Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Albertus Rizaeus Hardenberg]

RIZAEUS HARDENBERG (Albertus), in 1530 te Hardenberg, een dorp in Overijssel, geboren, was bloedverwant van paus Adrianus de VIe. Hij oefende zich in kunsten en wetenschappen te Leuven, op kosten van het beroemde Bernardiner klooster bij Groningen, later Aduwert, te Leuven, en kreeg daar kennis aan à Lasco, met wien hij vervolgens een gestadige vriendschap onderhield. In December 1537 werd hij te Mentz theol. doctor. Tot kennisse der waarheid gekomen, hield hij zich eenigen tijd op in 't klooster Aduwert en onderwees de monniken in de gronden van den zuiveren godsdienst. Op het dringend aanhouden van à Lasco verliet hij eindelijk het klooster-leven en werd hofprediker van Hermannus à Weda, aartsbisschop van Keulen, een ijverig voorstander en bevorderaar van de hervorming. Toen het werk van den aartsbisschop door de R.C. verbinderd was, werd hij in 1547 predikant in den Dom te Bremen, en predikte daar driemaal 's weeks, Zondags in het duitsch, 's Woensdag in het latijn. In 1561 moest hij Bremen verlaten, wijl hij de stelling, dat Christus ligchaam overal was, tegensprak, en verdacht werd gehouden dat hij Christus' ligchamelijke tegenwoordigheid in 't Avondmaal ontkende. Uit Bremen vertrok hij naar graaf Christoffel van Oldenburg, broeder van gravin Anna, een bevorderaar van 't werk der hervorming in zijn graafschap. Vier jaren lang leefde hij daar in het klooster Rahstedt in rust, en werd toen beroepen te Singwerden, in de heerlijkheid Kniphuizen. Hier bleef hij twee jaren, en werd 1567 met bewilliging van den graaf van Kniphuizen predikant te Emden.

Hier werd hij van het houden van lijkredenen, die daar toen veel in zwang waren, verschoond, nemende Sixtus Abbes van Leeuwarden die taak op zich. Hij overleed den 18 Mei in hoogen ouderdom, en werd in 't koor der Groote kerk begraven, waar men zijn grafschrift op een koperen plaat las. Hij huwde Druselle van Susinga, uit een rijk Groningsch geslacht gesproten, aan welke à Lasco verscheidene brieven schreef om haar te bewegen ganschelijk het pausdom te verlaten, die nog op de bibliotheek te Emden bewaar dworden. Bij deze vrouw had hij geen kinderen. Hij vereerde bij testament zijne nagelatene boeken aan de bibliotheek. In de genoemde bibliotheek is nog een uitlegging der Openbaring van Johannes van zijne hand aanwezig. Van Hardenberg is afkomstig een Vita Wesseli Groningani, met wien hij, gelijk ook met Regnerus, Praedinus en Melanchton bevriend was. Zijn beeldtenis vindt men o.a. in de Consistorie kamer te Emden.

In de Bibl. Brem. cl. VI p. 86 seqq. vindt men: Joh. a Lasco ad. Alb. Hardemberg, Epistolac.

(Gerdes, Scrin. Antiq. T. V, p. 1-90.)

Zie Bibl. Brem. bl VII p 114, 499 285 seqq Meiners, Kerk. Gesch. van O. Friesl. D. I bl. 452 volgg. H.H. Brucherus, Gesch. d. Kerkherv. in Groningen, bl. 12 enz. diens Gedenkb. van Stad en Lande; C. Ullmann, Joh Wessel, een voorg. van Luther, vertaald door Ds. W.N. Meesters, Kist en Royaards, Kerk. Archief, (2e serie) D. VIII bl. 183. Nav. D. II, bl 347. D. III, bl. 359. D. VI bl. 311.