Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Jan Philipsen Schabaelje]

SCHABAELJE (Jan Philipsen), leeraar bij de Mennonieten, in de eerste helft der 17^e eeuw, te Alkmaar. Hij was een geleerd man en een ernstig schrijver, wiens werken zeer gezocht waren. Ook beoefende hij de nederlandsche poëzij. Hij vertrok van Alkmaar naar Amsterdam en dreef daar den boekhandel.

Hij gaf in het licht:

Vereeniging van de principale Articulen des Geloofs eeniger Doopsgezinde gemeenten, die men noemt Waterlanders, Vlamingen en Duitschen, getrocken uit hunne uitgegevene confessien. Amst. 1640. 8^o.

In 1739 herdrukt te Rotterdam bij Pieter van Gilst, te gelijk met en bij de Algemeene Belijdenissen der Vereenigde Vlaamsche, Vriesche en Hoogduitsche Doopsgezinde Gemeente Gods, in 8^o.

Historische Beschrijving van het Leeven onses Heeren Jesu Christi, en de omstandigheden van dien, getrocken uit de vier Euangelisten, met leerzame aanmerkingen en beschrijvingen der landen, steeden, plaatsen, bergen, revieren en wateren verrijkt,

alles gesteld na ordre des tijds, en in acht deelen verdeeld, 3^de dr. Leeuw. 1707. met koperen platen. 4^o. Amst. 1716 m. pl. 4^o.

Sommarium, of Korte Inhoud des Bijbels, vervattende de voornaamste geschiedenissen en spreuken der gansche H. Schrift. Amst. 1629. 8^o. Haarlem 1654. 12^o. Achter volgt een Historie-lied van het leeven onses Heeren Jesu Christi, een Gebed tot Christus en een Lofzang van den aart, kracht, en werkinge des Heiligen Geests.

Aanmerkingen, of gulden Annotatien, uit de daaden en spreuken der aloude koningeu, wijsgeeren en andere geleerden, bijeen vergadert ‘volgens den bevalligen trant van Franciscus Heermans, en hier in zijn begrepen Drie hondert en zestig Aanteekeningen.’ Hooru 1641. 12^o.

Lusthof des Gemoeds, inhoudende verscheidene Geestelyke oeffeningen; met noch Drie collatien of zaamenspraaken der wandelende Ziele met Adam, Noach en Simeon Cleophas.

Dit algemeen gelezen, en volgens Maatschoen op Schijn ‘nooit genoeg volprezen boekje’ werd zeer dikwerf en met verscheidene veranderingen bij 's mans leven, en ook na zijn dood herdrukt. De eerste druk verscheen te Alkmaar in 1635. Deze bestond alleenlijk uit den Lusthof des Gemoeds, met Twee Collatien der Wandelende Ziele met Adam en Noach. In 1638 voegde hij er de Collatie met Simeon Cleophas en een Nieuwe Voorrede bij. In 1656 gaf hij, nadat het boekske meermalen herdrukt was, een nieuwe uitgaaf, ‘waarin de geschiedenisse van Jacob en Joseph wel met 20 bladen zijn vermeerderd.’ ‘Deze druk is vol koperen platen en wordt zeer weinig gevonden, heeft ook door de verscheidene soorten van platen, die vervolgens weg geraakt zijn, zoo niet kunnen herdrukt worden.’ In 1706 verscheen het met de laatste vermeerdering op nieuw met nieuwe platen van Jan Luiken die onder elke plaat een versje van zijn eigen maaksel had gesteld. In 1724 en 1742 werd deze uitgaaf, en sedert nog meermalen herdrukt, zoodat er in 1744 een veertig of vijftig drukken van bestonden.

Harmonia of eendragtige vertellinge der vier Evangelisten, 1624. 8^o.

Tegen de Pausselijke Successie ‘'t welk hij voornamelijk tegen den cardinaal Caesar Baronius heeft geschreven.’ 1633. 8^o.

Dialogus of zaamenspraak van den Corinthischen twist en andere gebreken derzelver gemeente, tusschen Paulus en Achaicus. Verstreckende met eene Korte Paraphrasis (of omschrijvende ophelderingen) over den Eersten Zendbrief tot den Corinthen; en op deesen onzen tijd gepast. Hoorn 1640. 12^o.

Metamorphosis, of Transformatie onzes tijds, waar in Poëtischer wijze beweezen word de groote, en wonderbaarelyke veranderinge der Menschen uit hunne waare scheppinge: gesteld

by maniere van Zaamensprekinge tusschen eenen welbeleezen Historicus, en eenen Pelgrim. Alkmaar 1657. 12^o.

Stichtelijke Gezangen in sommige Liederboeken als in het Geestelyk Kruid-Hofke, en den Lusthof der Zielen of Claas Stapels Liedeboek.

Korte inhoud des Bijbels. Amst. 1739. 12^o.

‘Nog heeft Schabaelje gemaakt en uitgegeven Historische Aantekeningen over tweederhande Prenteboeken, in langw. folio. Het een is genaamd: de Prenten van eenen Piscator, en van onzen schrijver met Aantekeningen over de voornaamste Geschiedenissen des geheelen Bibels, zoo des Ouden als des Nieuwen Testaments, voorzien en uitgegeeven, gedrukt te Alkmaar, 1646. Het andere boek is genaamd eene Continuatie op de Plaaten van Petrus van den Burg, ende is mede van onsen schrijver met Aantekeningen voorzien over veele voornaame geschiedenissen van den geheelen Bibel.’

Zie Schijn, Gesch. d. Mennon. D. III. bl. 42, 43, 64, 65, 78, 80, 91, 92, 581 volgg.; David Bramen, Rechte Leere der waare Mystiken, bl. 66; van der Aa, N.B.A.C. Woordenb.; Sepp, Joh. Stinstra en zijn tijd, D. II. bl. 95. Abcoude, Naamr. bl. 321, Aanh. bl. 189.