Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Johan Nieuhof, Nijhof of Nijhov]

NIEUHOF (Johan), Nijhof of Nijhov, werd 22 Julij 1618 te Uelzen in 't graafschap Bentheim geboren. Verlangen naar den vreemde, groote reislust en de ruime gelegenheid, die destijds het naburig Nederland daartoe tot het verzamelen van aardschen voorspoed aanbood, dreven hem naar Holland, en wel naar Amsterdam. Hier geraakte hij in kennis met het invloedrijke geslacht Witzen, en op ruim twintigjarigen leeftijd (1640) begaf hij zich in dienst der W.I. Compagnie, waarvan Cornelis Witzen bewindhebber was, als koopman naar Brasilië. Hetgeen hij aldaar, hetzij in 't bestier des gouvernements en van 't Nederlandsche bewind, zoo in 't burgerlijke als krijgskundige, 't zij ook voor de aardrijksbeschrijving en de natuurlijke geschiedenis opmerkte, heeft hij neergelegd in zijne Brasiliaensche Zee- en Landreize, fol., na zijn dood door zijn broeder Hendrik in 1682 bij de wed. Jacob van Meurs in het licht gegeven.

Nadat in Brazilië de zaken door verschillende oorzaken gedurig meer en meer waren achteruitgegaan, verliet Johan in 1649 dat werelddeel, en begaf zich over Nederland naar Benthem terug. Doch na drie jaren oponthoud aldaar, ontbrandde in hem de begeerte ook de Oost-Indiën te bezoeken. Op den 23sten Augustus 1653, in het felst van den eersten Engelschen oorlog, voer hij weder uit Texel uit, zekerlijk op een koopvaardijschip, en, achter Engeland om stevenende bereikte zijn schip de Kaap de Goede Hoop, alwaar de kommandeur van Riebeek eerst sinds ettelijke maanden bezig was de Nederlandsche kolonie op vasten voet te brengen.

Hij weidt uit over Zuid-Afrika in zijne O.I. Zee- en Lantreize en geeft ook eene kaart der kolonie, naar zijne eigene teekening, gelijk trouwens al de kaarten door hem gewaarmerkt zijn. Den 30 April 1654 landde hij te Batavia aan. Welhaast leerde men den werkzamen man kennen en waarderen; dermate, dat hij door den gouverneur-generaal Maetsuycker om handelsbetrekkingen met China aan te knoopen, als eersten hofmeester benoemd werd. Hij bleef in China van 14 Augustus 1655 tot 31 Maart 1657. Deze reis is door hem zelven op last van de bewindhebbers der O.I. Compagnie uitvoerig beschreven en later met vele (meer dan 150) platen van landstreken, natuurtooneelen en voortbrengselen in het licht gezonden. Dit laatste echter liet hij zijnen boven vermelden broeder over, die het, bij Johan's afwezigheid, in 1665 te Amsterdam in fol. (herdrukt in 1670) in de wereld zond. Deze droeg, naar tijdsgewoonte, het werk,

dat weldra in het Hoogd. (1666, 4^o. en herdrukt 1669, fol.), Fransch (1665, fol.), en ook in het Latijn (door prof. Hornius, Amst. 1668, fol.) overgezet werd, met eene uitvoerige opdragt aan de burgemeesters Hendrik Dirksz. Spiegel en Cornelis Witzen op.

