Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Henricus Regius]

REGIUS (Henricus), of de Roy, werd den 29sten Julij 1598 te Utrecht geboren, studeerde te Franeker, werd aldaar artium liberalium magister en medicinae doctor, en was in 1625 als stadsdoctor te Utrecht werkzaam, werd aldaar in hooge mate door het onderwijs van Reinerus aangetrokken en vatte het voornemen op, om zoo getrouw mogelijk, zijne openbare lessen te volgen. Door geregelden persoonlijken omgang naauwer aan den hoogleeraar verbonden, wees deze hem telkens op Descartes, als den grooten hervormer van alle wetenschappelijk onderzoek, terwijl diens meer en meer zich ontwikkelende philosophie beiden ook als van zelf tot gemeenschappappelijke studiën aanleiding gaf. Vooral waren het de Essais, in 1637 verschenen, welker herhaalde lezing Regius met hoogachting en eerbied voor den Franschen wijsgeer vervulde, en hem van lieverlede tot een zijner ijverigste aanhangers vond.

Op aanbeveling van Reinerus benoemden curatoren hem, die kort te voren zich te Naarden als stads doctor had neêrgezet, den 10den Julij 1638 tot buitengewoon en den 18den Maart van het volgende jaar tot gewoon Professor Medicinae theoreticae et Botanices. Langen tijd trachtte Regius, Reinerus, den volger van Descartes, en Voetius, den verdediger der peripatetisch-scholastische richting aan zich verbonden te houden, doch zijn waarlijk gloeijende ijver voor Descartes en zijne philosophie verminderde niet, en overtuigd dat hij en zijnen goeden naam en zijne hooge plaats grootendeels aan zijne beginselen verschuldigd was, waagde hij het zich tot den wijsgeer zelven te wenden en hem van zijne vriendschap te verzekeren. Bij gelegenheid der promotie van den student Floris Schuyl, den 9 Julij 1639, viel Regius driftig en onbesuisd zijn collega Senguerdius, die den doctorandus, tegen den opponens, wiens argumentatie alle blijken droeg van hooge opgewondenheid met de nienwe wijsbegeerte, verdedigde, in de rede. Deze onheusche handelwijs maakte op onderscheidene hoogleeraren een hoogst ongunstige indruk, en van dezen oogenblik dag-

teekent de minder goede verstandhouding tusschen beide hoogleeraren. Inzonderheid nam Voetius, de beleediging Senguerdius aangedaan, zeer ter harte, en achtte zich op nieuw geroepen den kamp met Descartes en diens volgelingen te beginnen, en besloot niets onbeproefd te laten om Regius van den stichtschen leerstoel te verwijderen. Tot bevestiging van dit doel vorschte hij alles uit, en bragt alles bijeen wat deze opentlijk van zijnen medischen leerstoel verkondigde. Ondertusschen hielden Regius vele belangrijke onderzoekingen bezig. Zij hadden betrekking op den bloedsomloop en op de beweging van het hart en de slagaderen. In navolging van Descartes, verklaarde hij zich vóór den engelschen geleerde en vormde het plan om eenige stellingen, den omloop van het bloed betreffende, publiek te verdedigen. Tegen Mei 1620 deelde hij dit voornemen aan Descartes mede, voegde er een afschrift der bedoelde theses bij en verzocht dezen ze te willen nazien, en hem zijne aanmerkingen mede te deelen. Descartes stelde hem enkele niet ongegronde bedenkingen voor, moedigde hem tot het verdedigen der theses aan, en wilde zelf, wanneer ze zulks gedaan werden, naar Utrecht komen. Regius zond ze nu ter perse. Voetius hiervan onderrigt, maakte zijne ambtgenooten er mede bekend, en zoo wel de medische en philosophische faculteit, als de rector magnificus achtten zich verpligt Regius te waarschuwen, zulke nieuwigheden niet te verbreiden, doch Scotanus wist den Senaat te bewegen hem verlof te geven tot het verdedigen der stellingen over den bloedsomloop, mits hij ze als corollaria achter andere liet drukken, gevolgd door de formule: exercitii causa defendemus. Den 10 Junij 1640 had de verdediging plaats, met dit gevolg, dat Harvey's gevoelen, hoewel aan alle kanten bestreden, mogt zegevieren. Primerosius, een Utrechtsch geneesheer, waagde het de pas verdedigde stellingen op nieuw aan te tasten. Regius liet zijn geschrift niet on beantwoord en gaf zijne Spongia in het licht. Ondertusschen ging Voetius rusteloos met zijne polemiek tegen Descartes voort, en nam gretig elke gelegenheid waar, den uitheemschen wijsgeer als attheïst te brandmerken, en zocht zelfs onder de katholijken ‘in de kloosters van Frankrijk’ bondgenooten te vinden. Dien meende hij eindelijk gevonden te hebben in pater Mersennus, een minderbroeder van St. Paula, die in 1638 ‘La vérité des Sciences, contre les Sceptiques et les Pyrrhoniens’ had uitgegeven. Deze haastte zich den professor te antwoorden, dat hij in zijn voorstel om Descartes te bestrijden, genoegen nam, mits Voetius hem de noodige hulpmiddelen verschafte. Ondertusschen was Voetius tot rector magnificus gekozen. Regius ging zijn ambtgenoot dadelijk, eenigzins kruipend, geluk wenschen, en zijne toestemming vragen tot het verdedigen

