Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 18

[Herman Tollius]

TOLLIUS (Herman), zoon van Mr. Philippus Johannes Tollius, advokaat en griffier der Leenen en Bartha Stuerman, werd den 23^sten Februarij 1742 te Breda geboren. Na zijns vaders dood ging hij met zijne moeder naar Leiden, waar hij o.a. de lessen van Rüeker, Scheltinga, Hemsterhuis en Rhunkenius bijwoonde. In 1763 werd hij doctor in de beide regten en zette hij zich als advokaat te 's Hage neder. Drie jaren later werd hij door Hemsterhuis, Ruhnkenius, Gaubius en J.J. Schultens aan de Geldersche Curatoren als opvolger van Tydeman tot hoogleeraar in de oude letterkunde aanbevolen. Zoodra zij wisten dat Tollius ook den stadhouder niet ongevallig zou

zijn, benoemden deze hem, zonder een naamlijst te maken, den 16^den Augustus 1769. Hij aanvaardde zijn ambt met eene Or. qua demonstratur etiam num superesse in Graecis litteris ex quo graviores disciplinae decus ac praesidium capere posse. In 1770 legde hij zijn rectoraat neder met eene Or. pro Virorum illustrium gloriâ ab historiarum interprete non temere obscuranda. In 1773 nam hij vrijwillig de taak op zich een cursus te houden over de zuiverheid der Nederlandsche taal. Als bibliothecaris, zette hij, ten behoeve der akademische bibliotheek, Struchmeijer's arbeid voort, en legde den grondslag tot de uitgave van het Homerische Lexicon van Apollonius, dat hem later vermaard heeft gemaakt. In 1776 bezocht hij Parijs, waar hij berigt ontving van zijne benoeming tot hoogleeraar te Franeker in de Historiën en Grieksche taal, in plaats van den vermaarden P. Burman, en hij aanvaardde dezen nieuwen post in April 1778 met het houden eener Or. de Gerardo Joh. Vossio, perfecto Grammatico. Hier hield hij, op verzoek der aanzienlijkste en kundigste zijner stadgenooten, Nederlandsche lessen over de vaderlandsche historie.

Onvoorziens werd hij in 1785, bij akte van zijne Hoogheid tot onderwijzer van de drie kinderen van den erfstadhouder aangesteld, en vertrok naar 's Hage.

Inmiddels groeide de partijschap in ons gemeenebest tot die hoogte, dat de prins erfstadhouder oordeelde 's Hage te moeten verlaten, en zich naar het Loo in Gelderland te begeven. Hier bleef het onderwijs der vorstelijke spruiten zijn hoofdwerk, doch met vele gewigtige, bijkomende bezigheden, uit zijne staatkundige schriften bekend, en kreeg hij gelegenheid, door de omwenteling van September 1787 naar 's Hage terug te keeren. Een jaar daarna ondernam hij eene reis met den jongen vorst naar verscheidene hoven en erflanden om hem meer tot wereld- en menschenkennis op te leiden en voordeel te zoeken bij het toenmalig onderwijs, inzonderheid bij de hoogleeraren van het beroemde Carolinum te Brunswijk.

In Augustus 1789 ging de reis verder naar de Nassausche Staten en men kwam gelukkig te Dillenburg. Na den afloop der reis droeg de prins aan Tollius den post van raadsheer en rekenmeester der domeinen op, dien hij tot 1795 behoorlijk waarnam.

Zijne aanstelling door den raad van Staten, met goedvinden en op voorstel van den stadhouder in September van het vorig jaar, tot algemeenen commissaris van het Engelsche leger, zich toen hier ter afwering van de Franschen bevindende, veroorzaakte hem vele moeijelijkheden, en berokkende hem in later tijd een bron van onverdiend verdriet en boos-