In 1654 uit China teruggekeerd, bleef hij niet lang te Batavia. Met de retourvloot van zeven schepen, keerde hij, onder het oppergezag van den heer Koenes, eersten raad van Indië, en later schepen der stad Leyden, naar Nederland terug. In Amsterdam teruggekeerd, onthield hij zich bij zijn broeder Hendrik, destijds reeds aldaar, waarschijnlijk in handelszaken, gevestigd. Den 22sten October 1658 vertrok hij wederom, met eene, onder Adr. van Aelmonde uitzeilende vloot, op het schip Arnhem, naar de O.I., en landde den 18 Julij 1659 te Batavia aan. Hij bereisde sinds vele hoeken der O.I., eerst Sumatra's westkust, later Amboina, Boero, de Piscatoren, en Formosa, alwaar hij de eerste is, die de geschiedenis van Ds. Hambroek vermeld. Ook Malakka, Perzië, Gamron, Ceilon, Madura, Tutucorijn en de Westkust van Hindostan liet hij niet onbezocht. Geen wonder, dat de Compagnie, in wier dienst hij zich naar alle die plaatsen had begeven, den ijverigen man ten laatste in December 1661 tot opperhoofd in de toen juist den Portugezen ontweldigde vesting Coylan op de Malabaarsche zeekust benoemde. Hij was er tot Julij 1666. Het was deze aanstelling, die hem nog te meer in de gelegenheid stelde om zoowel door verdragen met inlandsche vorsten de handelsbelangen zijner heeren en meesters te bevorderen, als de binnenlanden aldaar in oogenschouw te nemen. Zeden, gewoonten en natuurvoortbrengselen te leeren kennen, beschrijven en de laatstgenoemden af te teekenen, ja ook om eene Landkaart van de cust van Malabaar, Madura en Coromandel op te maken, later ook bij zijne Reize, in 1682 aan het licht gebragt. Van 25 Julij 1664 tot 17 Dec. 1670 bleef hij buiten Compagnie's dienst op Batavia, en besteedde er dien tijd om die plaatsen en omstreken te beschouwen en te schetsen en alle boomsoorten en kruidgewassen, omtrent en verre buiten de stad in de bosschen groeijende, af te teekenen. Een derde deel zijner O.I. Zee en- Lantreize is dan ook aan de beschrijving van Java, met menigvuldige afbeeldingen van planten, plaatsen en dieren gewijd, gelijk dan ook eene kaart van Batavia Batavia en haar onderhoorigheden naar zijne teekening gesneden is. Den 17 Dec. 1670 ging hij uit O.I. voor de tweede keer naar het Vaderland onder zeil en kwam behouden den 9 Julij des volgenden jaars aan. In het uiterste najaar van 1671 begaf hij zich opnieuw als koopman, in dienst der O.I. Compagnie, naar Oost-Indië, ditmaal om nimmer weder te keeren. Nadat men op de Noordkust van Madagascar om ververschingen te

bekomen, aan de bogt van Antigoa, ook wel Moordenaarsbaa geheeten, geland was, ging Nieuhof met den stuurman en eenige andere maats den 8 Oct. 1672 landwaarts in, om met de inboorlingen handelsbetrekkingen aan te knoopen. Doch niemand hunner kwam terug.

Hij was, volgens zijn broeder, begaafd met een goed verstand en andere deftige hoedanigheden, lustig en vrolijk van aarn en aangenaam in den omgang, een liefhebber ook in de muzijk, en hij sprak verscheidene talen. Hij was ook geen onbevallig dichter, blijkens een gedicht onder het portret van zijn vriend J. Steendam en andere gedichten in zijne Oosten West-Indische reize (1682) en een onuitgegeven gedicht, door mr. Bodel Nyenhuis medegedeeld.

Zijn portret, door een onbekende gesneden, vindt men met een tweeregelig vers van Jan Vos voor zijn door zijn broeder uitgegeven Beschrijving van 't Gezandschap der Oost-Indische Compagnie aan den grooten tartarischen Cham, nu keyser van China.

Het stelt hem op veertig jarigen leeftijd voor. Als commandeur van Coylan met een rol in de hand, en een zesregelig vers van Lingelbach er onder staat hij afgebeeld voor zijn O. en W.I. Zee- en Landreize.

Zie Johan Nieuhof, door Mr. J.T. Bodel Nyenhuis, in Bijdr. voor Vaderl. Geschied. en Oudheidk. verzameld en uitgegeven door Mr. Is. An. Nyhoff. Nieuwe reeks, D. III bl. 1. van Kampen, Gesch. der lett. en Wetb. in de Nederl. D. I bl. 330. D. II bl. bl. 75, D. III bl. 142. Dez. Gesch. d. Ned. bniten Europa, D. II bl. 116, 121; Nederl. reizen D. X, XI, XIV; W. Schouten, Zee- en Landreyzen bl. 199. Collot d'Escury, Holl. roem A III bl. 240. Jöcher Gel. Lex. Ih. III S. 179; Adelung und Rotermund, Fortszetz. v. Jöcher. Th. V bl. 554; Eberts, Bibl. Lex. N. 14004-14809. Woordenb. d. Zamenl, Kobus en de Rivecourt; Hand. v.d. Maats. d. Ned. Letterk. 1857 bl 59, 1860 bl. 26, 27; Kramm t.v.p. bl. 1127; Muller, Cat. v. portrett. Nouv. Biogr. generale, i.v. Biogr. Univ. i.v.