Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Heribertus Rosweyde]

ROSWEYDE (Heribertus), den 22 Januarij 1596 te Utrecht geboren, trad twintig jaren oud in de societeit der jesuiten, volbragt zijne academische studien te Douay, waar hem het onderwijs in de philosophie en later te Antwerpen in de H. Schrift werd opgedragen. Van zijne jeugd af aan openbaarde hij buitengewone zucht tot het onderzoek van kerkelijke geschiedenis, die bij het klimmen zijner jaren steeds toenam. Reeds lang had hij den wensch gekoesterd om al de levens der Heiligen der Roomsche kerk bij een te verzamelen en naar de volgorde hunner vierdagen in het licht te geven.

In 1607 maakte hij dit reuzenplan eerst aan de geleerde wereld bekend en zeer groote verpligting heeft daaraan de studie der kerkelijke oudheid, want was het Rosweyde, bij al zijnen onvermoeiden ijver, onmogelijk eenen arbeid van zoo wijden omvang te voltooijen, hij had er toch eenen uitgebreiden voorraad van bouwstoffen uit in- en buitenlandsche bibliotheken voor bijelkander gebragt, en hieruit werd, toen, na zijnen dood, de voortzetting der taak aan Bollandus en vervolgens ook aan anderen werd opgedragen, het voor elken beoefenaar der kerkgeschiedenis hoogst belangrijk werk geboren, dat onder den titel Acta Sanctorum het licht ziet.

Ofschoon dit groote doel door Rosweyde niet kon bereikt worden heeft hij echter veel uitgegeven dat aan zijn geleerde historische nasporingen en studiën een blijvende getuigenis geeft. Werd Rosweyde bij al dezen historischen arbeid bezield door zijne voorliefde voor het onderzoek der kerkelijke oudheid, niet mnder stelde hij zich daarbij tot doel om de Roomsche Kerk tegen de Protestanten te verdedigen. Overal voeren zijne werken er het bewijs van met zich, en wordt hij hierdoor reeds verleid om het onpartijdige standpunt dat den geschiedschrijver voegt, te verlaten, men wordt er tevens door gedrongen van de strenge historische kritiek, die zijn arbeid behoeft, niet te vergeten.

Hij overleed te Antwerpen den 5 October 1629.

Hij schreef:

Fasti Sanctorum, quorum vita in belgicis bibliothecis manu-

scriptae. Item, Acta praesidialia S.S. Martyrum Tharaeaei, Probi et Andronici, nunc primum integre edita, Antw. 1607 8^o. (Het prospectus zijner collectie van hagiologen.)

Vindiciae inferiarum Justi Lipsii contra Josephum Scaligerum (Anoniem,) ibid. 1608, 8^o.

Disputatio de fide haereticis servanda ex decreto Concilii Constantinensis cum Daniele Plancio, scholae Delphensis moderatore, in qua quae de Husso historia est, excutitur, Antw. 1610, 8^o. Hier tegen schreef Jac. Cappel.

Assertio bonae fidei adversus praecipuas H. Rosweydi strophas, seu artes Romanae sedis, Jacobi Cappelli Notis in H. Rosweydi Jesuitae librum de fide haereticis servanda delineatae, Sedan, 1610 8^o.

Martyrologium romanum ad novam Kalendarii rationem et ecclesiasticae historiae veritatem restitutum: Gregorii XIII Ponut. Max., jussu editum; Caesaris Baronii ex congregatione oratorii S.R.E. Presb. cardinalis Tit. S.S. Nerei et Achillei, et S. apostolicae sedis Bibliothecarii Notationibus illustratum. Novissimae et curatissimae huic editioni seorsim accedit vetus Romanum Martyrologium hactenus a Cardinale Baronio desideratum, una cum Martyrologio Adonis ad M.S. exemplaria recensito, operâ et studio etc. Antw. 1613, fol., Domin. Georgi gaf er in 1745 eene nieuwe, onveranderde, uitgaaf van:

Lex Talionis XII Tabularum Cardinali Baronio ab Isaaco Casaulono dicta, Antw., 1614 in fol., gerigt tegen het werk van Casaubon, getiteld Exercitationes in Baronium, Lond., 1614, in fol. Het gaf aanleiding tot een letterstrijd met Jacques Capel, die zijne Vindiciae Casanbonianae contra Roswegdum Sedan, 1619, in 8^o. tegen hem rigtte.

