Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Tweede stuk

[Johannes Stinstra]

STINSTRA (Johannes), zoon van Simon Johannes Stinstra en Trijntje Gooitjens Braam, werd den 10 Augustus 1708 te Harlingen, waar zijn vader houthandelaar was, geboren. Op de Latijnsche school zijner geboorteplaats genoot hij het onderwijs van Rinse Nieuwkerk, Tammerus Visscher, Stephanus Wassenaar en Cornelius van Thiel, bezocht vervolgens de hoogeschool te Franeker, en in 1735 werd hij predikant hij de doopsgezinde gemeente te Harlingen en bleef daar, schoon hem op on derscheidene tijdstippen, zelfs nog in hoogen leeftijd Amsterdam en Haarlem werden aangeboden. Hij was een man die aan rijke kennis een helder hoofd, eenen scherpzinnigen geest en een vroom hart paarde, vooral was hij als prediker geliefd. Noeste ijver mag hem evenzeer worden toegekend, als warme belangstelling in zijne societeit, welke aan zijne diensten en werkzaamheden in meer dan een opzigt hooge verpligting had. Het lag geheel in den aard zijner opleiding en betrekking dat Stinstra aan de zijde der milddenkende godgeleerden stond, welke zich tegen de helft der vortge eeuw meer lieten gelden en bij vele aanzienlijken, ook bij prins Wilem IV, bescherming en genegenheid vindende, door de overgroote meerderheid der hervormde leeraars met onvermoeiden ijver werden bestreden. Ligtelijk werd men in die dagen van kettersche gevoelens, vooral van Sociniaansche beschuldigd. Ook de Harlinger leeraar ondervond dit. Hadden de Friesche predikanten

reeds vroeger de beschuldiging van Socinianismus tegen de Doopsgezinden in dat gewest doen hooren, in 1738 bragt Wybrandus van Assen, predikant van de Knijpe, een scherpe aanklagt op de classis van Leeuwarden tegen zijne doopsgezinde ambtsbroeders te dier plaatse in en werden deze, volgens het Friesche kerkregt, eerst door hen voor den grietman, later voor de afgevaardigden van de staten ondervraagd, waarvan het gevolg was dat zij onbekwaam werden verklaard om voor hunne geloofsgenooten te prediken. Op eene buitengewone societeitsvergadering werd over het belang der gemeente te Knijpe geraadpleegd, en eindelijk besloten te haren behoeve een wijdloopig verzoekschrift aan de Friesche staten in te dienen. Stinstra was de steller van dit gewigtig en scherpzinnig stuk. Deze deductie, in 1740 ingeleverd, vond grooten tegenstand. De pennen van onderscheidene hervormde godgeleerden hielden zich bezig met het stellen van tegenschriften. Aller aandacht was op Stinstra gevestigd, wien men weldra schier algemeen hield voor een voorstander en verdediger der Sociniaansche dwalingen. Nog meer werd deze op hem gerigt toen hij weinig tijds later zijne vijf predikatiën over de natuur en gesteldheid van Christus koningrijk, onderdanen, kerk en godsdienst uitgaf (1741). Nu sprak men op de classikale vergaderingen bijna bij uitsluiting over Stinstra en de Socinianen. De synode van Bolsward, belast het burgerlijk gezag in te roepen, doch niet bij de regering van Harlingen waar Stinstra zoo geliefd was maar bij de gedeputeerde staten van Friesland. Deze besloten zijne gemelde leerredenen door alle classen van Friesland en de theologische faculteiten van onze 5 hoogescholen te doen onderzoeken. De slotsom van dit onderzoek was voor den Harlinger leeraar zeer ongunstig. Bij de talrijke stemmen, die zich tegen hem deden hooren, was er slechts één in zijn voordeel. Het was die van den hoogleeraar Venema; doch deze zou welligt het offer zijner onpartijdigheid zijn geworden, indien hij geenen trouwen beschermer in prins Friso had gevonden. Gaarne zou de verdraagzame vorst ook Stinstra behouden hebben, maar de Friesche staten verboden den Harlinger leeraar, zonder hem gehoord te hebben, bij besluit van 13 Januarij 1742, te prediken totdat hij zich zou gezuiverd hebben. Zich voorstander eener algemeene verdraagzaamheid betoond hebbende, moest hij zijne daaromtrent uitgesproken meeningen, als strijdig met de landswetten, herroepen. Zijne vijf predikatiën mogten niet meer in Friesland worden uitgegeven. Zeker is het, dat Stinstra zich zoowel in zijne deductie als in zijne vijf predikatiën als een zeer vrijzinnig denker en warm voorstander van milde verdraagzaamheid had leeren kennen. Even zeker is het echter, dat men hem geweld moest aandoen om de ingebragte beschuldiging van Socinianerij daaruit te staven. De meesten waren