aardige beschuldiging van ontrouw, waartegen de eerlijke en nauwgezette man zich wel wist te verdedigen. Nadat deze post, door den inval der Franschen nutteloos geworden was en de prins het land verlaten had, begaf Tollius zich met achterlating zijner boekerij en geederen naar Osnabruck, vervolgens naar Brunswijk, waar hij aan het hof, vooral bij de prinses Louise, toenmalige erfprinses van Oranje-Nassau, al die hulp en bewijzen van goedwilligheid ontving, waarop hij en zijn gezin konden rekenen. Terwijl hij min of meer belangrijke commissiën voor het huis van Oranje, in Engeland of te Hamburg waarnam, droeg hem de erfprins de bezigtiging en den koop der in Polen gelegen goederen van den vorst Jablonsky op, welken last hij in 1798 naar genoegen van den vorst volbragt, die hem, onder den titel van geheimraad, dan ook het hoofdbewind over dezelve toevertrouwde. In het voorjaar van 1800 brak hij met zijn geheele gezin naar Polen op, in welk, voor hem vreemd land, hij niet zelden het moeijelijke van zijnen nieuwen post ondervond, inzonderheid sedert de erfprins in zijne gekochte landen volkplantingen aanlegde, om voor zoo vele bewoners der Nassausche landen en van het overige van Duitschland, als zich derwaarts wilden begeven, eenen weg tot herstel der drukkende armoede te openen. Onverwacht ontving hij het bericht dat koning Lodewijk zijne terugkomst verlangde. Met goedkeuring van den prins nam hij in 1809 de terugreis naar het vaderland aan. Reeds na tien dagen kwam hij te Utrecht, waar zich juist de koning bevond, die het aan zijne keus liet, om in den Staat of aan een Hoogeschool, in welk vak hij wilde, geplaatst te worden. Tollius verkoos den akademischen stand en wel de Statistiek, en werd kort daarna aldaar als hoogleeraar Statistices et Diplomaticae beroepen. Hij aanvaardde in Junij 1809 dezen post met eene Or. de fine Statistices, quae vocatur, hodiernae. Bij de herstelling der Leidsche Hoogeschool verwisselde hij dit vak met dat der Grieksche en Latijnsche letterkunde, en werd een der leermeesters van 's konings jongsten zoon, prins Frederik. Behalve de door hem gehoudene Oraties en Apollonii Lexicon Homericum, voorzien met de korte aanteekeningen van d'Anse de Villoison, en zijne eigene aanmerkingen (1788) gaf hij eene levensschets van den hoogleeraar Paradijs, achter diens Opuscula Academica, door hem uitgegeven (1813). Gedurende zijne uitlandigheid schreef hij verscheidene stukken het vaderland betreffende, door hem anoniem uitgegeven. Zijn vertoog over de rampen van Holland en de hulpmiddelen daartegen, in 1796 te Antwerpen (of elders) in het fransch een nederlandsch gedrukt, dragen alle kenmerken van een verstandigen en bedaarden

schrijver, zooals ook een werk, in het volgend jaar uitgekomen, onder den titel: Nederlandsche Staatsqebreken en derzelver geneesmiddelen. Wezel, 1797, 8^o. Meer algemeen is echter onder ons bekend het regtsgeleerd advies van B. Voorda en J. Valckenaer in de zaak van den gewezen stadhouder, met wederleggende aanteekeningen gedrukt in 1796. Ten hoogste belangrijk zijn verder de Staatkundige geschriften betreffende de Vereenigde Nederlanden in 1786 en vervolgens in 1814-1816 in 3 deelen in het licht gegeven.

Volgens de Bibl. Kemperiana is niet W.A. van Spaen, maar Tollius de auteur der verhandeling over de Crimenele ordonnantien van koning Philips in Gelderland. Arnhem, 1794. 8^o. Afzonderiijk verscheen zijn Vrije kenschetse der twee hoofdpartijen in de onderhandeling tusschen den Heere Grave van Goertz en den Heere de Rayneval, opgemaakt door een jong patriot, z.j. (1787). 4^o. later opgenomen in het 2^de deel zijner Staatkundige Schriften, alsook Echte stukken betreffende het staatsbesluit van Gelderland om de steden Hattum en Elburg met garnizoenen te doen voorzien en deszelfs uitvoering. 1786. Amst., z.j. 8^o. (Ook in een deel der S.G.).

Nog zijn vele geschied-, oudheid- en staatkundige geschriften door hem nagelaten, die bij de familie berusten.

Tollius was lid van een aantal wetenschappelijke genootschappen, o.a. van het Kon. Ned. Instituut en ridder van de Ned. Leeuw, enz. Driemaal is hij gehuwd geweest, het laatst met zijne nicht L.E. Detmers, die hem overleefde. Hij eindigde zijn leven den 29^sten April 1822. De dichter J.H. Hoeufft vervaardigde zijn grafschrift.

Zie Saxe, Onom. liter., P. VIII, p. 303, 304; de Rect. Oratie van C. Ekama in de Annales Acad. 1822-1823, p. 41, 42 (lijst zijner schriften); Wijttenbach, Vita Ruhnkenii, p. 206 ed. Bergm.; Mahne, Vita D.W., p. 109; van Lennep, ill. Amst. Athen. Memorab., p. 207; Wijttenbach, Opusc., T. II, p. 806; Te Water, Aanspraak bij de opening der Jaarl. vergad. v.d. Maats. v. Ned. Letterk. voor het jaar 1822, bl. 18, 32; Siegenbeek, Gesch. der L.H., D.I, bl. 383, 384, 400, 435; D. II, bl. 248, 249, 416 (portret); Bouman, Gesch. d. Geld. Hooges., D. II, bl. 329, 402, 602; Vreede, Gesch. d Diplom.; Dez., De eerste nationale vergad., bl. 54; van Doorninck, Anon. en Pseud., N^o. 3121, 4209, 4307, 4974, 6126, 6308, 6309; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Verslag der Jaarl. verg. v.h. Kon. Ned. Inst. 1822; Kunst- en Letterbode 1822; Cat. d. Maats. van Ned. Letterk., (Reg.); Muller, Cat. v. Fortr.; Bibl. Kemperiana, bl. 208.