bl.231; Versl. d. Alg. Verg. v.h. Kon. Ned. Inst. 1825; Galérie Contemp.; Bibl. Univ.; Holtrop, Bibl. Med. chir., p. 363; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.