Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 18

[Tanchelyn]

TANCHELYN, Tanchelinus, Tanchelin, Tanquelinus, Tanquelmus, Tanchelmus, Tandemus. Men vindt niet opgeteekend, waar hij te huis hoorde, doch hij leefde en predikte in den aanvang der 12^de eeuw, ofschoon een leek, in Zeeland (waar sommigen willen dat hij geboren werd), Antwerpen en Vlaanderen, en werd in 1113 uit Brugge verdreven. Men vindt hem zelfs op reis naar Rome en te Keulen gevangen. Hij zwierf overal rond, predikende en leerende en doorgaans een geweldigen opgang makende. Men zegt dat het volk het waschwater van zijn ligchaam dronk of als reliquien bewaarde; dat hij het als een zegen en als krachtiger bondzegel aan doop en avondmaal ten drank uitdeelde, en dat hij de dochters in tegenwoordigheid harer moeders, gehuwde vrouwen onder 't oog harer mannen, tot zijnen wellust misbruikte, zeggende, zulks een geestelijk werk te zijn. Zijne vijanden en aanklagers getuigen dat het verleide volk hem hoorde, gelijk een engel Gods; dat hij zich voor Godszoon uitgaf en liet uitgeven en zich een tempel liet bouwen; dat hij in prachtige kleederen met opgestrikt hair in 't openbaar verscheen, en doorgaans met een hoop van schier 3000 strijderen vergezeld, zoodat geen hertog of bisschop hem tegenstaan durfde, of wel dat hij als een koning, omringd met wachten, een vaandel en zwaard voor zich uit latende dragen, tot het volk om te leeren uitging. Geheel anders beoordeelde hem Jacobus Basilius, die hem verheerlijkt als een voorname schakel in den gulden ketel, waarmede van Beringarius in de 11^de eeuw af, de zuivere begrippen tot aan de gezegende

hervorming dezer landen onafgebroken gestrekt hebben; en beweert dat op Tanchelyn ons Nederland geen minder roem als Frankrijk op zijnen Valdus dragen mag.

In 1115 of 1116 zou hij, daar hij zich onverzeld te scheep begaf, door een priester den kop zijn ingeslagen. Doch na zijn dood bleven zijn aanhangers in denzelfden geest prediken, zoo dat in 1124 te Antwerpen buitengewone maatregelen tegen de Tanchelmisten moesten genomen worden.

Zie Vita Norberti Archiep. in de Acta Sanct. d. 6 Junii (M. Jun. T. I, p. 819 seq.); Epistol. Traject. Eccles. ad Frideric. Archiep. Colon. in Seb. Tengnagel, Collect. Vet. monum. contra Schismaticos. Ingolst. 1612, p. 368 sq.; C. du Plessis d'Argentré, Collect. Judic. de novis erroribus, qui ab initio 12i seculi usque ad annum 1632 in Eectes. proscripti sunt et notati. Lugd. Par. T. I., 1721, p. 11 seq.; Mosheim, Hist. Eccl., P. II, C. 5, § 9; Buchelius, ad Hedam, p. 23; Cent. Magdeb. saec. XII, p. 848; U. P. Okken, Diss. de prava relig. christ. med. aevii inter Neerlandos progressae natura. Gron. 1846, p. 43 sq.; Papenbroek, in Acta Sanct., p. 824; Abaelardi, Introd. ad Theol. ed. Cousin., Par., 1839, p. 84; Miraei Opera dipl., T. I, p. 85 ss.; Meijer, Annal. Flandr., L. IV, p. 36; Sigebert, Contin. Valiell. bij Pertz, T. VIII, p, 764; Vita Norberti bij Pertz; Hahn, Gesch. d. Ketzer im Millelalter, S. 459 ff; Schröckh, Kircheng., Th. 29, S. 515; Meiners, All. Kirchgesch. d. Religion, Th. I, S. 159; Herzog, Real. Encycl., B. XV, S. 412; Bauer; Aschbach; Bayle, Dict. hist. Crit.; Moreri, Grand. Dict. Hist.; Nouv. Biogr. génér.; Biogr. Univ.; Prijsverhandeling van H.Q. Janssen, over Tanchelyn en zijnen aanhang in Annales de l'Acad. d'arch. de Belg., 2e Sér. III; Vie de Saint Norbert; Brandt, Hist. d. Ref., D. I, bl. 16; Boxhorn, Bijv. op Reigensbergh's Chr. v. Zeel., B. V, St. 9; Jac. Basilius, Nederl. Sulpitius, bl. 167; Wagenaar, Vad. Hist., D. II, bl. 211, 212; Verkandel. over den Nederl. Aartsketter enz. door Prof. Tydeman in Bijdr. tot beoef. en Geschied. der Godgel. wetens., D. II, St. I, bl. 72 volgg.; Kalender voor de Protestanten in Nederl., 7de Jaarg., 1862, bl. 60-102; Kist en Royaards, Kerk. Archief, D. IV, bl. 71 (2de Ser.); D. V, bl. 220; Moll, Kerkgesch. d. Nederl., D. II, bl. 45 volgg.