Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Johan Theodoor Hendrik Nedermeijer]

NEDERMEIJER (Johan Theodoor Hendrik) Ridder von Rosenthal, uit een adelijk Oostenrijksch geslacht gesproten, zoon van Hans Heinrich Conrad von Rozenthal, schepen in de schepenbank te Culemborg en Louize Anna Bosch werd 27 Maart 1792 te Culemborg geboren, genoot aldaar na de Hollandsche en Fransche scholen doorloopen te hebben het onderwijs van den rector der Latijnsche School Joan Samuel Swaan, en bezocht vervolgens de hoogeschool te Leyden (Sept. 1811) om zich op de regtsgeleerdheid toeteleggen. Hier genoot hij het onderwijs van D.G. van der Keessel, E. Hageman, N. Smallenburg, H.W. Tydeman en J.M. Kemper. De laatste maakte bijzonder veel werk van hem. Onder het voorzitterschap van dezen hoogleeraar opende hij, 30 Januarij 1815, het openbare dispuut-collegie over het Natnur-, Staats- en Volkeren regt, met eene gedachtenisrede ter eere van den verdienstelijken student in de regtsgeleerdheid, Bartholomeus Cornelis van Dorp, den 3den dier zelfde maand aan de Akademie en zijne vele vrienden door den dood ontrukt. Die rede, in zuiver Latijn gesteld, was de eerste opentlijke proeve der opleiding, door hem te Culemborg genoten, en van de vorderingen door hem aan de hoogeschool gemaakt. Zij werd gedrukt in den studenten-almanak voor het jaar 1816 uitgegeven bij L. Herdingh en zoon te Leyden. Reeds als student was hij lid van de Hollandsche Maatschappij van fraaije Kunsten en Wetenschappen, en muntte als werkzaam lid uit der beide dispuut-collegiën Per Augusta ad angusta en Door oefening leert men. De vlijtige voortzetting zijner studiën werd gestoord door de terugkomst van Napoleon van het eiland Elba. De gevaren, waarmede deze gebeurtenis en hare gevolgen, het dier bare vaderland en zijne pas herborene onafhankelijkheid bedreigde, noopte het grootste gedeelte der burgers van de Leydsche hoogeschool zich als strijders voor het vaderland aan te bieden en de vergunning van den koning te vragen tot het oprigten eener compagnie vrijwilligers, bestemd om ten dienste des vaderlands gebruikt te worden. In hetgeen daartoe werd gevorderd was van Rosenthal zijnen vriend J. Crommelin bijzonder behulpzaam. De gevraagde vergunning werd verleend, de compagnie vrijwillige jagers opgerigt en van Rosenthal, door de keus zijner krijgsmakkers, tot korporaal

