Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 16

[Gerrit van Raalten]

RAALTEN (Gerrit van) werd den 20 Augustus 1797 te Harderwijk geboren. In 1820 vergezelde hij de bekende natuuronderzoekers Heinrich Kühl en Johan Coenraat van Hasselt naar Java, te zamen met den teekenaar Keultjes. Meestal te Buitenzorg verblijf houdende, alwaar de leden der natuurkundige commissie zich gewoonlijk, na den afloop van onderzoekingsreizen, weder vereenigden, onderscheidde hij zich bijzonder met het vervaardigen van afbeeldingen en praeparaten en het in orde brengen en houden der administratie. Zeer dikwerf vergezelde hij de natuuronderzoekers op hunne togten en deelde met hen gevaren en ontberingen. Zoo bevond zich van Raalten, in April 1827, met Dr. Henricus Christinus Macklot in de Preanger Regentschappen bij den thans verlaten wijnberg Parang, eene vele uren in het rond woeste landstreek, wier uitgestrekte bosschen slechts hier en daar door enkele gehuchten en aan de voet des bergs liggende koffijtuinen afgewisseld werden. Hier trof hem een ongeluk, eenig in zijn soort en waardig om gemeld te worden. Het goldt niet minder dan een gevecht met een Rhinoceros. Van Raalten sterk en rijzig van gestalte, vrolijk en ondernemend van aard, liet zich ligt overhalen tot gevaarvolle ondernemingen, vol vertrouwen op zijne ervaring als goed schutter. De

wildernissen hier waren bevolkt met allerlei gedierte, en in het bijzonder met veel rhinocerossen, die des nachts dikwerf tot binnen de koffijtuinen en zelfs tot op geringen afstand van de bamboezen woning des natuuronderzoekers doordrongen. Macklot en van Raalten ontwierpen dan een jagtplan en togen, in den vroegen morgen van den 3 April, naar het bosch, vergezeld van eenige inlandsche jagers en gewapende inlanders uit den omtrek. Zij liepen verscheidene uren zonder iets te ontdekken, hoezeer het niet ontbrak aan menigvuldige soms versche sporen van rhinocerossen. Die sporen kruisten zich echter vaak, en daarom werd besloten het jagtgezelschap in twee troepen te verdeelen, van welke ieder, ten einde niet te missen, een bijzonder pad zoude inslaan. Nadat van Raalten, met zijne troep van 10 of 12 lieden, ongeveer een half uur had voortgegaan, lokte hem een zeer versch spoor in het lange houtgewas over met alang-alang begroeide heuvelen en met glaga bedekte moerasgronden. Naauwelijks was hij in deze booge graswildernis doorgedrongen, of hij vernam een sterk geblaas en gesnuif, hetwelk de nabijheid van een rhinoceros verried. Brandende van ijver om bij de ontmoeting van den vervaarlijken vijand de eerste te zijn en het dubbele geweer op hem los te branden, sloop van Raalten op handen en voeten, naar de plaats, vanwaar het geblaas uitging, doch zonder van den rhinoceros zelven iets te ontdekken. Deze had echter, hetzij door de beweging der jagers, hetzij door middel van zijn reukorgaan, het hem naderende gevaar opgemerkt. Eensklaps rees hij uit zijne schuilplaats op, ijlde met onbegrijpelijke snelheid regtstreeks op van Raalten aan, stiet hem omver, nam hem op zijnen hoorn, en wierp den ongelukkige onder een vreeselijk geblaas, hoog in de lucht, hetwelk hij eenige malen herhaalde. De inlanders door den schrik overweldigd, sloegen allen op de vlugt. Slechts één van hen, een oude trouwe jager, had moeds genoeg aan van Raaltens halpgeschrei het oor te leenen en terug te keeren. Hij naderde het dier tot op korten afstand, en schoot beide de loopen van zijn geweer op hetzelve af. Door den knal verschrikt, liet het kolossale gevaarte zijn prooi los, en zette het dadelijk op een loopen. Het geweer was bij het schot gesprongen; de kogels zullen bij dit ongeval alligt eene verkeerde rigting bekomen hebben, zoodat men, ook door de algemeene ontsteltenis, niet heeft kunnen nagaan, of zij getroffen hadden. Het kostte intusschen den koenen jager zijn linkerduim, welke gedeeltelijk verbrijzeld was. Rampzalig was de toestand van den ongelukkige van Raalten. Hij lag geheel met bloed en modder overdekt. In allerijl stelde zijn jagtgevolg eene soort van draagbaar uit bamboesen boomtakken te zamen, waarop zij het deerlijk gehavende ligchaam nedervlijden. In dien toestand werd hij kermende van pijn, de doodskleur op het gelaat en de oogen