van nieuwe stellingen. De rector stond hem zulks gereedelijk toe. In twee seriën verdeeld, zouden de theses achtereen volgens, den 17 April, en den 5 Mei publiek worden verdedigd, onder den titel: De illustribus quaestionibus physiologicis. Regius presideerde het dispunt en de Raey, phil. et med. cand. die de verdediging op zich genomen had, mogt als overwinnaar uit het strijdperk treden.

Niet minder eervol was ook de afloop van het tweede dispunt, ofschoon Regius daarbij met veel grooter zwarigheden had te kampen.

Sedert ging Regius voort met zijne wijsgeerige beginselen in theses verder te ontwikkelen, tot niet geringe aanstoot der overige philosophen. Een dier theses (uit de vereeniging van ziel en ligchaam ontstaat niet een wezen per se, maar een wezen per accidens) scheen zelf Descartes te gewaagd, zoo niet geheel onjuist toe. Zij gaf Voetius aanleiding tot verzet. Nog voor het einde des jaars gaf hij enkele theses ter disputatie over het Jubilaeum Romanum (Dispp. select. T. III. p. 1354) en voegde drie corollarien daar achter, in welke hij de studenten der theologische faculteit nadrukkelijk tegen het vergif der nieuwe wijsbegeerte vermaande en waarschuwde. Bedreigd door een aanklagt van atheïsme en bevreesd voor het verlies zijner betrekking, ging Regius naar van der Hoolck; een der burgemeesters en vriend van Descartes. Deze ontbood Voetius, beval hem den titel zijner corollarien te veranderen, de namen van Regius en Descartes daaruit te verwijderen, en voortaan de authoriteit der theologische faculteit niet meer in het belang zijner persoonlijke grieven te misbruiken.

Voetius veranderde zijne stellingen, en liet ze, onder zijn praesidium, door Lambertus van den Waterlaet, even als zijn leermeester, een vurig bestrijder der nieuwe rigting, verdedigen. Nu was de zege aan de zijde van Voetius, en scheen Regius met de Cartesiaansche wijsbegeerte voor immer verwonnen.

Regius schreef hiertegen een Responsum, dat hij aan Descartes ter beoordeeling zond, die echter, evenmin als van der Hoolck, er mede was ingenomen, doch hem een bepaalde instructie deed toekomen, (Instructio ad Heur. Regium de negotio Voetii contra ipsum et quomodo ad scriptum contra suus theser respondere debeat (Descart. Epist. p. 1, No. 89), waarop hij zijn Responsio in het licht gaf. De goedkeuring, die aan dit boeksken ten deel viel, was niet gering. Men erkende bijna algemeen den bescheiden toon van verdediging, terwijl men de deugdelijkheid der bewijsvoering waardeerde.