bij de compagnie bevorderd. Op den 16den Julij 1815 trok hij met haar uit Leyden, eerst naar Bergen in Henegouwen en van daar naar de omstreken van Valenciennes om eindelijk voor Condé post te vatten. Van daar terug geroepen, keerde de compagnie naar Leyden terug en deed er den 8 October 1815 haren intogt. Na vervulde krijgspligt vatte hij met vernieuwden ijver zijne studiën op en werd 24 Junij 1816, na verdediging zijner Dissertatio historico-politica inaug. de servorum Afriorum comercioque recte sublato, nec non de Afrorum servitute penitus tollenda tot doctor in de beide regten benoemd. Den 10 Julij daaraanvolgenden legde hij als advokaat den eed af voor het hoog geregtshof in 's Hage en keerde naar zijne geboortestad terug om daar de regtspraktijk uit te oefenen. Den 20 Junij 1817 benoemde hem de koning tot substituut-officier bij de regtbank van eersten aanleg te Amsterdam. Op dat drukke parket vond hij veel werk, maar ook veel gelegenheid om van zijne verkregene kennis te doen blijken en die kennis te vermeerderen. In Januarij 1820 werd hij door den gouverneur uitgenoodigd deel te nemen aan de werkzaamheden eener commissie tot het uitdeelen van hulp en ondersteuning aan noodlijdenden door den toenmaligen watersnood. Ruim een jaar later ontving hij zijn eervol ontslag als substituut-officier en werd 22 October 1821 benoemd tot auditeurmilitair in het provinciaal commandement van Gelderland, gevestigd blijvende te Arnhem. Te gelijk oefende hij nu de regtspraktijk uit, waarin hij uitnemend slaagde. De blijken der hoogachting zijner ambtgenooten werden gegeven door de herhaalde voordragten van zijn persoon tot lid van den Raad van Toezigt en Dicipline der orde van Advokaten, en de bewijzen zijner waardering van de zijde van het Provinciaal Geregtshof van Gelderland door zijne herhaalde benoemingen tot lid van den Raad en eindelijk in het laatste jaar van zijn verblijf te Amsterdam tot deken van de Orde. Bovendien was hij werkend lid van het letterkundige genootschap Prodesse conamur en van de maatschappij tot Nut van 't Algemeen; nam hij gewillig deel aan de werkzaamheden van de plaatselijke school-commissie, van het stedelijk algemeen armbestuur, van het beheer der bank van leening en van de spaarbank, van den kerkeraad en later van de kerkvoogdij. Van 15 Februarij 1831 tot 30 Junij 1832 nam hij, ter oorzake der ziekte en het overlijden van den rijks-advokaat Mr. J.M. Roukens, al de werkzaamheden van dit ambt waar, tot dat de opvolger van den overledene die taak van hem overnam.

Den 5 October 1833 werd hij tot lid van den Raad en in 21 October 1841 tot wethouder der stad Arnhem benoemd, en bij 's konings besluit van 21 September 1834 in den Nederlandschen adel met den titel van Ridder ingelijfd. Den 1 Junij 1836 in de Ridderschap van Gelderland opgenomen, werd hij

tot secretaris van dat collegie verkozen, en nam die betrekking, als lid van hetzelve, tot in 1849 waar. De administrateuren van eenige fondsen der nalatenschap van den luitenant admiraal van Kinsbergen, verkozen hem 22 Mei 1842 om met den hoogleeraar, mr. J. van Hall, als curator extra locum de belangen van het opvoedings-instituut te Elburg te bevorderen. Niettegenstaande al die bemoeijingen, wist hij, gedurende een groot gedeelte van het doorgeloopen tijdperk, eenige uren af te zonderen om met een zijner akademie vrienden Livius en Tacitus en met twee andere jongere burgers der Leidsche hoogeschool de Pandecten van Justinianus te lezen. Na het uitbreken van den Belgischen opstand nam hij niet slechts deel aan eene compagnie rustbewaarders te Arnhem, maar liet zich bij de te huis geblevene schutterij inlijven.

Den 7 Julij 1841 verkozen de provinciale staten van Gelderland Nedermeijer tot lid van de tweede kamer der Staten-Generaal, waarop hij zijne werkzame betrekking als auditeur militair nederlegde. Den 2 October 1841 benoemde hem de koning tot lid der Staats-Commissie tot herziening, opmaking en wijziging der militaire strafwetgeving en versierde hem met het ridderkruis van den Nederlandschen Leeuw.

Welk een werkzaam deel hij aan de veelvuldige onderzoekingen en beoordeelingen der kamer nam, getuigen de aanteekeningen en verslagen, die daarvan werden gemaakt en openbaar medegedeeld.

Hij koos daar een zelfstandig standpunt, sloot zich zeldzaam aan anderen aan, onderzocht vlijtig, maakte voor zich zijn besluit op, kwam rondborstig voor zijn gevoelen uit en verdedigde die met bekwaamheid en standvastigheid.

Als proeven daarvan mogen worden aangehaald:

Beschouwingen over den financieelen- en staatkundigen toestand des vaderlands, in verband met de voorgedragene belasting op de bezittingen. (z.n.) 's Hage 1844.