'T leven ende spreuecken der vaderen, Beschreven door den H. Hieronymus priester ende andere verscheyde autheuren in thien boecken, Antw. 1615, 1617 in fol., Brugge, 1699, in fol.

Vitae Patrum. De vita et verbis seniorum, sive Historiae Eremiticae libri xauctoribus cuis et nitori pristino restitutie, ac Notationibus illustrati. Acedit Onomasticon rerum et verborum difficilliorum, cum multiplici Indice etiam concionatorio. Editio secunda, varie aucta et illustrata ex offic. Plantin. Antw. 1628, in fol.

Dit werk, opgedragen aan den abt de Liessies, den Maecenas van Bollandus, was voor de geleerden doch de vlaamsche overzetting voor 't volk bestemd. De uitgaaf van Moretus is de beste. De dissertatiën en kritische aanteekeningen geven hooge waarde aan dit werk.

Syllabus malae fidei Cappellianae, excerptus ex Jacobi Cappelli mendaci Adsertione bonae fidei et fictis artibus romanae Sedis pro Anti-Cappelio suo et dissertatione de fide haereticis servanda, Antw. 1619, in 8^o.

Anti-Cappellus, sive explosio naeniarum Jacobi Cappelli,

quas funeri Isaaci Casauboni ad legem XII Tabularum in vindiciis accinuit, (Antw.) 1619, in 8^o.

'T Bosch der Eremyten ende Eremytinnen van Aegypten ende Palestinen met figuren van Abraham Blommaert. In coper gesneden door Boetues à Bolswert. Met cort verhael van eens yders leven, ghetrocken uit het Vaders-Boeck. Antw., 1619, in 4^o. met 27 afbeeldingen opgedragen aan de abdis van Messines, de gravin Anne d'Anthin.

De jezuit Joh. Riserius heeft er eene latijnsche overzetting van gegeven, met den titel: Sylva anachoretica Aegypti et Palestinae, fig. aen. et brevibus vitarum elogiis expressa ab Ab. Blommaert inventore. B. à Bolswert sculptore, Antw., 1619, in 4^o., opgedragen aan Antonius de Winghe, abt van Liessies.

Generale Legende der Heylighen met het leven Jesu Christi ende Marie. Vergadert wt de H. Schrifture, Oude Vaders ende Registers der H. Kercke door P. Petrus Ribadineira 1619, 1629, 1641, 1686, 2 d. fol. Deze laatste uitgaaf is, volgens den titel, de 6e met vele biografen vermeerdert.

Chronicon Chronicorum regularium ordinis S. Augustini capituli Windesemensis, auctore Joanne Buschio Can. reg. Accedit chronicon Montis S. Agnetis, auctore Th. à Kempis Can. reg. Nunc primum in lucem edita. Una cum vindiciis Kempensibus pro libro deimitatione Christi, Antw. 1621, 8^o.

Leven lyden ende Doodt ons Heeren Jesu-Christi, in veurige meditatiën ende uytstortinge des geest begrepen, door den Eerw. Pater Bourgeois, priester der S.J. met beelden uytgedruckt door Boetius á Bolswert, Antw. 1625, in 8^o. met 77 platen.

Generale Kerckelycke Historie van de gheboorte onses H. Jesu Christi tot het jaer MDCXXIV. Bewijsende den vasten standt der Roomsche Kercke; de onghebroken successie der Pausen; de synoden der vaderen; victorie der martelaeren; opganck en onderganek der ketterijen. Ghemaeckt door den Doorluchtigsten Cardinael Caesar Baronius ende den Eerw. Heer Henricus Spondanus oversien, verrijckt eude noch vermeerdert met eene besondere Kerckelycke Historie van Nederland vervallende d'oudheyt des Gheloofs in de XVII Provinciën, stiften der Bisch-Dommen. fondatien van Cloosters, de Synoden, Heylighen enda Ketters. Ghetrocken wt auttentycke registers ende chronycken enz. Antw. 1623, in fol. De titel is gegra-

veerd door L. Vorsterman, naar een teekening van Rubens.