half gesloten, huiswaarts gedragen. Gelukkig dat de heer Macklot, geneesheer, hem nabij was. Deze verbond den armen lijder zoo goed de omstandigheden zulks gedoogden, en zonder diens dadelijke en doeltreffende geneeskundige behandeling, zoude van Raalten ongetwijfeld het slagtoffer geworden zijn van zijn moed. Behalve dat hem een rib gebroken was, had hij eene zeer gevaarlijke buikwond, verscheidene zware wonden aan het linkerbeen, eene in het gewricht van den regtervoet en menigvuldige kneuzingen. Volgens de verzekering van van Raalten waren de zware verwondingen aan de kuit en den regtervoet, door het gebit van het dier te weeg gebragt. Het had hem bij herhaling met den muil aan die deelen aangetast en van den grond opgeligt.

Men vergeve deze uitweiding, doch zij geeft gelegenheid om eene welverdiende hulde te brengen aan den wakkeren van Raalten, die zich gedurende zijne loopbaan in onderscheidene betrekkingen bij de natuurkundige Commissie heeft doen kennen als een moedig en ijverig reiziger, vlug en goed teekenaar, naauwgezet en ordelijk administrateur en niet minder als een braaf en edelaardig mensch.

Geheel hersteld, vertrok hij, in het voorjaar van 1828, met de leden der natuurkundige kommissie Macklot en Salomon Muller, den botanist Alexander Zipelius en den teekenaar Petrus van Oordt (in 1834 op Sumatra overleden) naar Celebes, de Mulokken, de westkust van Nieuw Guinea en vervolgens naar Timor. Hier werden Zipilius en hij, door hevige koortsen aangetast en beide bezweken. Van Raalten overleed den 17 April 1829, op zee, in een klein inlandsch vaartuig, waarmede hij, benevens Macklot (deze verloor in 1832 het leven bij een oproer te Krawang) en een van Dilli gedescrteerde Portugesche luitenant, van Atapoepoe naar Koepang wilden terugkeeren. Hij gaf den geest omtrent de hoogte van de hoofdplaats Oikoessi, en de beide hem geleidende heeren wendden uit dien hoofde den steven derwaarts, waar de vorst van het landschap van dien naam zijn verblijf houdt. Deze, gelijk ook vele zijner ondergeschikte hoofden en onderdanen, de Roomsch Catholijke godsdienst belijdende, terwijl de overledene tot de Hervormde kerk behoorde, kostte het Macklot veel moeite, van den vorst vergunning te erlangen, om het stoffelijk overschot daar aan strand te mogen bijzetten.

De Javasche Courant van den 27 Junij 1829 zegt, dat van Raalten in zijn vak als teekenaar groote talenten had aan den dag gelegd, en bij het verzenden der verzamelingen van de heeren Kubl en van Hasselt, een vlijt en ijver had ontwikkeld, waardoor hij op de gunstigste wijze in het vaderland bekend was geworden en zijn naam daar naast die van den geleerden genoemd wordt.

Van Raalten was een broeder van wijlen Willem van Raalten, officier van gezondheid der eerste klasse, bij het Nederlandsch Indische leger, Ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw, die zich buitengewoon onderscheidde in het verplegen der gekwetsten tijdens de overwinning van Palembang in 1821, en die als geneesheer en mensch op Java in zeer hooge achting stond.

Ter herinnering aan Gerrit van Raalten heeft Dr. S. Muller eene op Timor ontdekte patrijs-soort met zijnen naam bestempeld.

Zie de afdeeling Zoölogie, van het prachtwerk in drie folianten, der verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis van de Nederlandsche overzeesche bezittingen, door de leden der natuurkundige kommissie en andere schrijvers, uitgegeven door C.J. Temminck, Leiden 1839-1844. Part. Berigt.