2. Het voorstel door hem, na het verwerpen van eene algemeene herziening der Grondwet, door negen leden der Tweede Kamer in 1843 voorgesteld, tot die kamer gerigt, om de bepalingen der Grondwet, betrekkelijk de plaatselijke besturen te wijzigen, nagenoeg zoo als die thans in art. 138 der G.W. gevonden worden, welk voorstel, even als dat der negen leden moest zwichten voor het aangenomen beginsel dat de Grondwetherziening van de kroon behoorde uit te gaan.

3. De nota, die hij, toen de wetsontwerpen tot herziening der Grondwet, door den koning in 1848 der kamer aangeboden, in de afdeelingen zouden worden onderzocht, in zijne afdeeling ter tafel bragt, en daarin het denkbeeld geopperd, om bij een voorloopig verslag, aan de regering mede te deelen, dat de kamer, in het welbegrepen belang des vaderlands, hare personele bevoegdheid tot medewerking in eene verandering van

Grondwet, slechts in zoo verre wenschte te verleenen, als noodig bevonden zou worden om op eene wettige wijze eene nieuwe kamer te doen zamenroepen, die door de wijze van hare zamenstelling, een volledigen waarborg leveren kon van de ware tolk van de wenschen der natie te zijn, en aan wier eindbeslissing dus met volkomen vertrouwen de vraag kon worden overgelaten: welke veranderingen in het staatsverdrag door het verlichte gedeelte der natie kon worden begeerd. De weg die tot dusdanige gewenschte uitkomst zou kunnen leiden kon, naar de meening des voorstellers, zonder vele moeijelijkheden worden gebaand.

Daartoe zou alleen gevorderd worden om bij de wet de noodzakelijkheid te verklaren tot het buiten werking stellen van art. 81 der bestaande Grondwet en tot tijdelijke invoering, onder de noodig bevonden wijzingen, van het voorloopig kiesreglement, ten einde, na aanneming door de dubbele kamer, aan de, krachtens dat kiesreglement, zamen te stellen kamer, de tegenwoordige wetsontwerpen, ter definitieve beoordeeling zouden kunnen worden voorgelegd. Door het volgen van dezen weg zouden niet slechts het voor de toekomst des vaderlands onwaardeerbaar voorregt worden verkregen, dat het te vernieuwen staatsverdrag, de waarachtige uitdrukking van het gevoelen der meerderheid des volks zou zijn, maar ook andere voordeelen zouden daarmede verbonden zijn, welker hoog gewigt, noch door de regering, noch door de kamer zou worden miskend.’

Na het afkondigen der herziene grondwet verviel de lastbrief, dien van Rosenthal als vertegenwoordiger des volks in de Tweede Kamer van de Provinciale Staten van Gelderland had ontvangen. Hij trad evenwel daardoor van het tooneel niet af. Hij aanvaardde de keuze voor de Tweede Kamer te Arnhem op hem uitgebragt en trad met dezen nieuwen lastbrief in Febr. 1849 op nieuw als volksvertegenwoordiger in de Tweede Kamer der Staten-Generaal op.

Reeds vóór en bij den aanvang van het jaar 1847 waren hem enkele nu eens meer verwijderde dan eens meer bepaalde voorstellen gedaan om eene ministeriëele betrekking te aanvaarden. Hij had daaraan niet toegegeven, omdat hij zich met toenmalige volgehoudene weigering van hervorming der staatsbeginselen niet kon vereenigen.

In 1849 werd hem de stellige uitnoodiging daartoe gedaan en hij aanvaardde die van het Departement van Justitie, en tevens voorloopig het bestuur van het Departement van de zaken der hervormde en andere eerediensten.