echter toenmaals zoo tegen alle ‘moderatie’, gelijk men het noemde, ingenomen, dat zij daarin alles, wat smaad en verderfelijk was, zagen. Bovendien gelooven wij met de geschiedschrijvers der Nederlandsche hervormde kerk, dat de Harlinger leeraar te voorzichtig zou geweest zijn, indien hij al Sociniaan geweest ware, zulks in dien tijd openlijk te doen kennen. Vruchteloos waren echter alle pogingen door de Friesche doopsgezinde societeiten en door zijne gemeente aangevoerd om de staten tot verzachting te bewegen. Evenwel bleef Stinstra zijne plaats in het bestuur der broederschap behouden en Harlingen onvervuld. In 1748 wilde men Stinstra, op gezag van het in beweging gebragte volk, wederom op den kansel voeren, doch zich tot gehoorzaamheid aan 's lands wettige regering verpligt achtende, weigerde hij zulks. Het liep tot 1757 aan voordat hij in zijne bediening hersteld werd. Nu vloeide hem van alle zijden lof en eer toe. Op den Frieschen landsdag noodigde men hem zelfs uit om eenige zondagen te Leeuwarden te prediken. De aanzienlijkste edellieden en eigengeërfden woonden in groot getal zijne leerredenen bij, die met algemeene toejuiching werden gehoord. Zoo leefde hij, geacht, nog eene reeks van jaren, en overleed den 8 Jan. 1790 in hoogen ouderdom, niet alleen bij zijne gezindte, maar ook daar buiten den lof nalatende van een regtschapen en verstandig man geweest te zijn.

Hij gaf in het licht:

Leerreden over de onregtvaardigheid der sluykerije. Harl. 1739 4^o.

Vijf predikatiën over de natuur en gesteldheid van Christus koningrijk. Harl. 1740 8^o.

Gedagten over den brief van J.v.d. Honert T.H.Z. Harl. 1742 8^o.

Remonstrantie aan de Ed. Mogenden heeren Staten van Friesland. Amst. 1742.

Vier en twintig leerredenen, die geregeld maandelijks bij Van der Plaats het licht zagen. 1746 4^o.

Vraagen over den godsdienst tot onderwijs der jeugd geschikt door de leeraren der Christelijke doopsgezinde gemeente te Harlingen, in 1751 en later herdrukt.

Oude voorspellingen aangaande den Messias en derselver openbaaringe opgehelderd en toegepast op den Heere Jezus en zijn Evangelium, in eenige leerredenen, 3 dn. Harl. 1779.

Overzetting van zestien predikatiën over zeer gewichtige stoffen door Jacob Forster, Harlingen 1737, en Predicatiën over verscheidene stoffenvan J. Clarcke XI dn. 1739-1749, voorts van Richardsons Clarissa of de historie van een jonge Juffer waarin de gewigtigste belangen des gemeenen levens vervat zijn. Harlingen 1752, 1753 8 dn. 8^o uit het Engelsch.

Waarschuwing tegen de geestdrijverij vervat in een brief aan

de Doopsgezinden in Friesland. Harl. 1750. in het Fransch, Engelsch en Hoogd. vertaald.

Zie de uitmuntende monographie van C. Sepp, getiteld: Johannes Stinstra en zijn tijd, eene bijdrage tot de geschiedenis der kerk en school in de 19e eeuw. Amst. 1866 2 dn.; Glasius, Godgel. Ned.; Blaupot ten Cate, Gesch. der Doopsgez. in Friesland, bl. 185, 210 verv. 236, 327 verv. In bijlage 14 wordt een veertigtal geschriften tegen Stinstra gerigt, opgegeven; Ypey, Gesch. d. christel. kerk in de XVIIIe eeuw, D. IX. bl. 149; Ypey en Dermout, Gesch. d. Herv. berk, D. III. bl. 455 verv.; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Abcoude, Naamr., bl. 348.