Voetius echter nam aanstonds het besluit zijne magt als Rector magnificus te gebruiken, ten einde de Responsio nog tijdig genoeg te onderdrukken, en werkelijk wist hij den senaat te bewegen, alles aan te wenden om die rustverstorende philosophie

van Descartes van de akademie te bannen en Regius het onderwijzen er van te verbieden. Dit had ten gevolge dat burgemeesteren 150 exemplaren van het boeksken bij den uitgever lieten ophalen. Deze had echter op den eersten dag der uitgave 150 afdrukken verkocht, en nog daarenboven een aanzienlijk getal naar Amsterdam en 's Hage gezonden.

Aan Regius werd verboden andere lessen dan in de medicijnen te geven. Hij voldeed aan dit bevel, verkreeg in 1661 den titel van Professor medicinae primarius, en overleed den 21 Januarij 1684. Graevius hield eene lijkrede op hem, die echter niet voorkomt in de verzameling zijner redevoeringen. Regius huwde den 29 Februarij 1629, Maria de Swart.

Hij gaf in het licht:

Theses pro circulatione sanguinis, L.B. 1640.

Hiertoe behooren:

Jacobi Primerosii Animadversiones, quas pro circulatione sanguinis in Academia Ultrajectina Regius disputandas posuerat, L.B. 1640.

Hier tegen schreef Regius:

Spongia, qua ejiciuntur sordes animadversionum quas Jacobus Primerosius, doctor medicus, adversus theses pro circulatione sanguinis in Academia Ultrajectina disputatas nuper edidit, Leidae, 1641. 4^o.

Waarop volgde:

J. Primerosii Antidotum adversus Regii venenatam Spongiam sive vindicias animadversionum Regii Spongiae reposuit.

Physiologia, sive cognitio Sanitatis, tribus disputationibus in Acad. Traj. publice proposita, Traj. 1641, 4^o.

Responsio seu Notae in Appendicem ad Corollaria Theologico-Philosophica, Ultraj, 1642.

Fundamenta Physices, Amst. 1646, 1654, 4^o.

Explicatio mentis humanae, sive animae rationalis, 1647.

Fundamenta Medica, Traj. 1648, 4^o., meermalen (o.a. 1657, 1664, 1668, 4^o.) herdrukt met den titel:

De arte Medica et causis rerum naturalium.

Hortus Academicus Ultrajectinus, Traj. 1650, 8^o.

Philosophia naturalis, Amst. 1651, 1654, 1660, 4^o., in het Fr. overgezet, Utrecht, 1686, 4^o.

Praxis Medica verscheen met den titel Lumen rationale, Mediob. 1686. Theodorus Cranen, Professor in de geneeskunde te Leiden, gaf in het licht Observationes quibus Regii Praxis medica illustratur et emendatur, Leidae, 1689, 4^o.

De briefwisseling tusschen Regius en Descartes vindt men onder de Epistola van den laatsten.

Zie Burman, Traj. Erud. p. 288 seqq. Velthuysius, Oper. T. II. p. 1043; Dez. Praef. in Demonstrat. de quiete et motu terrae, T. II. Opp. p. 1043; Graevii Episl. ad Heinsium, T. V. Syll. Burm. T. V. p. 585, Sorber. p. 181; Morhofius, Polyh. T. II. Lib. II. Part. II. c. 44, § 111; Acta Lips. erud. Oct. 1639; Struvius, Bibl. Phil. c. V. S. IV; Graevii Orat. in L. Acad. Vltr aj. nat.; Merklinius, Linden. renovat. p. 400; Mol-

leri Homonymoscopia, C. I. S. 17, p. 74; Duker, Disquis. Hist. Theol. de pugna inter Voetium et Cartesium, p. 65 seqq. Brucker, Hist. Phil. T. IV. p. 225; Tenneman, Ges. der Phil. S. 215; Bühle, Ges. etc. 3 C. p. 115; F.J. Domela Nieuwenhuis, Comm. R. Cartesii cum Phil. Belg. cet. p. 16, 20, 21, 23, 35; Bibl. Rais. T. XXIII. p. 226 suiv. E. Idensee, Onde en Middelges. der Geneesk. door L. Ali Cohen, bl. 399; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Jöcher; Rotermund; Baillet, Vie de Descartes. Foppens, Bibl. Belg., T. 1, p. 461.