Leven der H.H. Maeghden die van Christus-Tyden tot deese eeuwe in den staet van suyverhydt in de wereldt geleeft hebben, Antw. 1626, 1642, 1696, in 8^o., m. pl.

Het leven van de Heylighe Maghet ende Moeder Godts Maria, princessi der Maegheden. Met een cort tractaet van den Maeghdelycken staet. Leuven, 1629, in 8^o. met pl. van Ch. van Sichem, Andr. Zypaeus, abt van St. André bij Brugge, schreef tegen deze beide laatste werken van Rosweyde.

Behalve deze werken schreef hij nog het leven van Ignatius de Loyola en van Philippe de Nerée in 't vlaamsch en gaf eene vlaamsche overzetting van het eerste gedeelte van de verhandeling over de christelijke volmaaktheid door Rodriguez; hij vertaalde nog de Navolging van J.C. door Thomas à Kempis in 't fransch: ‘C'est par une équivoque du titre Français schreef Goethals, que plusieurs biographes lui ont attribué la version de Marillac, retouchée sur le texte de l'éditeur Latin.’

Ook heeft hij goede uitgaven gegeven van Joannis Moschi Pratum spirituale cum notis. Antw. 1615 in fol.; Eucherii Lugdanensis, de contemptu mundi et laude eremi. Ibid, 1627, in 8^o.; Paulini Episcopi Nolani opera cum notis amoebaeis Frontis Ducaei et H. Rosweyde. Ibid, 1622, in 8^o.

Zie Saxe, Onom. p. IV, p. 485; Burmanni, Traj. erud. p. 342; Scriverius, ad. Martialem II, LXXXV; Gouthoeven, Chron, D. I, bl. 225; Graevius, Or. in L. Accd, Traj. Nat.; Sweertius, in Epist. Camden., p. 147; Barthius, Advers. lib. XIV, cap. alt.; Oudenus, de Script. Eccl. T. I, p. 920, T. II, p. 997, T. III, p. 2547; Ribadens., Bibl. Jesuit., p. 89; Alegambe, Bibl. Script. Societ. Jesu., p. 171, 179; Miraeus, de Script. secal. XVII, O, 188; Fabricius, Bibl. Lat. lib. VI, C. III, p. 503; Baudius, Epist. cent. II, Epist. LXXX; Fabricius, Bibl. Graeci. T. XI, p. 30, p. 621, T. XII, p. 163; Fabrlcius. de Script. verit. relig. Christ. p. 247; Acta erud. Lips. a. MDCLXXXV, p. 482; Fabricius, Bibl. Med. et infim. Latint, lib. X, p. 639; Bolland, Praef. voer T. I; Act. Sanct.; Witte, Diar. Biogr. ad. an. 1629; Labbaeus, de Scriptor. Eccles. T. p. 121, 448; Possevini, Anpar. Sac. T. I, p. 735; Lipenii, Bibl. Theol., T. I, p. 624, T. II, p. 165; Draudius, Bibl. Class., T. I. p. 330; Zeltnerus, Theatr. erud. vir. qui speccat. Typogr. laudib. oper. prastit. p. 440; Val. Andreas, Bibl. Belg.; Sweertius, Athen. Belg.; Foppens, Bibl. Belg., Placii, Theatr. Anon., p. 41, 382; Buchelius, t.a.p. Matth. Syllog. Epistol. XV, CXXVI, T. II, p. 186; Morhor, Polyk. XXV D. IX; Cent. I Epist.; Puteani, Epist., XVI; Lipsii, Epist. Select. cent. IV; Miscel, Ep. LXII et cent. II, ad., Belgas, Ep. XXXVII: Tob. Magyri, Eponym.; Baillet, Jugen.

T. II, p. 82 n. 244, p. 220 n. 484; Niceron, Mem.; Goethals, Lect. relat. l'Hist. des Sçiences T. III, p. 139; De Wind, Bibl. v. Ned. Geschieds., bl. 492; Glasius, Godgel. Ned.; Malou, Rech. sur l'autheur de l'Imit. de J.C.; Schotel, Iets over de Navolging van J.C.; Halma; Hoogstraten; Nieuwdnhuis; Verwoert; Kok; Kobus en de Rivecourt; Biog. Univ.; Biogr. génér. mod; Jöcher, Bauer; Convers. Lex.; Hertzog.