Gedurende dit gewigtige gedeelte zijner staatkundige loopbaan, vielen hem twee aangename roepingen ten deel. De eerste werd hem opgedragen door 's Konings besluit van 29 Maart 1850, dat hem benoemde tot een der grootmagtigden

om, van wege den koning, het verdrag tot stand te brengen en te onderteekenen, betreffende het huwelijk van prinses Wilhelmina Frederika Alexandrina Anna Louisa der Nederlanden, dochter van prins Frederik der Nederlanden met den kroonprins van Zweden Karel Lodewijk Eugenius, bij welke gelegenheid hij het grootkruis der orde van de Poolster ontving. De andere betrof de arbitrale uitspraak door den koning, op de uitnoodiging der kabinetten van Parijs en Madrid, te geven over reeds oude geschillen betreffende het maken van schepen. De ministerraad werd daarover, onder zijn voorzitterschap, geraadpleegd, en het opmaken van het vonnis den minister van justitie opgedragen De toenmalige president der fransche republiek schonk hem te dier oorzake, op 1 Junij 1850 de decoratie van groot-officier van het Legioen van Eer.

Als minister voor de zaken der hervormde en andere eerediensten heeft hij zich gekenmerkt door het stellig uitspreken der loslating dezer kerkgenootschappen door de regering, en door het in het leven roepen van 's konings besluit van 24 Januarij 1850 houdende intrekking van het besluit van 1 Febr. 1815 no. 15 nopens de uitoefening van het collatieregt bij de beroeping van predikanten.

Wie en wat hij als minister van justitie is geweest, behoeft niet te worden geveld. De wetten die hij tot stand bragt, werden in het openbaar behandeld en zijn met zoo vele besluiten, die hij in werking bragt, in het Staatsblad van die jaren opgenomen.

Den 10 Julij 1852 verkreeg hij, op zijn verzoek, zijn ontslag als minister, en schonk hem de koning tot blijk zijner tevredenheid het grootkruis der orde van de Eikekroon. Sedert werden vergeefsche pogingen aangewend om hem het openbare leven weder te doen intreden, en wijdde hij zich geheel aan de beoefening der letteren. Van de vruchten van zijn arbeid heeft hij drie proeven in het Xde Deel der Bijdragen voor Vaderl. Geschiedenis en Oudheidsk. door Mr. Is. Ant. Nijhoff nagelaten als:

Het geslacht van Panthaleon in den slag bij Walef, naar een onuitgegeven Fransche verhaal. Het strafgeding tegen Johan van Messem en Dirk van Ruyven, naar oorspronkelijke bescheiden toegelicht. Geheime brieven van de gezanten Beverningh en Nieuwpoort aan den Raadpensionaris Johan de Witt.

Behalve de letterkunde lag hem levenslang nog eene zaak aan het harte en wel de vrijmaking der slaven. Uit zuivere belangstelling sloot hij zich aan de Maatschappij tot afschaffing der slavernij te 's Hage aan en bleef tot zijn dood haar tweede voorzitter.

In den zomer van 1855 vertegenwoordigde hij Prins Frederik der Nederlanden, als grootmeester der Nederlandsche orde der Vrijmetselaren op het door prins Murat, groot-

meester der Fransche orde, algemeen congres van al de broederschappen, zoo in Europa als in Amerika te Parijs zamen geroepen om over de belangen dier orde te raadplegen, en een voortdurend verband tusschen de verschillende Loges tot stand te brengen. Hij overleed den 31 Januarij 1857 en werd in het familie graf te Velp bijgezet. Sedert 1852 was hij lid der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leyden.

Den 28 Augustus 1823 huwde hij Jeannette Wilhelmina baronnesse van Eck, dochter van Samuel baron van Eck en Jacoba Louysa baronnesse van Lijnden, die den 9 Junij 1851 ontsliep, na hem acht kinderen geschonken te hebben, van welke 3 bij zijn leven overleden.

Zie Hand. der Jaarl. Alg. Verg. v.d. Maats. v. Ned. Letterk. 1857 N. Amst. Cour. 3 Febr. 1857.